Αδριανός Γολέμης: Ο Γιατρός των Αστροναυτών. Στην ιατρική ομάδα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος

medlabnews.gr iatrikanea

Για πολλούς η ιατρική περιορίζεται στην γη αλλά και σε όσους κατοικούν σε αυτή, στην περίπτωση όμως του Αδριανού Γολέμη η επιστήμη του φτάνει ώς το διάστημα αφού ανήκει στην ιατρική ομάδα Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος και παρακολουθεί την υγεία των αστροναυτών σε πραγματικό χρόνο. Τον Σεπτέμβριο ο Γάλλος αστροναύτης Τομά Πεσκέ πραγματοποίησε μία ακόμη έξοδο στο Διάστημα. Έπρεπε να συνεχίσει τις εργασίες για την εγκατάσταση ηλιακών πάνελ. Στο κέντρο ελέγχου της αποστολής, στο Χιούστον, ο Αδριανός Γολέμης ήταν ένας από τους συνδέσμους του με τη Γη, ο προσωπικός του γιατρός. «Είναι πολύ έντονη εμπειρία να βλέπεις απευθείας τα ιατρικά δεδομένα από τη στολή του αστροναύτη και την κίνηση από τις κάμερες και είναι ταυτόχρονα και μια μεγάλη ευθύνη» είπε σε συνέντευξή του. «Πρέπει να έχεις τη σωστή δόση άγχους και τη συναίσθηση ότι καλείσαι να πάρεις αποφάσεις σε σύντομο χρόνο».

Τον παρακολουθούσε σε κάθε αιώρηση του διαστημικού του περιπάτου, με το βλέμμα επί σχεδόν επτά ώρες καρφωμένο στα δεδομένα που έφταναν στις οθόνες του. Παρατηρούσε την καρδιακή του συχνότητα, τα επίπεδα οξυγόνου και διοξειδίου του άνθρακα στο κράνος και εκτιμούσε την παραμικρή αυξομείωση στη θερμοκρασία του σώματός του. Ακόμη και ο ρυθμός του μεταβολισμού τον ενδιέφερε, το πόσο γρήγορα ο αστροναύτης δαπανούσε ενέργεια. Τίποτα δεν έπρεπε να αφεθεί στην τύχη. Όταν κάποιος εργάζεται στη ραχοκοκαλιά του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού δεν μπορείς να ρισκάρεις την υπερκόπωση πρέπει να έχεις μάτια δεκατέσσερα για κάθε πιθανό σενάριο.

Το 2018 ο κ. Γολέμης ξεκίνησε να εργάζεται στην ιατρική ομάδα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA) και έχει ως βάση του την Κολωνία. Το 2019, μόλις ολοκλήρωσε την εκπαίδευσή του, ανέλαβε δεύτερος γιατρός στην αποστολή του Ιταλού αστροναύτη Λούκα Παρμιτάνο και τώρα έχει τον ρόλο του πρώτου γιατρού στην αποστολή του 43χρονου Πεσκέ, η οποία βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη. «Η αεροδιαστημική Ιατρική δεν είναι μια αναγνωρισμένη ειδικότητα στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Για να βρεθεί κάποιος στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος χρειάζεται ένας συνδυασμός προσπάθειας και τύχης, γιατί δεν υπάρχει ένα προκαθορισμένο μονοπάτι», λέει.

Όμως το δικό του προσωπικό ταξίδι ξεκίνησε από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης όπου σπούδασε Ιατρική και έπειτα συνέχισε το μεταπτυχιακό του στο Διεθνές Πανεπιστήμιο του Διαστήματος στο Στρασβούργο. Το 2014 πήρε μια πρώτη γεύση συνθηκών απομόνωσης που παρέπεμπαν σε διαστημική αποστολή, περνώντας ένα χρόνο στη βάση Concordia στην Ανταρκτική. Το 2018 ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα για εθελοντές που απηύθυνε το Austrian Space Forum και επιλέχθηκε στην τελική ομάδα των υποψηφίων για ένα πείραμα στην έρημο Νεγκέβ του Ισραήλ. Εφόσον έφτανε στην τελική εξάδα θα διέμενε μαζί με τα υπόλοιπα μέλη για περίπου ένα μήνα σε ένα θόλο και θα δοκίμαζε μια πρωτότυπη διαστημική στολή, προσομοιάζοντας θεωρητικά τις συνθήκες συμβίωσης που θα μπορούσε να συναντήσει μια επανδρωμένη αποστολή στον Αρη.

Τους προηγούμενους μήνες ο Αδριανός Γολέμης (δεξιά) βρέθηκε στο κέντρο ελέγχου της NASA στο Χιούστον, όπου μαζί με τον συνάδελφό του Στιβ Πάιπερ παρακολουθούσαν τις εξόδους του αστροναύτη Τομά Πεσκέ στο Διάστημα.

Ο Πεσκέ ξεκίνησε το ταξίδι του για τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό τον Απρίλιο του 2021, η ιατρική του παρακολούθηση όμως είχε ξεκινήσει ήδη από τον Φεβρουάριο του 2020. «Προσπαθούμε να βεβαιωθούμε ότι ο αστροναύτης είναι σε καλή κατάσταση υγείας και ότι δεν είναι πιθανό να αναπτύξει κάποια νόσο ή πάθηση ή τραυματισμό προτού πετάξει», λέει ο κ. Γολέμης. Για κάθε αστροναύτη ετοιμάζεται, ανάλογα με τις ανάγκες του, ένα εξατομικευμένο κουτί με φάρμακα που θα κουβαλάει στο ταξίδι του. «Υπάρχουν παθήσεις που περιμένουμε ότι θα προκύψουν όταν κάποιος βρεθεί στο Διάστημα. Τις πρώτες ημέρες, από την έλλειψη της βαρύτητας μπορεί να υπάρχει δυσκολία στον προσανατολισμό. Τα χάνει λίγο το σώμα, γιατί δεν έχει πλέον ως σημείο αναφοράς το πάτωμα, και αυτό μπορεί να προκαλέσει από έμετο μέχρι πονοκεφάλους», εξηγεί.

Ακόμη και η κατανομή του αίματος επηρεάζεται από την έλλειψη βαρύτητας. «Ο ανθρώπινος οργανισμός είναι φτιαγμένος έτσι ώστε το αίμα να κατανέμεται ίσα. Όταν δεν υπάρχει βαρύτητα, ανεβαίνει περισσότερο αίμα στο κεφάλι, γι’ αυτό και καμιά φορά τις πρώτες ημέρες βλέπουμε τους αστροναύτες να έχουν πρησμένο πρόσωπο», λέει ο κ. Γολέμης.

Σε έκτακτη ανάγκη

Για τον ίδιο λόγο, σε περίπτωση εκτάκτου ανάγκης, εφόσον απαιτηθεί καρδιοπνευμονική αναζωογόνηση, οι κινήσεις που ακολουθούνται δεν θυμίζουν ό,τι θα μπορούσε να συμβεί στη Γη. Όπως εξηγεί ο Ελληνας γιατρός των αστροναυτών, ο διασώστης θα πρέπει να πατήσει στον απέναντι τοίχο του διαστημικού σταθμού, να στυλώσει τα πόδια του και με προτεταμένα χέρια να πιέσει το στήθος του ασθενούς. Οποιαδήποτε συμβατική προσπάθεια μαλάξεων δεν θα αποδώσει, καθώς όσο βρίσκονται σε τροχιά δεν μπορούν να εκμεταλλευτούν το βάρος του σώματός τους.

Μέχρι στιγμής ο κ. Γολέμης δεν έχει κληθεί να διαχειριστεί κάποιο ακραίο συμβάν αλλά η εμπειρία του τον κάνει πάντα να σκέφτεται κάθε πιθανό σενάριο. Στην ESA,, σε συνεργασία και με τη NASA, είναι πάντοτε προετοιμασμένοι για το αναπάντεχο. Ακόμη και σε περίπτωση που κάποιος εμφανίσει αλλεργικό σοκ θα καθοδηγήσουν από τη Γη με ευθεία επικοινωνία τους άλλους αστροναύτες για να τον σώσουν.

Οι επιπτώσεις του Διαστήματος στο σώμα

Εφόσον δεν αλλάξει κάτι στον προγραμματισμό, αναμένεται σε λίγες ημέρες να επιστρέψει από τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό ο Γάλλος αστροναύτης Τομά Πεσκέ. Ολους αυτούς τους μήνες είχε τουλάχιστον μία απευθείας επαφή με τον Αδριανό Γολέμη ανά εβδομάδα για να τον εξετάσει κλινικά από μακριά. «Ο ρόλος μας είναι να βλέπουμε και να αξιολογούμε τα αποτελέσματα των προληπτικών ιατρικών τεστ που γίνονται σε τροχιά και να δίνουμε οδηγίες σε περίπτωση που προκύψει κάποια ενόχληση», αναφέρει ο 34χρονος γιατρός. «Παράλληλα φροντίζουμε και για άλλες καταστάσεις που σχετίζονται με την ψυχική σφαίρα. Δεν είναι βιώσιμο να ζητείται συνεχώς από κάποιον αστροναύτη, ο οποίος βρίσκεται τόσους μήνες απομονωμένος στο Διάστημα, να κάνει πολλές εργασίες σε μία ημέρα. Παίζουμε ένα ρόλο προστάτη ώστε να μην υπερφορτώνεται ο αστροναύτης πέρα από κάποια όρια που μπορεί να προκαλέσουν ρίσκο για την υγεία του».

Εκτός από τον ίδιο, στο ιατρικό επιτελείο συμμετέχουν και ψυχολόγος, μηχανικοί βιοϊατρικής τεχνολογίας αλλά και ειδικοί για φυσική άσκηση και φυσιοθεραπεία. Κατά τη διάρκεια της αποστολής μπορούν να ελέγχουν τον αιματοκρίτη του αστροναύτη, ενώ δύο ή τρεις φορές το εξάμηνο (όσο διαρκεί συνήθως μια αποστολή) πραγματοποιούν και τεστ κοπώσεως. «Στο Διάστημα η μυϊκή μάζα και η οστική πυκνότητα μειώνονται, όπως και η δυνατότητα καμιά φορά της καρδιάς», εξηγεί ο κ. Γολέμης.

Αντίστοιχες φορές ανά εξάμηνο οι αστροναύτες καλούνται να ελέγξουν με υπέρηχο και τα μάτια τους, καθώς είναι πιθανό να εμφανίσουν ένα σύνδρομο του νευρικού συστήματος του οφθαλμού που ονομάζεται SANS (Spaceflight Associated Neuro-Ocular Syndrome). Επειτα από μακρόχρονη παραμονή στο Διάστημα και σε έλλειψη βαρύτητας, ορισμένοι αστροναύτες διαπιστώνουν ότι αντιμετωπίζουν προβλήματα όρασης, τα οποία μπορεί να υποχωρήσουν μετά την επιστροφή τους στη Γη. Σε κάποιους, όμως, ενδέχεται να επιμείνουν.

Η ακτινοβολία

Η επίδραση του Διαστήματος στον ανθρώπινο οργανισμό δεν περιορίζεται εκεί. Όσοι παρακολουθούν την υγεία των αστροναυτών μεριμνούν και για την έκθεσή τους στην ακτινοβολία. «Στη Γη, λόγω του μαγνητικού πεδίου και της ατμόσφαιρας, είμαστε αρκετά προστατευμένοι από την ακτινοβολία», λέει ο κ. Γολέμης. «Οταν όμως κάποιος βρίσκεται σε ύψος περίπου 400 χιλιομέτρων, όπως ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός, εκτίθεται σε περισσότερη ακτινοβολία. Και έπειτα από τόσους μήνες σε τροχιά μαζεύει, αθροίζει ακτινοβολία. Για να το προλάβουμε, μετράμε αθροιστικά την ακτινοβολία και πρέπει κάθε αστροναύτης στο σύνολο της καριέρας του να μην ξεπεράσει ένα όριο, ώστε να αποφύγουμε στο μέλλον το ρίσκο καρκινογένεσης και καρδιακών παθήσεων».

Μια συνάδελφος του κ. Γολέμη θα μεταβεί στο σημείο όπου αναμένεται να προσθαλασσωθεί ο Πεσκέ σε λίγες ημέρες. Ο Ελληνας γιατρός θα περιμένει την άφιξη του αστροναύτη στο Χιούστον και από εκεί θα μεταβεί μαζί του στην Κολωνία με ένα ειδικά διαμορφωμένο αεροπλάνο που φέρει και ιατρικό εξοπλισμό. Θα ακολουθήσει το διάστημα της αποκατάστασης.

«Συνήθως απαιτείται ένα μίνιμουμ τριών ή τεσσάρων εβδομάδων για να προσαρμοστεί ένας αστροναύτης πάλι στη ζωή στη Γη», λέει ο κ. Γολέμης. «Δεν είναι τόσο εύκολη η μετάβαση και κατά κάποιο τρόπο, σε μικρό βαθμό, το βίωσα κι εγώ μετά την επιστροφή μου από την Ανταρκτική. Πρέπει να εξασφαλίσουμε ότι ένας αστροναύτης που επιστρέφει από το Διάστημα θα έχει κυρίως χρόνο για τους δικούς του ανθρώπους, είναι πολύ σημαντικό».

Το ζήτημα της επικοινωνίας των αστροναυτών με τις οικογένειές τους παίδεψε αρκετά το ιατρικό επιτελείο τους λόγω της πανδημίας της COVID-19. Ειδικά προτού κυκλοφορήσουν τα εμβόλια, προσπαθούσαν πάντοτε να ζυγίσουν το ρίσκο της μόλυνσης από τον νέο κορωνοϊό και να κρίνουν εάν ένας αστροναύτης θα μπορούσε να επισκεφθεί τους οικείους του στην ανάπαυλα της προετοιμασίας του για την αποστολή.

Ο κ. Γολέμης πάντως οραματίζεται και τους δικούς του διαστημικούς περιπάτους. Έχει ήδη κάνει αίτηση στο πρόσφατο κάλεσμα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος για νέους αστροναύτες. Συνολικά πάνω από 22.000 άτομα έχουν ανταποκριθεί, εκ των οποίων 280 από την Ελλάδα. «Αδιαμφισβήτητα θα ήθελα να βρεθώ στη θέση τους», λέει.

Ο Αδριανός Γολέμης είναι το ζωντανό παράδειγμα ανθρώπου που σπούδασε στην Ελλάδα και πέρασε τα σύνορα της με το μυαλό και την τεράστια εργατικότητα του.