Σας τσίμπησε μέδουσα, τσούχτρα; Τι ΔΕΝ πρέπει να κάνετε; Πρώτες βοήθειες, σε τσίμπημα από τσούχτρες, μέδουσες;

της Kλεοπάτρας Ζουμπουρλή, μοριακής βιολόγου, medlabnews.gr iatrikanea

Οι μέδουσες (jellyfish, ζελατινοειδή) είναι θαλάσσια ασπόνδυλα (Κνιδόζωα) της τάξης των Σκυφόζωων. Πρόκειται για πλαγκτονικούς οργανισμούς, οι οποίοι απαντώνται σε όλες τις θάλασσες του κόσμου.
Αντιπροσωπεύουν το κυρίαρχο στάδιο του βιολογικού κύκλου των Κοιλεντερωτών, Υδρόζωων (υδρομέδουσες, που έχουν ένα κράσπεδο , που περιβάλλει την κοιλότητα που σχηματίζεται κάτω από την «ομπρέλα» τους) και Σκυφόζωων (που δεν έχουν κράσπεδο) (σκυφομέδουσες). Ζουν σε ομάδες και το τσίμπημά τους προκαλεί κνησμό και παράλυση της λείας τους. Τρέφονται με μικρά ψάρια και ζωοπλαγκτόν, τα οποία συλλαμβάνουν με τα πλοκάμια τους.

Oι μέδουσες που συναντάμε πιο συχνά στις ελληνικές θάλασσες είναι η γνωστή και ως «γυαλί» "Χρυσαλίδα η χρυσοποίκιλτη" (Aurelia aurita), η καφε-μουσταρδί μέδουσα η "Κοτυλόριζα με φυμάτια" (Cotylorhiza tuberculata) που θυμίζει τηγανητό αυγό, η μεγάλη γαλάζια μέδουσα "Πνευμο-ριζόστομα" (Rhizostoma pulmo), αλλά και η "Πελάγια που λάμπει στο σκοτάδι" (Pelagia noctiluca), η μόνη μέδουσα που στην περιοχή μας είναι και τσούχτρα. Οι περιοδικές πληθυσμιακές εξάρσεις της τσούχτρας ‘’Πελάγια’’ στη Μεσόγειο, δεν έχουν καθοριστεί επακριβώς, αλλά φαίνονται ότι συνδέονται με τις διακυμάνσεις της θερμοκρασίας της θάλασσας και με άλλους περιβαλλοντικούς παράγοντες που επηρεάζονται από τις κλιματικές αλλαγές, όπως είναι για παράδειγμα οι περίοδοι ξηρασίας ή έντονων βροχοπτώσεων τους ανοιξιάτικους μήνες. Είναι εσφαλμένη η εντύπωση ότι η παρουσία των τσουχτρών ενθαρρύνεται από τη ρύπανση. Η πιο κοινή τσούχτρα στις ελληνικές θάλασσες είναι η Pelagia noctiluca, η οποία ζει στην ανοιχτή θάλασσα και η αύξηση του πληθυσμού της αποδεδειγμένα δεν έχει σχέση με τη ρύπανση. Οι πληθυσμιακές διακυμάνσεις αυτής της τσούχτρας στη Μεσόγειο συνδέονται περισσότερο με τις διακυμάνσεις της θερμοκρασίας της θάλασσας και με τις κλιματικές αλλαγές, όπως για παράδειγμα οι περίοδοι ξηρασίας ή έντονων βροχοπτώσεων τους ανοιξιάτικους μήνες.


Μόνο 70 είδη μεδουσών από τα συνολικά 250, είναι επικίνδυνα για τον άνθρωπο και αυτά αποκαλούνται τσούχτρες, καθότι όταν έρθουν σε επαφή με αυτόν προκαλούν δυσάρεστη έως και επώδυνη αίσθηση. Η επαφή με τις τσούχτρες στη χώρα μας σπάνια οδηγεί σε σοβαρά προβλήματα και μόνο σε ορισμένα ευαίσθητα και αλλεργικά άτομα. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων η περιοχή του σώματος που ήλθε σε επαφή με την τσούχτρα παρουσιάζει μία έντονη ερυθροδερμία με ή χωρίς πρήξιμο που συνοδεύεται από έντονο τσούξιμο, πόνο ή και κνησμό. Όλες οι μέδουσες τσιμπούν, γιατί όλες έχουν κνιδοκύτταρα που εκκρίνουν τοξικές ουσίες. Των περισσότερων όμως το τσίμπημα δεν είναι ενοχλητικό για τον άνθρωπο (κάποιες φορές ούτε γίνεται αντιληπτό) όπως συμβαίνει για παράδειγμα με τις μέδουσες “γυαλιά”. Αντίθετα το τσίμπημα κάποιων άλλων μπορεί να προκαλέσει ακόμη και θάνατο, όπως των κυβομεδουσών που ζουν στην Αυστραλία. Από τα γνωστά είδη μεδουσών μόνο 3 μπορούν να προκαλέσουν θάνατο στον άνθρωπο. Αυτά ζουν στον Κόλπο του Μεξικού, στη Ιαπωνία και στην Αυστραλία. Μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί περίπου 70 θάνατοι. Το δηλητήριο τους μπορεί να προκαλέσει το θάνατο σ´ έναν ενήλικο άνθρωπο μέσα σε τρία λεπτά, από ανακοπή καρδιάς, κατάρρευση του κυκλοφορικού συστήματος ή και παράλυση του αναπνευστικού.

Η επαφή με τις τσούχτρες, στην χώρα μας, σπάνια οδηγεί σε σοβαρά προβλήματα και μόνο σε ορισμένα ευαίσθητα και αλλεργικά άτομα.

Τα συμπτώματα μετά από μια επαφή – κέντρισμα από τσούχτρα ή μέδουσα είναι, (ανάλογα με την περίπτωση, δηλαδή αν είναι βαριά ή ελαφριά) τα εξής:

• Πόνος σαν κάψιμο, πολλές φορές έντονος, κοκκίνισμα του δέρματος και σε μερικές περιπτώσεις αποτύπωση στο δέρμα τμήματος της μέδουσας ή τσούχτρας που σας κέντρισε.
• Ναυτία
• Πτώση πίεσης
• Ταχυκαρδία
• Κεφαλαλγία
• εμετός
• διάρροια
• σπασμός των βρόγχων
• δύσπνοια.

ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΛΟΓΟΣ ΠΑΝΙΚΟΥ!

Τι πρέπει να κάνετε σε περίπτωση που σας τσιμπήσει μέδουσα

1. Απομακρύνετε τα τυχόν κολλημένα στο σώμα σας πλοκάμια. Απομακρύνετε από το δέρμα τα κολλημένα πλοκάμια ή τις «βεντούζες», με τσιμπιδάκι φρυδιών.
Όχι όμως με γυμνά χέρια, διότι αυτό θα οδηγήσει σε κόλλημα των πλοκαμιών στα χέρια και μεταφορά του ερεθισμού εκεί. 

2. Ξεπλύνετε την περιοχή του τσιμπήματος με άφθονο θαλασσινό νερό. 

Εφαρμογή στην πάσχουσα περιοχή μίγματος θαλασσινού νερού και μαγειρικής σόδας (σε αναλογία 1:1) για 2 λεπτά, εάν είναι διαθέσιμο, το οποίο διακόπτει την περαιτέρω απελευθέρωση τοξίνης από τα προσκολλημένα στο δέρμα τμήματα των πλοκαμιών. Αποφυγή εφαρμογής οξικού οξέος (κοινώς ξύδι), διότι φαίνεται ότι αυτό ευνοεί την απελευθέρωση της τοξίνης από την μέδουσα τους είδους P. nοctiluca.

Εναλλακτικά χρησιμοποιήσετε ακόμη και COCA-COLA.  
Μη χρησιμοποιείτε γλυκό νερό, διότι η αλλαγή της ωσμωτικής τονικότητας μπορεί να απελευθερώσει επιπλέον δηλητήριο και να ενεργοποιήσει κεντριά που έχουν μείνει στο δέρμα.  Για τον ίδιο λόγο θα πρέπει να αποφεύγεται ο κνησμός του τραύματος, η χρήση οινοπνεύματος, αμμωνίας και παρόμοιων ουσιών.

3. Προσοχή. Το να πιέσουμε ή έστω ν' αγγίξουμε το σημείο του σώματος που δέχτηκε την επίθεση με άμμο ή φύκια είναι ό,τι το χειρότερο, αφού έτσι θα αυξήσουμε την ευαισθησία του δέρματος μας.

4. Πάνω από την κομπρέσα με τη σόδα, βάλτε ψυχρά επιθέματα με παγάκια τυλιγμένα σε πετσέτα. Αυτό περιορίζει τα τοπικά φαινόμενα από το δέρμα.

5. Αλείψτε την πάσχουσα περιοχή με κορτιζονούχο κρέμα. Περιορίζει την τοπική φλεγμονώδη αντίδραση και ανακουφίζει γρήγορα από το τσούξιμο και την φαγούρα. 

Αν δεν υπάρχει τέτοια κρέμα, χρησιμοποιείστε κρασί ή κόκα-κόλα. Έτσι αντιμετωπίζονται η φαγούρα και το τσούξιμο. 

6. Πάρτε κάποιο χάπι αντιισταμινικό. Με το χάπι αντιμετωπίζονται συστηματικότερα τα συμπτώματα. Η ανάγκη για χάπια τέτοιου είδους είναι μεγαλύτερη όσο μεγαλύτερη είναι η έκταση του προσβληθέντος δέρματος. 

7. Τέλος αν τα συμπτώματα είναι έντονα και ιδιαίτερα αν δεν υποχωρούν μετά την εφαρμογή των τοπικών μέτρων, μπορεί να χρειαστεί κάποια ένεση κορτιζόνης.

Σε περίπτωση που κάποιος στην παραλία υποστεί από το τσίμπημα αναφυλακτικό σοκ, ΚΑΛΕΣΤΕ ΑΜΕΣΩΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΒΟΗΘΕΙΑ

Μετά το τσίμπημα από μία μέδουσα μην ξαναμπείτε στη θάλασσα για το υπόλοιπο της ημέρας καθώς το αλάτι στο θαλασσινό νερό μπορεί να επιδεινώσει το άλγος.

Όταν το πλοκάμι της μέδουσας διαπερνά το δέρμα και φτάνει στο αίμα, το τραύμα που προκαλείται μπορεί να μολυνθεί. Οι ασθενείς που δεν έχουν κάνει όλα τα απαραίτητα εμβόλια μπορεί επομένως να χρειαστούν και ένα εμβόλιο του τετάνου. Είναι σημαντικό να επισκεφθείτε έναν γιατρό μέσα στις επόμενες ώρες σε περίπτωση που υπάρχει ακόμα ανοιχτή πληγή.

Ορισμένα τσιμπήματα μέδουσας μπορεί να προκαλέσουν άλγος και κνησμό για μερικές ημέρες. Τα συμπτώματα αυτά μπορούν να αντιμετωπιστούν στο σπίτι με:

• Θερμές κομπρέσες για τον περιορισμό του οιδήματος και της φλεγμονής.
• Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη (ΜΣΑΦ), όπως η ακεταμινοφαίνη και η ιβουπροφαίνη.
• Μία τοπική κρέμα αντιβιοτικών, έτσι ώστε να περιοριστεί ο κίνδυνος λοίμωξης.

Αν η περιοχή του τσιμπήματος γίνει ιδιαίτερα επώδυνη, εμφανιστεί οίδημα ή γραμμοειδές εξάνθημα στο τραύμα υπάρχει μεγάλη πιθανότητα το τραύμα να έχει μολυνθεί. Στην περίπτωση αυτή επικοινωνήστε με τον γιατρό σας ενός 24ώρου.

ΤΙ ΝΑ ΑΠΟΦΥΓΕΤΕ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΕΝΑ ΤΣΙΜΠΗΜΑ ΜΕΔΟΥΣΑΣ

Ένας γνωστός μύθος είναι ότι η ούρηση στην περιοχή του τσιμπήματος από μία μέδουσα μπορεί να αδρανοποιήσει το δηλητήριο. Στην πραγματικότητα, τα ούρα επιδεινώνουν το άλγος και συχνά ισχυροποιούν ακόμα περισσότερο τις τοξίνες. Το ίδιο ισχύει και για άλλες προσεγγίσεις, όπως ο χυμός λεμονιού ή ο αφρός ξυρίσματος.

Μία μελέτη που εξέτασε άλλες πιθανές θεραπείες για τα τσιμπήματα μέδουσας επιβεβαίωσε ότι το ζεστό νερό βοηθά στην αντιμετώπιση του άλγους. Ορισμένες έρευνες που εξετάστηκαν στη μελέτη υποστήριξαν ότι οι παγοκύστες είναι επίσης εν μέρει αποτελεσματικές, ωστόσο το ζεστό νερό είναι η καλύτερη προσέγγιση.

Πρέπει να τονιστεί ωστόσο ότι δεν πρέπει να ξεπλύνετε την περιοχή με κρύο νερό χωρίς να έχετε βγάλει τα πλοκάμια, καθώς αυτό μπορεί να προκαλέσει απελευθέρωση περισσότερων τοξινών.

Ορισμένοι χρησιμοποιούν μαγειρική σόδα για την αντιμετώπιση του δηλητηρίου από τα τσιμπήματα. Μία έρευνα του 2007 διαπίστωσε ότι η προσέγγιση αυτή δεν είναι επικίνδυνη, ωστόσο έχει χαμηλή αποτελεσματικότητα.

Σε πιο σοβαρά τσιμπήματα μέδουσας, τα οποία προκαλούν συμπτώματα από το καρδιαγγειακό, ο γιατρός μπορεί να χορηγήσει μία ένεση θειικού μαγνησίου σε περιβάλλον νοσοκομείου.

Η καλύτερη θεραπεία είναι η πρόληψη επομένως βεβαιωθείτε ότι δεν υπάρχουν μέδουσες πριν μπείτε στη θάλασσα και αν έχετε οποιαδήποτε αμφιβολία σχετικά με την ασφάλεια του νερού αποφύγετε το κολύμπι.

Διαβάστε επίσης

• Ο χάρτης με τοξικές μωβ μέδουσες. Που εντοπίζονται;

• Γιατί δεν πρέπει να βγάζουμε τις μέδουσες από την θάλασσα στην παραλία;
• Τι πρέπει να κάνετε αν πάθετε κράμπα κολυμπώντας;
• Πρώτες βοήθειες αν πατήσετε αχινό, δράκαινα, τενεκεδάκι ή γυαλί στην παραλία

• Τραυματιστήκατε; Πότε πρέπει να κάνετε το εμβόλιο για τον τέτανο; (video)

• Τι πρέπει να κάνετε αν πατήσετε πρόκα ή γυαλί;

MSc Κλεοπάτρα Ζουμπουρλή
MSc