Παγκόσμια Ημέρα Βιοηθικής: Αξιοπρέπεια του Ανθρώπου και Ανθρώπινα Δικαιώματα

επιμέλεια Στέργιου Κουτρολίκου, medlabnews.gr
Το Ελληνικό Κλιμάκιο της Έδρας Βιοηθικής της UNESCO (Haifa) και το Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Φιλοσοφίας του Τμήματος Φ.Π.Ψ. του Ε.Κ.Π.Α. διοργάνωσαν από κοινού τον επίσημο εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Βιοηθικής στην χώρα μας.

Η Παγκόσμια Ημέρα Βιοηθικής θεσπίσθηκε το 2015, κατόπιν πρότασης της Έδρας Βιοηθικής της ΟΥΝΕΣΚΟ προς τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Η ημερομηνία που επιλέχθηκε είναι η 19η Οκτωβρίου. Η Βιοηθική είναι κλάδος της Ηθικής, ο οποίος ασχολείται με τα ηθικά διλήμματα που δημιουργούνται από την αλματώδη εξέλιξη της επιστήμης, ιδίως της βιοϊατρικής , της βιοτεχνολογίας και της γενετικής. Συγκεκριμένα, εξετάζει και αναλύει ηθικά ζητήματα, όπως αυτά που αφορούν στην ευθανασία, τις αμβλώσεις, την κλωνοποίηση ανθρώπων, την τροποποίηση του γονιδιώματος , τη γενετική μηχανική κ.ά. Ο όρος «βιοηθική» πηγάζει από τις ελληνικές λέξεις «βίος» και «ηθική», κι έχει ως σημείο εκκίνησης τον αμερικανό βιοχημικό Βαν Ρένσελερ Πότερ (1911-2001), ο οποίος θεωρείται ο πατέρας της βιοηθικής. Η αναφορά της λέξης «βιοηθική» έγινε για πρώτη φορά στο βιβλίο του «Bioethics: A Bridge to the future» («Βιοηθική: Γέφυρα προς το μέλλον»), που εκδόθηκε το 1971. Ο Πότερ προσπάθησε να βρει μία έννοια που να ισορροπεί τον επιστημονικό προσανατολισμό της ιατρικής με τις ανθρώπινες αξίες.

Το Ελληνικό Κλιμάκιο, το οποίο εκπροσωπεί τη χώρα μας στην Έδρα Βιοηθικής της ΟΥΝΕΣΚΟ, ιδρύθηκε τον Αύγουστο του 2015, στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, και στόχος του είναι η προαγωγή του διαλόγου γύρω από τη Βιοηθική στη χώρα μας και η πλαισίωση επιστημονικών, αλλά και κοινωνικών δράσεων που αφορούν στα ζητήματα Βιοηθικής, σε στενή συνεργασία με άλλους φορείς και θεσμούς.

Ειδικότερα, οι τελευταίες ημέρες εν ζωή του ατόμου οφείλουν να είναι σωστές και αρμονικές. Και εκεί είναι που επεμβαίνει η βιοηθική η οποία αποτελεί μια επιστήμη σύγχρονη αλλά παράλληλα πολύ χρήσιμη. Μια παλιά ιστορία αναφέρεται σε έναν χωρικό της Κίνας τον 15ο αιώνα. Γενικά περνούσε δύσκολα και ξαφνικά το άλογό του εξαφανίστηκε. Έτσι λοιπόν επισκέφτηκε έναν σοφό ο οποίος του απάντησε πως αυτό συνέβη είτε για καλό είτε για κακό. Νευρίασε ο χωρικός με την απάντησή του αλλά όταν γύρισε σπίτι , είχε επιστρέψει το άλογο μαζί με μια φοράδα και τότε άλλαξε η διάθεσή του ριζικά. Ο γιός του θέλησε να δαμάσει την φοράδα και αυτή τον έριξε κάτω με δύναμη και έσπασε τα πλευρά του. Εκείνη την περίοδο ζητούσε να στρατολογηθούν όλοι οι άντρες εξαιτίας του πολέμου . Όμως ο γιός του όντας λαβωμένος δεν γινόταν. Και με αυτό το τρόπο σώθηκε από πιθανό θάνατο στη μάχη. Οπότε όπως είπε ο φιλόσοφος το γεγονός συνέβη εν τέλει για καλό.

Η βιοηθική αποτελεί κλάδο της ηθικής φιλοσοφίας. Η γενετική βιοιατρική έχει άμεση επίδραση στην ηθική μας και δεν θα πρέπει να εμποδίζεται η φυσική εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Ουσιαστικά προκαλείται μια σύμπτυξη του χθες με το σήμερα. Η ιατρική και η βιολογία αποσκοπούν στην βελτίωση της ποιότητας της ζωής μας , η θεολογία αποτελεί ασπίδα μέσω της θρησκείας από το κακό , η φιλοσοφία διασφαλίζει τα δικαιώματά μας και η νομική επιστήμη τα επικυρώνει. Μεγάλη σημασία έχει η επιβίωση των αξιών της ισότητας, της αξιοπρέπειας και η δημόσια υγεία. Η επιστήμη πρέπει να βασίζεται στην ελευθερία.
Στην Ελλάδα η βιοηθική άγγιξε αμέσως τον κόσμο. Στοιχείο της είναι το ηθικό κύρος που την διακρίνει. Ο όρος γεννήθηκε στην Αμερική κατά το 1970 και σημαντικές αναφορές γίνονται στο βιβλίο (2002) ''Βιοτεχνολογική επανάσταση''. To 1977 παρενέβη η Unesco με την πρώτη οικουμενική διακήρυξη και προτάθηκε μια ομάδα εργασίας.

Μόνο το ανθρώπινο ον έχει την δυνατότητα να στοχάζεται ηθικά και ήδη από τα αρχαία χρόνια βασίζεται στο ιατρικό απόρρητο του Ιπποκράτη. Γενικά, προκαλείται άσκηση κριτικής στους βιοηθικούς κανόνες , όμως κρίνονται ιδιαίτερα σημαντικοί στον τρίτο κόσμο όπως Αφρική, Ασία και Λατινική Αμερική αφού στις ανεπτυγμένες χώρες τα πάντα περνάνε από έλεγχο. Επιπρόσθετα, επικρατεί ένα γενικό κυνήγι γενετικού υλικού από φαρμακευτικές εταιρείες σε βιοτράπεζες για νέες έρευνες φαρμάκων. Το γονιδίωμα θεωρείται η κληρονομιά της ανθρωπότητάς μας και η αξιοπρέπεια υπάρχει στο ελληνικό σύνταγμα. Από την άλλη σε χώρες της Λατινικής Αμερικής είναι γενικά αποδεκτή η μαύρη μαγεία, η οποία ασκεί επιρροή στον πληθυσμό κάτι με το οποίο ασχολείται η ιατρική.

Ο κόσμος μπορεί να γνωρίσει την βιοηθική και τι πρεσβεύει καλύτερα μέσω δημόσιου διαλόγου και σποτ στην τηλεόραση. Πάντως οι ιατροί οφείλουν να έχουν φιλοσοφικούς στοχασμούς και να μην αντιμετωπίζουν αυτό το κλάδο με συγκατάβαση μαζί με τους νομικούς.
Παράλληλα κρίνεται σημαντική η κοινή ηθική μεταξύ ηθικού ιμπεριαλισμού και σχετικισμού και έπειτα ακολουθούν οι αρετές.( Μπόσαμ και Γκιλόν )
Οι ρατσιστικές και οι σεξιστικές πεποιθήσεις υφίστανται ως τα μεγαλύτερα εμπόδια στην επιστήμη της βιοηθικής. Για παράδειγμα οι Μάρτυρες του Ιεχωβά αρνούνται την μετάγγιση αίματος καθώς έρχεται σε σύγκρουση με την θρησκεία τους παρόλο που μπορεί να αποβεί μοιραίο.

Ας μην εκμεταλλευόμαστε και ας είναι αυτοσκοπός μας και καθήκον η αγαθοπραξία μέσω της τεχνολογικής ανάπτυξης. Μέσω της επέμβασης στην γενετική μπορούν να γεννηθούν παιδιά από πολλούς γονείς . Είναι όμως φυσικό το αποτέλεσμα ? Υπάρχουν πολλές ταινίες με ανδροειδή , οι οποίες μας προετοιμάζουν θεωρητικά για αυτό το στάδιο. Το μέλλον θα δείξει εάν είναι γα καλό ή για κακό.
Στη συνέχεια σχετικά με το θέμα των παιδιών με γενετική ανωμαλία δεν δικαιούνται να αποζημιωθούν λόγω αδικοπραξίας ως κάτι παράνομο. Οι γονείς θα πρέπει να πληρώνουν το παιδί για πάντα και έτσι εξαναγκάζουν την εταιρεία λόγω ιατρικού λάθους. Είναι όμως όντως βάρος ? Να δείχνουμε σεβασμό στο ανθρώπινο πρόσωπο και την ταυτότητα είναι ανάγκη. Η αξιοπρέπεια είναι έμφυτη στον άνθρωπο η οποία δεν αποσυνδέεται από την κοινότητα που με την σειρά της υπάρχει ως εγγυητής του ατόμου. Ας αγωνιστούμε λοιπόν για μια προσωποκεντρική κοινωνία.

Η βιοθεολογία συνεχίζοντας ορίζει κάποια σταθμά που θα πρέπει να στηριχτούμε. Αρχικά, η ζωή είναι δωρεά στον άνθρωπο και όχι ιδιοκτησία. Έχει κορυφαία αξία αλλά δεν είναι αυτοαξία . Επιπλέον έχει ιερό χαρακτήρα από την γέννηση μέχρι το θάνατο. Ο σκοπός δεν αγιάζει τα ανήθικα μέσα και δεν πρέπει να είμαστε αλαζόνες αλλά ταπεινοί προστατεύοντας και όχι αλλοτριώνοντας μέσω της ιατρικής. Το ενδιαφέρον μας να μην αποδυναμώνεται και να αφήνουμε την προσωπικότητα να αναπτύσσεται ελεύθερα .Στην αναπαραγωγή έχουν όλοι το δικαίωμα και πρέπει να εξυπηρετείται το συμφέρον του τέκνου. Για παράδειγμα μέσω τη ομόφυλης και μεταθανάτιας γονιμοποίησης δεν αναγνωρίζεται παντού το τέκνο οπότε δεν λειτουργεί σύμφωνα με το συμφέρον του.

Από την άλλη όσο αναφορά τα βιονικά μέλη στον άνθρωπο πρέπει να προσέξουμε πως μπορεί να τροποποιηθεί η συνείδησή του ασθενή. Η δυνατότητα να αντικατασταθούν ορισμένα μέλη μας αλλά όχι ολόκληρο το σώμα μας ,να λειτουργούν βοηθητικά ως ένα σημείο δηλαδή και έτσι να μην μπορεί να υποτάξει την ουσία μας ως ανθρώπινα όντα εάν ενισχύει την επίδρασή μας με το περιβάλλον και δεν παρεμβαίνει , κρίνεται ορθή. Βέβαια στο μέλλον με την απότομη ανάπτυξη της τεχνολογίας θα επέλθει και ο ανάλογος κίνδυνος .Σχετικά με τις μεταμοσχεύσεις και την αλλαγή γονιδιωμάτων ας λάβουμε υπόψιν μας πως το σώμα δεν είναι ιδιοκτησία αλλιώς θα μπορούσαμε να το ανταλλάξουμε αλλά εμείς είμαστε το σώμα μας .Έχουμε ηθικό χρέος να σεβόμαστε το πρόσωπο κάποιου και πρώτα απ'όλα να είμαστε γονείς και όχι κατασκευαστές.

Στο κατάμεστο αμφιθέατρο Άλκης Αργυριάδης, του ΕΚΠΑ, ομιλητές ήταν

• Μελέτιος-Αθανάσιος Δημόπουλος, Πρύτανης του Ε.Κ.Π.Α.,
• Γεώργιος Ζωγράφος, Αναπληρωτής Πρύτανη του Ε.Κ.Π.Α. και Πρόεδρος της Επιτροπής Βιοηθικής και Δεοντολογίας του Ε.Κ.Π.Α.,
• Ιωάννης Καράκωστας, Πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής,
• Κυριάκος Κενεβέζος, Πρέσβης της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ελλάδα,
• Ισμήνη Κριάρη, Πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου,
• Θεοδόσης Πελεγρίνης, Πρώην Πρύτανης του Ε.Κ.Π.Α., Υφυπουργός Παιδείας,
• Ευάγγελος Πρωτοπαπαδάκης, Επίκουρος Καθηγητής του Ε.Κ.Π.Α., Επικεφαλής του Ελληνικού Κλιμακίου της Έδρας Βιοηθικής της UNESCO (Haifa),
• Θεόδωρος Φορτσάκης, Τέως Πρύτανης του Ε.Κ.Π.Α., Βουλευτής Επικρατείας,
• Νικόλαος Χατζηνικολάου, Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής.