Είναι στιγμές που και ο γιατρός ακόμα λυγίζει (μια προσωπική ιστορία). Το μελάνωμα αγγίζει και τα παιδιά

Συντάκτης: Αλέξανδρος Γιατζίδης, M.D., medlabnews.gr

Παρά την καθημερινή τριβή με αρρώστιες και προβλήματα υγείας, είναι στιγμές που δεν αντέχεις. Έτσι ήταν και σήμερα όταν στο πρωινό μου ραντεβού δεν πίστευα στα μάτια μου. Δεν ήθελα να εμπιστευτώ τις γνώσεις μου. Το μηχάνημα όμως ήταν αμείλικτο. Η διάγνωση ήταν μελάνωμα. Το χαμογελαστό εντεκάχρονο κοριτσάκι που είχα μπροστά μου δεν μπορούσε να καταλάβει την ανησυχία μου, αλλά η μαμά του που υποψιαζόταν το πρόβλημα, αλλά είχε αποφύγει να το πλησιάσει μήνες τώρα, λες και έτσι απομάκρυνε το κακό από την πραγματικότητα, καταλάβαινε πολύ καλά. Τα επόμενα βήματα είναι κλασικά. Αγώνας δρόμου για να προλάβουμε να μην μας φύγει και επεκταθεί. Χειρουργείο, χημειοθεραπεία η καλύτερη προοπτική. Με άγγιξε τόσο πολύ, σαν να ήταν το δικό μου παιδί. Αμέσως άρχισα να παίρνω τηλέφωνα για να χειρουργηθεί άμεσα γιατί το κάθε λεπτό μετρούσε. 

Η εντεκάχρονη χειρουργήθηκε το επόμενο πρωί σαν επείγον περιστατικό. Το θάρρος και το χαμόγελό της πριν μπει στο χειρουργείο έχουν αποτυπωθεί στη μνήμη μου και δε θα τα ξεχάσω ποτέ. Περιμένοντας τα αποτελέσματα από το χειρουργείο τα λεπτά μου φαινόντουσαν ώρες. Ώρες ατελείωτες. Η τύχη όμως ήταν με το μέρος μας και  το προλάβαμε σε αρχικό στάδιο και ο καρκίνος δεν είχε κάνει μεταστάσεις.  Έτσι ο εφιάλτης μας τελειώνει  με το χειρουργείο. 

Είναι πολύ εύκολο να προλάβουμε τον καρκίνο του δέρματος. Μια απλή εξέταση, μελανωματογραφίας (ψηφιακής χαρτογράφησης των σπίλων), ανώδυνη, ακίνδυνη. Είναι κρίμα ειλικρινά να χάνονται ζωές από κάτι που σήμερα πια αντιμετωπίζεται με πλήρη ίαση, φτάνει να αντιμετωπιστεί στην αρχή του.

Τα παιδιά διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να υποστούν βλάβη από την ηλιακή ακτινοβολία σε σύγκριση με τους ενήλικες, συνεπώς απαιτούν και ειδική προστασία. Ακόμα και σχετικά μικρή έκθεση στον ήλιο τις μεσημβρινές ώρες μπορεί να προκαλέσει σοβαρό ηλιακό έγκαυμα. Εάν υπάρχουν 3-4 προσβολές ηλιακού εγκαύματος, στην παιδική ηλικία, η πιθανότητα να αναπτυχθεί μελάνωμα, όταν ενηλικιωθούν, διπλασιάζεται!

Η ελάττωση του στρώματος του όζοντος που προστατεύει από τη βλαβερή υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου, αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης μελανώματος που είναι η πλέον θανάσιμη μορφή καρκίνου δέρματος.

Τα παιδιά περνούν περισσότερο χρόνο από τους ενήλικες στον ήλιο. Η υπερβολική έκθεση των παιδιών στον ήλιο και τα σοβαρά δερματικά εγκαύματα λόγω έκθεσης κατά την παιδική ηλικία δημιουργούν τις συνθήκες καρκινογένεσης των μελανοκυττάρων στο δέρμα των παιδιών.

Το μεγαλύτερο ποσοστό έκθεσης στην ηλιακή ακτινοβολία, τα περισσότερα άτομα το υφίστανται πριν κλείσουν τα 18 τους χρόνια.

Η ποσότητα της υπεριώδους ακτινοβολίας που χρειάζεται για να προκαλέσει καρκίνο στα μελανοκύτταρα των παιδιών είναι πάρα πολύ λιγότερη από αυτή που χρειάζεται για την καρκινογένεση μελανοκυττάρων στους ενήλικες.

Η υπεριώδης ακτινοβολία που προέρχεται από τον ήλιο είναι επιβλαβής για το ανθρώπινο δέρμα και ιδιαίτερα για το δέρμα των παιδιών. Τα μελανοκύτταρα, τα οποία παράγουν το μελαψό χρώμα του δέρματος, βρίσκονται στην επιφάνεια του δέρματος.

Τα βρέφη και τα νεαρά παιδιά είναι περισσότερο ευάλωτα στην υπεριώδη ακτινοβολία διότι το δέρμα τους, περιέχει επίσης και αρχέγονα ανώριμα μελανοκύτταρα. Τα κύτταρα αυτά πολλαπλασιάζονται γρηγορότερα όταν υποβάλλονται στην ακτινοβολία αυτή.

Το χρώμα στο μελάνωμα των παιδιών μπορεί να είναι πιο ανοικτό, τα όρια του σχήματος δερματικής βλάβης να είναι πιο ομαλά, η διάμετρος να είναι μικρότερη.

Βασικά εάν διαπιστωθεί ότι υπάρχουν φακίδες ή ελιές στο δέρμα του παιδιού που είναι από τις υπόλοιπες ή αν παρουσιάζουν αιμορραγία, τότε είναι αναγκαίο να λαμβάνεται η γνώμη του γιατρού, να γίνεται ψηφιακή χαρτογράφηση των σπίλων και ενδεχομένως να αφαιρούνται.

Τα άτομα με οικογενειακό ιστορικό μελανώματος, με ανοικτό χρώμα δέρματος, με μεγάλο αριθμό σπίλων, με κόκκινα μαλλιά, με πράσινα μάτια, με ιστορικό εγκαυμάτων στον ήλιο, κινδυνεύουν περισσότερο από τους υπόλοιπους για μελάνωμα.

Πρέπει να σημειώσουμε ότι στα παιδιά, μπορεί να μην υπάρχουν παράγοντες που αυξάνουν κίνδυνο για μελάνωμα όπως το οικογενειακό ιστορικό μελανώματος ή ο μεγάλος αριθμός σπίλων.

Το 1982 προσβάλλονταν 3 παιδιά για κάθε 1 εκατομμύριο παιδιών. Το 2002 οι στατιστικές δείχνουν ότι η επίπτωση του μελανώματος ανήλθε στα 7 παιδιά ανά 1 εκατομμύριο παιδιών και σήμερα 14 παιδιά!!!. Βλέπουμε λοιπόν ότι παρά το γεγονός ότι το μελάνωμα, η πλέον επικίνδυνη μορφή καρκίνου δέρματος, παραμένει σπάνιο στα παιδιά, εντούτοις παρουσιάζει μια δραματική αύξηση τα τελευταία 30 χρόνια.

Πολλοί δεν γνωρίζουν και δεν αναμένουν ότι το μελάνωμα μπορεί να προσβάλλει και παιδιά. Οι γονείς και οι γιατροί πρέπει να γνωρίζουν ότι η συχνότητα του μελανώματος αυξάνεται και ότι προσβάλλει όλο και περισσότερο παιδιά μικρότερης ηλικίας.

Προστατέψτε τα παιδιά από τις βλαβερές συνέπειες του ήλιου:

• Βεβαιωθείτε ότι φοράνε κάποιο είδος ρουχισμού για να προστατεύονται, όπως μπλουζάκια, καπέλα και γυαλιά ηλίου, όταν παίζουν σε χώρο με ηλιοφάνεια
• Μάθετέ τα να χρησιμοποιούν πάντα αντηλιακό, καλοκαίρι αλλά και χειμώνα.
• Μην τσιγκουνεύεστε το αντηλιακό! Δώστε ιδιαίτερη προσοχή στα σημεία που εκτίθενται περισσότερο όπως το πρόσωπο, το λαιμό, τους ώμους, την πλάτη, τα γόνατα και το πάνω μέρος των ποδιών

Η έγκαιρη ανίχνευση και αφαίρεση του μελανώματος σώζει τη ζωή του παιδιού

Τι είναι όμως ακριβώς το μελάνωμα;

Ο καρκίνος που αναπτύσσεται από τα μελανοκύτταρα, λέγεται μελάνωμα (άλλες ονομασίες: δερματικό μελάνωμα, κακόηθες μελάνωμα). Τα μελανοκύτταρα είναι τα κύτταρα που παράγουν την μελανίνη, πρωτεΐνη που έχει τον ρόλο να προστατεύει το δέρμα από την βλαπτική επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας, που είναι ο κατ΄ εξοχήν καρκινογενετικός παράγοντας για το δέρμα.  

Το μελάνωμα είναι μια πάρα πολύ σοβαρή νόσος γιατί δίνει εύκολα μεταστάσεις σε άλλα όργανα του σώματος, μέσω του λεμφικού συστήματος. Αυτό το σύστημα αποτελείται από λεπτά αγγεία που σχηματίζουν δίκτυο όπως τα αιμοφόρα αγγεία, σε όλους τους ιστούς του σώματος. Τα καρκινικά κύτταρα, αποσπώνται από τον πρωτοπαθή όγκο και δια μέσου της λέμφου (του υγρού που περιέχουν τα λεμφικά αγγεία), φτάνουν στους λεμφαδένες. Ομάδες από λεμφαδένες βρίσκονται κυρίως στις μασχάλες, το λαιμό, τους βουβώνες και τη κοιλιά. Το μελάνωμα μπορεί επίσης να δώσει μεταστάσεις και μέσω του αίματος (αιματογενής διασπορά).

Το μελάνωμα είναι η χειρότερη μορφή καρκίνου του δέρματος. Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια καταγράφεται σημαντική και ανησυχητική αύξηση νέων περιστατικών ιδιαίτερα μεταξύ των νέων γυναικών.

Πως εμφανίζεται το μελάνωμα;

Συχνά, η πρώτη ένδειξη για το μελάνωμα είναι αλλαγή στο μέγεθος, σχήμα ή χρώμα ενός σπίλου (ελιάς). Φυσιολογικά ένας σπίλος είναι ένα καφέ, σκούρο ή μαύρο σημάδι στο δέρμα. Μπορεί να είναι επίπεδος ή επηρμένος και το σχήμα μπορεί να είναι στρογγυλό ή οβάλ. Οι σπίλοι είναι συνήθως μικροί, μικρότεροι από 0,5 εκατοστό. Ένας σπίλος μπορεί να υπάρχει από τη γέννηση ή μπορεί να εμφανιστεί αργότερα, συνήθως τα πρώτα 10 χρόνια της ζωής. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν 10-30 σπίλους στο δέρμα τους. Η μεγάλη πλειοψηφία από αυτούς είναι τελείως ακίνδυνοι. Μια αλλαγή πάντως σε ένα σπίλο είναι σημάδι ότι θα πρέπει να επισκεφτείτε το δερματολόγο σας. Φυσικά το μελάνωμα μπορεί να εμφανιστεί και σαν ένας καινούριος σπίλος. Το μελάνωμα στους άνδρες εμφανίζεται συχνότερα στον κορμό, στο κεφάλι και στο λαιμό. Στις γυναίκες εμφανίζεται συνήθως στους βραχίονες και στις κνήμες. Είναι πιο συχνό στα ανοιχτόχρωμα δέρματα. Στη μαύρη φυλή και σε πολύ μελαχρινά άτομα, είναι πιο πιθανό να εμφανιστεί στις παλάμες και στα πέλματα.

Ποια είναι τα αίτια του μελανώματος;

Σήμερα, σύμφωνα με τους ερευνητές – δερματολόγους γιατρούς, η κύρια αιτία της ανάπτυξης μελανώματος είναι η υπερέκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία, η οποία αποτελεί τον ενοχοποιητικό παράγοντα  στο 70% - 80% των περιπτώσεων. Παρόλο που ο μηχανισμός δράσης της υπεριώδους ακτινοβολίας στη γένεση του μελανώματος δεν είναι επακριβώς γνωστός, οι ερευνητές υποθέτουν ότι η διαλείπουσα  έκθεση (αυτή που προσλαμβάνουμε στις καλοκαιρινές διακοπές) είναι πιο σημαντική, ειδικά όταν συμβαίνει σε ανοιχτόχρωμο, μη προσαρμοσμένο δέρμα.  Τα έντονα ηλιακά εγκαύματα σε οποιαδήποτε ηλικία αποτελούν δείκτη επικινδυνότητας για την νόσο.  Το κατά πόσο τα ίδια τα εγκαύματα συμβάλλουν στην παθογένεση του μελανώματος με την πρόκληση ογκογόνων μεταλλάξεων στο γενετικό υλικό των μελανοκυττάρων, ή αποτελούν απλώς ένα δείκτη της ευαισθησίας του δέρματος, βρίσκεται ακόμα υπό διερεύνηση. Άλλοι παράγοντες που συμβάλουν είναι :

• Γενετικοί παράγοντες 

• Ανοσοκαταστολή


• Παρουσία γιγαντιαίων συγγενών σπίλων (ελιών που υπάρχουν από την γέννηση)


• Ορισμένες σπάνιες κληρονομικές δερματοπάθειες, όπως η μελαγχρωματική ξηροδερμία. 

 Η έκθεση στις υπεριώδεις ακτίνες του ήλιου και το μαύρισμα με τη βοήθεια ειδικών λαμπτήρων (solarium) εκθέτουν τα κύτταρα του δέρματος σε υψηλής ενέργειας υπεριώδη ακτινοβολία που είναι σε θέση να αλλοιώνει το DNA. Οι εν λόγω αλλοιώσεις μπορούν να οδηγούν στη γένεση καρκίνων του δέρματος και μεταξύ αυτών, το ιδιαίτερα θανατηφόρο μελάνωμα.

Ο κίνδυνος ανάπτυξης μελανώματος είναι μεγαλύτερος σε ανθρώπους με δυσπλαστικούς σπίλους ή οικογενειακό ιστορικό μελανώματος ή σε αυτούς με μεγάλους σπίλους (ελιές). Ρόλο παίζει επίσης και το μέρος όπου ένα άτομο ζει. Σε περιοχές με αυξημένη ηλιακή ακτινοβολία, ο κίνδυνος αυξάνεται. Έτσι, σε παγκόσμιο επίπεδο, τα μεγαλύτερα ποσοστά μελανώματος βρίσκονται στην Αυστραλία.

Η κληρονομικότητα: Σε ένα ποσοστό 10% των περιπτώσεων υπάρχει κληρονομικότητα, με την έννοια ότι συνυπάρχουν και άλλα κρούσματα μελανώματος μέσα στην ίδια οικογένεια.  Εκτός από το οικογενειακό ιστορικό, γενετική προδιάθεση συνήθως υπάρχει σε ασθενείς που εκδηλώνουν μελάνωμα σε νεαρή ηλικία (κάτω των 30 ετών) και σε ανθρώπους που εμφανίζουν περισσότερα του ενός μελανώματα.  Αν και υπάρχει γενετικό τεστ για το μελάνωμα, το οποίο ανιχνεύει μεταλλάξεις του μόνου γονιδίου που έχει συσχετιστεί- προς το παρόν – με το μελάνωμα (γονίδιο CDKN2A ή p16), η πρακτική εφαρμογή του σε ασθενείς με μελάνωμα βρίσκεται υπό διερεύνηση.

Πώς γίνεται η διάγνωση του μελανώματος;

Η σύγχρονη τεχνολογία έδωσε ένα ακόμα σημαντικό όπλο στην ιατρική. Είναι το ψηφιακό δερματοσκόπιο. Με αυτό το μηχάνημα ο γιατρός μπορεί να δει στην οθόνη του υπολογιστή μια ελιά μεγεθυμένη x20, x30, x60, x80 φορές έτσι ώστε να μπορεί να δει την παραμικρή λεπτομέρεια. 

Είναι ένα σύστημα ηλεκτρονικής φωτογράφησης και αρχειοθέτησης των σπίλων, με ταυτόχρονη 'χαρτογράφηση' ολόκληρου του σώματος, αν αυτό είναι απαραίτητο. Αξιοποιώντας την πιο σύγχρονη τεχνολογία, το μηχάνημα βλέπει στοιχεία στον σπίλο που δεν μπορεί να δει το ανθρώπινο μάτι ενώ μεγεθύνει τόσο όσο είναι απαραίτητο για τον ιατρό για να διαγνώσει κάποια κακοήθεια. Oι εικόνες από κάθε ελιά του σώματος καταγράφονται, χαρτογραφούνται και αποθηκεύονται σε ατομικό αρχείο. Mε ειδικό πρόγραμμα τέλος αναλύεται κάθε σπίλος και εξάγεται το ποσοστό κινδύνου ανάπτυξης μελανώματος που βοηθά τον ιατρό στην απόφασή του να αφαιρέσει ή να παρακολουθήσει τον όποιο σπίλο.

Επειδή το μελάνωμα μπορεί να δώσει μεταστάσεις, η έγκαιρη διάγνωση από τον γιατρό, έχει μεγάλη σημασία. Η βιοψία είναι αυτή που θα θέσει την οριστική διάγνωση. Ο όγκος αφαιρείται και εξετάζεται κάτω από το μικροσκόπιο από ένα παθολογοανατόμο. Το επόμενο βήμα είναι να καθοριστεί η έκταση ή το στάδιο του όγκου και αυτό γίνεται με τη μέτρηση του πάχους του, το βάθος στο οποίο έχει φτάσει στο δέρμα και ανάλογα με το εάν υπάρχουν μεταστάσεις στους παρακείμενους λεμφαδένες ή σε άλλα όργανα του σώματος. Όταν καθοριστεί το στάδιο, τότε σχεδιάζεται ανάλογα και η θεραπεία, λαμβάνοντας επί πλέον υπ' όψιν και την ηλικία και τη γενική υγεία του ασθενή.

Έχει σημασία η έγκαιρη διάγνωση;

Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία είναι κανόνας στην ιατρική κι αυτό ισχύει ιδιαίτερα για το μελάνωμα: Όσο πιο έγκαιρα διαγιγνώσκεται, τόσο πιθανότερη είναι η πλήρης ίαση. Θα πρέπει τακτικά να εξετάζετε το δέρμα σας και οποιαδήποτε αλλαγή σε σπίλο ή εμφάνιση καινούριου θα πρέπει να σας οδηγεί στο δερματολόγο σας. Ειδικότερα αυτοί που ήδη έχουν ιστορικό μελανώματος, θα πρέπει τακτικά (ανά 3 - 6 μήνες) να εξετάζονται για τη πιθανότητα υποτροπής. Σε μερικές οικογένειες, τα μέλη έχουν μια ορισμένη κατηγορία σπίλων που λέγονται δυσπλαστικοί σπίλοι. Αυτοί εξαλλάσσονται πιο συχνά σε μελανώματα. 

Πώς θεραπεύεται το μελάνωμα;

Στις μέρες μας το μελάνωμα αντιμετωπίζεται με χειρουργική εκτομή που βασίζεται σε κλινικά στοιχεία και πεδία δράσης. Ο κύριος παράγοντας πρόγνωσης είναι ο κανόνας του Breslow σε συσχετισμό με το βαθύτερο πάχος που μετριέται στην ιστολογική πλάκα .

Τα χειρουργικά όρια πρέπει να προσαρμοστούν στο πάχος του όγκου: ένα όριο τουλάχιστον 1 εκατ. απαιτείται για τους όγκους με έναν δείκτη Breslow 1 χιλ. ή λιγότερο. Ένα όριο που αποτελείται μεταξύ 1 και 2 εκατ. για τους όγκους με έναν δείκτη Breslow 1 χιλ. έως 2 χιλ.. Ένα όριο 2 εκατ. απαιτείται για έναν δείκτη μεταξύ 2 και 4 χιλ., και ένα όριο 3 εκατ. απαιτείται για έναν δείκτη υπερβαίνοντας τα 4 χιλ. εκτομή από την πρώτη (και μοναδική ) χειρουργική επέμβαση.

Στον καθορισμό των χειρουργικών ορίων μπορεί να συμβάλει ο υπέρηχος δέρματος DERMCUP και έτσι μπορεί να επιτευχθεί ολοκληρωμένη και ασφαλής αφαίρεση.

Το μελάνωμα και ένα μέρος υγιούς δέρματος γύρω από αυτό, αφαιρούνται. Μερικές φορές τοποθετείται και ένα μόσχευμα (κομμάτι δέρματος από άλλο σημείο που αντικαθιστά το αφαιρεθέν). Αν και οι γιατροί προσπαθούν να κάνουν όσο το δυνατό καλύτερη δουλειά, η χειρουργική αφαίρεση προκαλεί μερικές φορές την εμφάνιση ουλών. Σε ασθενείς με μελάνωμα που έχει φτάσει σε βάθος ή έχει εξαπλωθεί, υπάρχει ο κίνδυνος της υποτροπής παρ' όλη την αφαίρεση. Τότε, μπορεί να γίνει και η λεγόμενη υποστηρικτική θεραπεία με χημειοθεραπεία (αντικαρκινικά φάρμακα).

Επειδή τα υπάρχοντα σήμερα φάρμακα δεν είναι πολύ δραστικά σε περιπτώσεις προχωρημένης νόσου, γίνονται συνεχώς έρευνες και μελετώνται νέες θεραπείες.
Ένα καινούριο θεραπευτικό κεφάλαιο, λέγεται βιοθεραπεία και χρησιμοποιεί φυσικές ουσίες που τις παράγει ο ίδιος ο οργανισμός του ανθρώπου. Σκοπός, η ενίσχυση ή η αποκατάσταση του αμυντικού συστήματος του οργανισμού ώστε να "πολεμήσει" τη νόσο πιο αποτελεσματικά. Δύο τέτοιες ουσίες - φάρμακα, είναι η ιντερλευκίνη-2 και η ιντερφερόνη. 
Μερικές φορές θα χρειαστούν και ακτινοβολίες με τις οποίες, υψηλής ισχύος ακτίνες x καταστρέφουν την ικανότητα των καρκινικών κυττάρων να αυξάνονται και να πολλαπλασιάζονται. Η ακτινοθεραπεία χρησιμοποιείται περισσότερο για την απάλυνση του πόνου.

Τι πρέπει να προσέχει κανείς μετά τη θεραπεία;

Επειδή οι ασθενείς με μελάνωμα έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης κι άλλου μελανώματος, θα πρέπει να εξετάζονται τακτικά από τον γιατρό τους.

Ανάλογα με το μέγεθος και την έκταση του πρωτοπαθούς όγκου, η παρακολούθηση μπορεί να περιλαμβάνει ψηφιακή δερματοσκόπηση και ακτινογραφίες

Εάν υπάρξει σε μια ελιά του δέρματος αλλαγή του χρώματος, εμφάνιση διαφόρων χρωματισμών στην επιφάνεια της, αύξηση των ορίων και μεγέθους της, ασυμμετρία, ακανόνιστο  περίγραμμα, αύξηση της διαμέτρου της, κνησμός ή αιμορραγία, πρέπει άμεσα να γίνεται εξέταση από ειδικό γιατρό για έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση του προβλήματος.