Το παγκόσμιο φαινόμενο της άρνησης της πανδημίας COVID-19

Η άρνηση ύπαρξης της COVID-19 είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο που φτάνει μέχρι τον Λευκό Οίκο. Το μήνυμα που στέλνει ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ, αμφισβητώντας τους επιστήμονες, τη σοβαρότητα του κοροναϊού, τη χρήση μάσκας, ακόμη και τα αποτελέσματα κλινικών ερευνών για σκευάσματα όπως η υδροξυχλωροκίνη, ενισχύει το στρατόπεδο των αρνητών. 


Το περασμένο Σαββατοκύριακο περίπου 20.000 άτομα, χωρίς μάσκες και σε κοντινή απόστασή μεταξύ τους, διατράνωσαν στο Βερολίνο το «τέλος της πανδημίας», κηρύσσοντας ταυτόχρονα την απαρχή της... απελευθέρωσής τους. «Εμείς είμαστε το δεύτερο κύμα», ήταν ένα από τα συνθήματά τους. Ωστόσο οι ετερόκλητοι αρνητές του νέου κοροναϊού (ακροδεξιοί, συνωμοσιολόγοι, νεοναζί, αντι-εμβολιαστές αλλά και... εχθροί του καπιταλισμού) δεν είχαν μόνο στρεβλή προσέγγιση στο ζήτημα του ιού, αλλά και στην αριθμητική τους παρουσία. Οι ίδιοι ισχυρίστηκαν πως το συγκεντρωμένο πλήθος ξεπέρασε το 1,3 εκατομμύριο. Η στρατηγική των οπαδών της Εναλλακτικής για τη Γερμανία (AfD) είναι η γνωστή: καλλιέργεια τοξικού κλίματος κατά των Αρχών, που μετρούν λάθος, του Τύπου, που λέει ψέματα για την πανδημία και συγκαλύπτει το μέγεθος της αντίδρασης στα περιοριστικά μέτρα, και της καγκελαρίου Αγκελα Μέρκελ, η οποία –κατά την AfD– προσπαθεί με κινδυνολογίες να κρατηθεί στην εξουσία. Η κατασκευή εχθρών σπέρνει την ανασφάλεια, συσπειρώνει την εκλογική βάση, απομακρύνει ωστόσο το κόμμα από οποιοδήποτε μέτωπο λογικής. Αγανακτισμένος ο δήμαρχος του Βερολίνου, ο Σοσιαλδημοκράτης Μίχαελ Μίλερ, είπε ότι δεν έχει καμία κατανόηση για τους διαδηλωτές και κατήγγειλε πως με τις κινητοποιήσεις δεν θέτουν μόνο τη δική τους υγεία σε κίνδυνο, αλλά και των συμπολιτών τους.

Η άρνηση της COVID-19 είναι παγκόσμιο φαινόμενο και φτάνει μέχρι τον Λευκό Οίκο, όπου ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ είχε υποβαθμίσει την ασθένεια σε απλή γρίπη με μικρή θνησιμότητα, για να ανακρούσει στη συνέχεια πρύμναν, τώρα που οι νεκροί στις ΗΠΑ έχουν ξεπεράσει τις 160.000. Το συγκεχυμένο μήνυμα που στέλνει ο Τραμπ, αμφισβητώντας τους επιστήμονες, την επικινδυνότητα του κοροναϊού, τη χρήση μάσκας, ακόμη και τα αποτελέσματα κλινικών ερευνών για σκευάσματα όπως η υδροξυχλωροκίνη, ενισχύει το στρατόπεδο των αρνητών. Δεν είναι τυχαίο ότι τα δύο μεγαλύτερα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το Facebook και το Twitter, έχουν επανειλημμένως «κατεβάσει» αναρτήσεις του, επειδή περιέχουν στοιχεία παραπληροφόρησης.

Αντικρατισμός

Σε πολλές χώρες η αμφισβήτηση της COVID-19 πηγάζει από μια βαθιά ριζωμένη δυσπιστία απέναντι σε κυβερνήσεις, έναν εθνικιστικό «εξαιρετισμό» και έναν διαδεδομένο αντικρατισμό. Στο Πακιστάν π.χ. υπήρχε στην αρχή της πανδημίας η πεποίθηση ότι ο νέος κοροναϊός δεν πρόκειται να προσβάλει τη χώρα, επειδή η θνησιμότητα ήταν πολύ μικρότερη από ό,τι στις γειτονικές χώρες. Στη Νιγηρία πάλι, όπου η διαφθορά είναι εκτεταμένη και συχνά συνυφασμένη με το πολιτικό σύστημα, επικράτησε η φήμη ότι πρόκειται για μια ξένη απόπειρα παρέμβασης, την οποία έχουν υιοθετήσει οι πολιτικοί και οι ημέτεροι ως κερδοφόρο επιχείρηση. Προκειμένου να αντικρούσουν τις ποικίλες και αντιφατικές θεωρίες συνωμοσίας, πολίτες που έχουν νοσήσει αφηγούνται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τις προσωπικές τους εμπειρίες με το hashtag #MyCOVID19NaijaStory. Στόχος, οι κάτοικοι της χώρας να τηρούν τους κανόνες προσωπικής υγιεινής και να σταματήσουν τη διάδοση του ιού.

Είναι σαφές ότι η άρνηση της COVID-19 βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με την ιδεολογική τοποθέτηση. Πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου Γκάλοπ στις ΗΠΑ έδειξε για παράδειγμα ότι οι Ρεπουμπλικανοί είναι πολύ λιγότερο πιθανό να φορούν μάσκα σε σχέση με τους Δημοκρατικούς, σε ποσοστό 36% έναντι 94%. Από την άλλη πλευρά, στην αντίπερα όχθη των ακροδεξιών αρνητών, βρίσκονται οι πιο εναλλακτικοί, χίπηδες, τεχνοφοβικοί και New Age ακτιβιστές, που θεωρούν κι εκείνοι με τη σειρά τους ότι η πανδημία είναι φάρσα και πως μπορεί να αντιμετωπιστεί εύκολα με τη θωράκιση του ανοσοποιητικού συστήματος και τη σωστή διατροφή. Είναι οι ίδιοι άνθρωποι που πιστεύουν ότι τα περιοριστικά μέτρα παραβιάζουν τα στοιχειώδη ατομικά δικαιώματα, εγείρουν άκριτα ενστάσεις για την καραντίνα, τα online μαθήματα και τις εφαρμογές στα κινητά.

Eπειδή όμως η εκδίκηση είναι ένα πιάτο που τρώγεται κρύο και, όπως συνηθίζει να λέει και ο επικεφαλής λοιμωξιολόγος των ΗΠΑ Αντονι Φάουτσι, «η επιστήμη είναι η αλήθεια», ορισμένοι από τους διασημότερους αρνητές της COVID-19 βρέθηκαν θετικοί: από τον πρόεδρο της Βραζιλίας Ζαΐρ Μπολσονάρο μέχρι τον Ρεπουμπλικανό πρώην υποψήφιο πρόεδρο στις ΗΠΑ Χέρμαν Κάιν, ο οποίος πέθανε από τον νέο κοροναϊό λίγες εβδομάδες αφότου αμφισβήτησε τη χρήση προστατευτικού εξοπλισμού και διατράνωσε ότι ο αμερικανικός λαός «έχει κουραστεί με τις μάσκες».

Μια ψυχαναλυτική προσέγγιση του φαινομένου είναι πως απέναντι σε τέτοια καταιγιστικά ιστορικά γεγονότα, όπως μια πανδημία, είναι εμπεδωμένη στην ανθρώπινη φύση η αντανακλαστική άρνηση ως εργαλείο καταπολέμησης της ανασφάλειας και προστασίας του εαυτού από το σοκ. Το πρόβλημα, βέβαια, είναι πως αν και η αντίδραση αυτή είναι σε πρώτη φάση ανθρώπινη, όταν δεν επέρχεται σταδιακά η εκλογίκευση, κυριαρχεί ο αντιεπιστημονικός παραλογισμός. Δεν είναι τυχαίο ότι από τις σπασμωδικές αντιδράσεις στην είδηση της πανδημίας δεν ξέφυγαν ούτε διάσημοι αστέρες, επιχειρηματίες ή ηθοποιοί, παρά τη θέση ευθύνης που κατέχουν. Έτσι, η Μαντόνα αρχικά μπήκε στην μπανιέρα της με ροδοπέταλα, λέγοντας πως ο κοροναϊός είναι «ο ταξικός εξομοιωτής», και πρόσφατα πόσταρε αντιεπιστημονικό βίντεο, το οποίο αποσύρθηκε από τα σόσιαλ μίντια ως προϊόν παραπληροφόρησης, ενώ ο ιδρυτής της Tesla Ελον Μασκ απεφάνθη ότι «ο πανικός γύρω από την πανδημία είναι χαζός».

Οι νεολογισμοί του κοροναϊού

Η πανδημία έχει θεσπίσει το δικό της γλωσσάρι για τους αρνητές της COVID-19 ή όσους αμελούν να τηρούν τα περιοριστικά μέτρα. Έτσι είναι πλέον διαδεδομένος ο νεολογισμός covidiots που σημαίνει τους ηλίθιους της COVID, όσους δηλαδή αμφισβητούν την ύπαρξή της. Όσοι δεν χρησιμοποιούν σωστά τις μάσκες και τις φορούν στο πιγούνι, στο αυτί σαν σκουλαρίκι ή τις πιάνουν με τα χέρια αποκαλούνται απαξιωτικά maskholes (μασκο-τσογλάνια). Τα φημολογούμενα πάρτι, στα οποία οι καλεσμένοι φιλοδοξούν εσκεμμένα να κολλήσουν κοροναϊό για να αποκτήσουν ανοσία, ονομάζονται COVID-parties. Τέλος, όταν προσβάλλονται από τον κοροναϊό οι προαναφερθείσες κατηγορίες ανθρώπων (covidiots, maskholes και θαμώνες COVID-parties), τότε ο ιός μετονομάζεται αυτόματα σε moronavirus (χαζο-ιός), αφού πλήττει ανεγκέφαλους.