Αντιμετωπίστε το άγχος και την κατάθλιψη που φέρνουν η οικονομική κρίση και τα φοροεισπραχτικά μέτρα

Eπιμέλεια: Αλέξανδρος Γιατζίδης, M.D,  medlabnews.gr


Η οικονομική κρίση πλήττει σοβαρά την ψυχική υγεία, είχε προειδοποιήσει από το 2008 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Τότε αδιαφορούσαμε διότι είχαμε ακόμη ελπίδες, αλλά τώρα βιώνουμε επώδυνα αυτή την προειδοποίηση. Τα τραγικά περιστατικά θα αυξηθούν δραματικά.

Οι έρευνες δείχνουν ότι στις εταιρίες που έγιναν περικοπές μισθών ή απολύσεις διπλασιάστηκαν τα συμπτώματα καταθλίψεων. Είναι μάλιστα εντυπωσιακό ότι σε ορισμένες περιπτώσεις καταγράφηκαν πιο έντονα συμπτώματα σε αυτούς που ζούσαν υπό την απειλή της απόλυσης, παρά σε όσους πραγματικά απολύθηκαν. Οι ψυχικές συνέπειες της απώλειας, του χρόνιου stress και της ανεργίας είναι παρόμοιες και χαρακτηρίζονται από έντονα συναισθήματα άγχους, ανασφάλεια, νευρικότητα και εκνευρισμό, θυμό, ανησυχία, συναισθήματα ενοχής, αύξηση της χρήσης ουσιών όπως το αλκοόλ, δυσκολία συγκέντρωσης, αποδιοργάνωση, αύξηση της βίας και της εγκληματικότητας και ακόμη, σε κάποιες περιπτώσεις, αύξηση των αυτοκτονιών. Αυτά τα αρνητικά συναισθήματα και οι δυσλειτουργικές συμπεριφορές είναι πιθανές συνέπειες και αναμενόμενες όσον αφορά σε άτομα ή μονάδες. Όμως, επειδή η κρίση είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο, μπορεί κάποιος να προβλέψει και συνέπειες σε επίπεδο ομάδων, μικρών ή μεγάλων, όπως π.χ. συνέπειες στην οικογένεια, στο χώρο εργασίας και σε ευρύτερες κοινωνικές ομάδες.

Ο φόβος και η αβεβαιότητα για το αύριο, η αύξηση της ανεργίας, οι απολύσεις, οι περικοπές στους μισθούς και η αδυναμία πληρωμών δοκιμάζουν σημαντικά τους δείκτες υγείας των περισσότερων Ελλήνων.

Αυτό που, κυρίως, απασχολεί όλους μας, ωστόσο, είναι ότι η κρίση «απειλεί» την επιβίωσή μας και, ασφαλώς, και αυτήν των παιδιών μας. Με λίγα λόγια, θα λέγαμε πως προδιαγράφεται ένα δυσοίωνο μέλλον για όλους μας. Το γεγονός αυτό, μας δημιουργεί, πολύ συχνά, την αίσθηση ότι δεν έχουμε τον έλεγχο της κατάστασης. Σε όλο αυτό το κλίμα αβεβαιότητας συντελεί και το ότι ερχόμαστε, σχεδόν καθημερινά, σε επαφή με πρωτάκουστους οικονομικούς όρους, όπως τα spreads, τα ομόλογα, οι κερδοσκόποι κ.α.

Η αντιμετώπιση της κατάστασης, για παράδειγμα της απόλυσης μας, δεν βρίσκεται «στα χέρια μας» και δεν μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε μία φορά και αυτή να τελειώσει. «Αιωρείται από πάνω μας» θα μπορούσαμε να πούμε. Μία κατάσταση την οποία δεν μπορούμε να ελέγξουμε ή να ξέρουμε πως να αντιδράσουμε απέναντί της, μεγεθύνει υπερβολικά το άγχος μας. Ακόμη και αν βρισκόμασταν απέναντι σε ένα επικίνδυνο δηλητηριώδες φίδι, θα μπορούσαμε να τρέξουμε μακριά του ή να το πετάξουμε μακριά με ένα κλαδί. Στην περίπτωση του οικονομικού άγχους, ο άνθρωπος πέραν του αν καταφέρει, να εργάζεται σε δύο δουλειές, δεν μπορεί να αυξήσει το εισόδημα του προκειμένου να ανταποκριθεί. Πρόκειται για μία κατάσταση άγχους, πιο «ύπουλης» και ψυχοφθόρας αφού η απειλή είναι «μη ορατή» στα μάτια μας και επιπλέον συνεχής και παρατεταμένη σε διάρκεια, απειλώντας το ένστικτοι της επιβίωσής μας.

Έρευνες έχουν αποδείξει ότι όταν ο άνθρωπος βρίσκεται σε παρατεταμένο άγχος, υπάρχουν σημαντικότατες επιδράσεις στην ψυχική του διάθεση, και κατ’ επέκταση στον οργανισμό του, π.χ. η μείωση της άμυνας του οργανισμού, μέσα από έναν πολύπλοκο μηχανισμό που οφείλεται στην επικοινωνία νευρικού και αμυντικού συστήματος του οργανισμού μας.


Το κέφι στις παρέες είναι πεσμένο καθώς οι συζητήσεις ξεκινούν από το ερώτημα «Πόσα σας κόβει εσάς από το μισθό σας», συνεχίζουν στο «τι έξοδα σκέφτεστε να κόψετε» και καταλήγουν στο συμπέρασμα «ούτε στον ιδιωτικό τομέα θα τη βγάλουμε καθαρή».

Στην αρχή υπάρχει η ελπίδα στον άνθρωπο ότι τα μέτρα δεν θα εφαρμοσθούν, ή ότι δεν θα τον επηρεάσουν ή πως τελικά κάτι θα αλλάξει. Μετά περνάμε στην συνειδητοποίηση. Εκεί αρχίζει η αντίδραση που μπορεί να έχει οργή, βία, επιθετικότητα ή προσαρμοστικές κινήσεις από κάποιους.

Πολλά ζητήματα τα οποία είτε ήταν σε λανθάνουσα κατάσταση, είτε υπήρχαν ως προδιάθεση, φτάνουν στην επιφάνεια. Ερχόμαστε αντιμέτωποι με λανθασμένες επιλογές, αποτυχημένες σχέσεις ή γάμους, δηλαδή την πηγή του προβλήματος. Εκεί αρχίζουν τα δύσκολα.

Εκδηλώνονται  νευρώσεις, καταθλίψεις, κρίσεις πανικού, φοβίες και φυσικά έχουμε σωματοποιήσεις στο πεπτικό, το αναπνευστικό κλπ.

Παράλληλα, παρατηρούμε μια αύξηση των καρδιαγγειακών προβλημάτων περίπου κατά 20%, ενώ δεν είναι λίγοι αυτοί που καταφεύγουν σε ουσίες, όπως το αλκοόλ,  λόγω της δυσκολίας τους να αντιμετωπίσουν τα πολλαπλά οικονομικά τους προβλήματα. Οργή, ανασφάλεια, απογοήτευση και φόβος για το μέλλον είναι τα συναισθήματα που κυριαρχούν σύμφωνα με νέα έρευνα στην οποία αναγράφονται οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης.

Ένας επιπλέον παράγοντας που μπορεί να αυξήσει το άγχος που βιώνουν οι άνθρωποι από την οικονομική κρίση στην χώρα μας, όσο περίεργο και αν ακούγεται είναι η ηθική τους. Πολλοί άνθρωποι νιώθουν ότι θίγεται η αξιοπρέπεια και η εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους όταν έχουν οικονομικές οφειλές προς τις οποίες δεν μπορούν να ανταποκριθούν. Το μυαλό τους βιώνει μία επιπλέον «απειλή», την απειλή απέναντι στην αυτοεικόνα τους, που περιλαμβάνει στοιχεία όπως η εντιμότητα, το κύρος τους κλπ. Πρόκειται για ευαίσθητους ανθρώπους, οι οποίοι έχουν ανατραφεί με τις αξίες αυτές. Στην σημερινή εποχή όμως, προκειμένου να μειώσουν το άγχος τους, πρέπει το μυαλό τους να «μάθει» ότι δεν απειλείται, λόγω της έκτασης των καταστάσεων, η αξιοπρέπειά τους. Άνθρωποι που η ηθική τους διαφέρει όσον αφορά αυτό το κομμάτι, δεν βιώνουν αυτό το επιπλέον άγχος, πέραν αυτού της επιβίωσης.

Η ουσιαστική αντιμετώπιση βρίσκεται στην προσπάθεια επιβολής της λογικής σκέψης πάνω στην συναισθηματική αντίδραση του άγχους. Στον γραπτό λόγο, και μιλώντας γενικά, πιθανά ακούγεται θεωρητική ως λύση. Για τον λόγο αυτό κάθε άνθρωπος, έστω και με βοήθεια, πρέπει να προσπαθήσει να επανεξετάσει με την λογική του, τους κινδύνους που θεωρεί ότι αντιμετωπίζει λόγω της οικονομικής κρίσης και αν πραγματικά οι κίνδυνοι αυτοί είναι τόσο άμεσοι. Το άγχος έχει την ιδιότητα να επηρεάζει την λογική μας σκέψη, και να την παραλύει. 

Η απελπισία που νιώθει κάποιος μέσα σε αυτή την κατάσταση είναι δικαιολογημένη αλλά το πως αντιδρούμε έχει να κάνει με τις πεποιθήσεις μας. Το παράδοξο είναι πως με το να κατανοήσουμε τι είναι αυτό που δεν μπορούμε να αλλάξουμε, μπορούμε αντίστοιχα να αποδεχτούμε τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε μέχρι ένα σημείο να ελέγξουμε τη ζωή μας. Εφόσον κάποιες συνθήκες δεν αλλάζουν, πρέπει να βρούμε τους τρόπους να είμαστε καλά, υγιείς και ισορροπημένοι μέσα σε αυτές.
 Η αξιολόγηση και η καταπολέμηση των σκέψεων και συμπεριφορών που διατηρούν και ενισχύουν τα αρνητικά συναισθήματα είναι μια πρώτη γραμμή προσέγγισης για την αντιμετώπιση των ψυχολογικών επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης. Είναι σημαντικό να χρησιμοποιήσουμε το μυαλό μας για να καθορίσουμε το πρόβλημα στη σωστή του διάσταση,  απαγορεύοντας στα κατακλυσμιαία αρνητικά συναισθήματα να μας παρασύρουν. Η επιβολή της λογικής σκέψης πάνω στην συναισθηματική αντίδραση του άγχους επανεξετάζοντας με τη λογική τους πραγματικούς κινδύνους  που θεωρεί  το άτομο πως θα αντιμετωπίσει λόγω της κρίσης, που και με ποιόν τρόπο θα τον επηρεάσουν και αν πραγματικά οι κίνδυνοι αυτοί είναι τόσο άμεσοι, είναι μια βασική επανεξέταση που θα τον βοηθήσει στη λήψη αποφάσεων με καθαρό νου και στο να αποκτήσει μια πιο ψύχραιμη ματιά προς το μέλλον.

Ο άνθρωπος καλείται να αναθεωρήσει τις αξίες του, το σύστημα που αξιολογεί το περιβάλλον του. Μπορεί να ανακαλύψει κάποια άλλα πράγματα, τα οποία ήταν ξεχασμένα τα τελευταία χρόνια. Πρέπει να βρει νέες πηγές για να αντλεί ευχαρίστηση. Νέους τρόπους που θα διασκεδάζει. Νέους τρόπους που ίσως είναι παραδοσιακοί. Δηλαδή το να συγκεντρωνόμαστε σε σπίτια και να μαγειρεύουμε ή να πίνουμε ένα κρασί , δε νομίζω ότι είναι τόσο καινούργιος τρόπος διασκέδασης. Μας βοηθά πάντως περισσότερο και ουσιαστικότερα από το να πάμε σε ένα μέρος με δυνατή μουσική και να πιούμε. Η επικοινωνία  είναι σε σημαντικό βαθμό το κλειδί. Ακούστε το συνάνθρωπο σας. Συγκεντρωθείτε με φίλους. Μιλήστε, ανοιχτείτε ο ένας στον άλλο. Βρείτε πράγματα να πείτε με συγγενείς και φίλους. Διάβασε ένα βιβλίο. Επισκεφτείτε μια έκθεση ζωγραφικής. Ανακάλυψε λίγο παραπάνω τη φύση. Αναπνεύστε, περπατήστε περισσότερο. Επενδύστε σε αυτά που πραγματικά σας γεμίζουν και σας ευχαριστούν και δεν χρειάζονται χρήματα. Η ζωή δεν έχει μόνο υλικά πράγματα. Ανακαλύψτε τον εαυτό σας, πλευρές που είχατε ξεχάσει. Δείτε την κρίση ως μια ευκαιρία συνολικής αναθεώρησης.

Δεν είναι εύκολο να ανακαλύπτουμε τις αισιόδοξες πλευρές. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι έχουμε μια μεγάλη δύναμη. Την ικανότητα προσαρμογής που μας διέσωσε πάντα στο πέρασμα των αιώνων. Δεν είναι αυτονόητο ότι όλοι οι άνθρωποι είναι σε θέση να ελιχθούν άμεσα και να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά αυτή τη νέα κατάσταση. Πρέπει όμως να κινητοποιήσουμε αυτούς τους μηχανισμούς προσαρμογής, όσο κι αν ακούγεται θεωρητικό είναι πολύ πρακτικό. Ο καθένας μπορεί να βρει ένα τρόπο να το κάνει, αρκεί να προσπαθήσει κι αν δεν μπορεί μόνος του, υπάρχουν άνθρωποι δίπλα που θέλουν να τον βοηθήσουν. Η αλληλοβοήθεια σε περιόδους όπως η σημερινή είναι πολύτιμη για την κοινωνία μας.

Υπάρχει όμως σε πολλούς ανθρώπους μια τάση αναχωρητισμού. Υπάρχει αυτή η  τάση διότι πολλοί άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με την κατάθλιψη  τους. Μέχρι τώρα υπήρχε ένας τρόπος διαχείρισης αυτής της κατάστασης μέσω του shopping therapy. Τώρα όμως αυτό δεν μπορεί να συμβεί πλέον και δημιουργεί περισσότερα προβλήματα. Βεβαίως το να κλειστεί κάποιος στο σπίτι του είναι μια από τις τελευταίες επιλογές, διότι δεν βοηθάει καθόλου την κατάσταση.

Αυτήν την εποχή υπάρχει ένας σύμμαχος που πρέπει να τον εκμεταλλευθούμε άμεσα. Ο σύμμαχος αυτός είναι ο θυμός. Ο θυμός ως συναίσθημα είναι ενέργεια που κατ’ εξοχήν οδηγεί σε δράση, σε αντίθεση με την κατάθλιψη ή το άγχος, που μπορεί να οδηγήσουν και σε παραλυσία. Όσο, λοιπόν, υπάρχει ο θυμός, μπορεί κανείς να το χρησιμοποιήσει για να δράσει σε ατομικό και σε συλλογικό επίπεδο. Ο καθένας χωριστά πρέπει να αναλάβει τώρα, όχι αύριο, την προσωπική του μάχη σε συνεργασία με όλους τους άλλους.

Αξίζει, επίσης, να κατανοήσουμε ότι η οικονομική κρίση μας «αγγίζει» όλους, την κάθε ελληνική οικογένεια και, πλέον, «χτυπά την πόρτα» και της κάθε ευρωπαϊκής οικογένειας. Δεν χρειάζεται να αποφεύγουμε το πρόβλημα και τις δυσκολίες που περνάμε μέσα από την αντίληψη του «μην το σκέφτεσαι», «όλα θα πάνε καλά». Είναι απαραίτητο να βλέπουμε το κάθε ζήτημα που προκύπτει στην οικογένεια κατάματα και να προσπαθούμε να το αντιμετωπίσουμε.

Προκειμένου να χαλαρώσουμε από το άγχος και την πίεση χρειάζεται καλή διατροφή, άσκηση, επαρκής ύπνος και καθημερινός χρόνος για ξεκούραση και χαλάρωση. Είναι απαραίτητο, να φροντίσουμε το σώμα μας και να σεβαστούμε τα όρια και τις αντοχές μας. Δεχόμενοι ότι «δεν εξαρτώνται όλα από μένα» πετυχαίνουμε να αναγνωρίσουμε τις δυνατότητές μας.

Παράλληλα, είναι πολύ σημαντικό να συμμετέχουμε σε ευχάριστες δραστηριότητες, μέσα από μια γενικότερη προσπάθεια να ενισχύσουμε τις κοινωνικές μας επαφές και να δομήσουμε ένα υποστηρικτικό δίκτυο.

Εστιαστείτε σε αυτά που πραγματικά αξίζουν στη ζωή σας. Μπορεί να είναι η οικογένειά σας, ο σύντροφος σας, τα παιδιά σας, οι καλοί σας φίλοι, κάποιο hobby, κάποια ενδιαφέροντα που μπορεί να είχατε παραμελήσει. Δώστε χρόνο σε όλα αυτά.

Εστιαστείτε σε αυτά που μπορείτε να ελέγξετε. Μόνο σε αυτά μπορείτε να επιδράσετε και να τα προσαρμόσετε όπως επιθυμείτε.

Τέλος, είναι σημαντικό να τονίσουμε πως δε διστάζουμε να αναζητήσουμε βοήθεια όταν νιώσουμε ότι βρισκόμαστε σε αδιέξοδο και πρώτα από όλα, ζητούμε τη στήριξη από το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον και αν δε βρούμε ανακούφιση εκεί, από κάποιον ειδικό ψυχίατρο ή ψυχολόγο. Ακόμα και μία συνεδρία στον ψυχολόγο μπορεί να είναι χρήσιμη και ανακουφιστική.