Η Ελλάδα γερνάει και πεθαίνει. Δημογραφικό, Εφιαλτικές προβλέψεις, Καλές πρακτικές, Παραδείγματα προς αποφυγή

 medlabnews.gr iatrikanea

Πώς οι καλές πρακτικές στις σκανδιναβικές χώρες και στη Γαλλία μπορούν να αποτελέσουν παράδειγμα για το πρόβλημα της υπο-γεννητικότητας στην Ελλάδα.

Το σενάριο είναι εφιαλτικό: Σε 25 χρόνια από σήμερα η Ελλάδα θα έχει 1,5 εκατομμύριο λιγότερους κατοίκους, εκείνοι που είναι μικρότεροι των 65 ετών θα μειωθούν κατά δύο εκατομμύρια, ενώ η μόνη ηλικιακή ομάδα που θα αυξηθεί κατά περίπου 700.000 θα είναι οι ηλικιωμένοι άνω των 65 ετών. Για τις επόμενες σχεδόν τρεις δεκαετίες η κατάσταση θα είναι μη αναστρέψιμη, με τη συνεχή μείωση των γεννήσεων και την αύξηση των θανάτων να είναι η νέα πραγματικότητα.

Την ώρα, όμως, που η Ελλάδα – και τα υπόλοιπα κράτη του ευρωπαϊκού Νότου – επεξεργάζεται, όπως άλλωστε ανέφερε και ο έλληνας πρωθυπουργός μιλώντας προ ημερών σε συνέδριο, σχέδια… αναχαίτισης του δημογραφικού προβλήματος, οι βόρειες χώρες εδώ και χρόνια φαίνεται πως κατάφεραν να το λύσουν.

Πλήρες πλέγμα μέτρων και πολιτικών

Πριν καν εξελιχθεί σε πρόβλημα το Δημογραφικό, χώρες στον ευρωπαϊκό Βορρά ανέλαβαν δράση, δημιουργώντας ένα ολοκληρωμένο πλέγμα πολιτικών και μέτρων. Το μοντέλο των «βόρειων χωρών» ή «σκανδιναβικό μοντέλο», όπως είναι ευρέως πλέον γνωστό, έχει εδώ και δεκαετίες στοχεύσει ταυτόχρονα σε πολλούς παράγοντες που επηρεάζουν και επηρεάζονται από το Δημογραφικό.

Σύμφωνα με τον δημογράφο και διευθυντή ερευνών του Ινστιτούτου Δημογραφικών Ερευνών και Μελετών (ΙΔΕΜ) Βύρωνα Κοτζαμάνη, το μοντέλο αυτό έχει αφενός αμβλύνει τις έμφυλες διακρίσεις τόσο μέσα στην οικογένεια όσο και στον δημόσιο βίο.

Δημογραφικό: Τα στοιχεία του καθηγητή Κοτζαμάνη για τη μείωση των γεννήσεων

Στην Ελλάδα είναι ακόμη χαμηλότερος στο 1,35. Αυτός ο δείκτης πρέπει να είναι 2,1. Δηλαδή 2,1 παιδιά ανά γυναίκα. Προκειμένου να υπάρχει σταθερότητα στον πληθυσμό αυτό, το 0,1 ή εξισορροπείται στις περιπτώσεις που δεν υπάρχουν παιδιά. Όπως εξήγησε στην ΕΡΤ ο καθηγητής, στην Ελλάδα τη δεκαετία του 1930 κάναμε κατά μέσο όρο 190.000 παιδιά ετησίως, ενώ τη δεκαετία που μας έρχεται, 21- 30, θα κάνουμε κατά μέσο όρο 77.000. «Τα παιδιά που γεννήθηκαν τη δεκαετία του 30 προέρχονται από ζευγάρια που γεννήθηκαν στις αρχές του αιώνα μας. Τα ζευγάρια αυτά εκείνη την εποχή, έκαναν κατά μέσο όρο γύρω στα τρία παιδιά ανά γυναίκα(…). Αυτές οι γενιές δίνανε τη δεκαετία του 30, 107.000 γεννήσεις, αλλά δεν επιβίωναν τρία παιδιά για να αντικαταστήσουν μια γυναίκα, γιατί είχαμε πάρα πολύ υψηλή θνησιμότητα, βρεφική θνησιμότητα και εφηβική θνησιμότητα. Τα ζευγάρια που κάνουν παιδιά τώρα – που γεννήθηκαν μετά το 1980 – 1990 – θα είναι σίγουροι ότι όσα παιδιά θα κάνουν θα επιβιώσουν. Σημαντική διαφορά. Δεν ισχύει όμως το ίδιο σε μια σειρά χώρες της υποσαχάριας Αφρικής. Αυτές είναι οι γενιές που γεννήθηκαν πριν από το 2000. Οι γυναίκες αυτές και τα ζευγάρια αυτά δεν επιθυμούν και δεν κάνουν παιδιά. Έχουν τη δυνατότητα να κάνουν τον αριθμό των παιδιών που επιθυμούν λόγω του ότι έχουν τα σύγχρονα μέσα αντισύλληψης που δεν είχαν οι παππούδες μας και ταυτόχρονα κάνουν λιγότερα. Θέλουν να κάνουν 2, κάνουν λιγότερα από 1,5, κάνουν 1,4».

Κοτζαμάνης: Θα έχουμε περισσότερους ηλικιωμένους και λιγότερους νέους

«Οι κοινωνίες μας, οι σύγχρονες τουλάχιστον, αλλά και οι λιγότερο ανεπτυγμένες κοινωνίες, πρέπει να προσαρμοστούν σε μια νέα πραγματικότητα, θα έχουμε λιγότερους νέους από ότι στο παρελθόν και περισσότερους ηλικιωμένους. Αυτό υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα αυξηθεί συνταρακτικά ο μέσος όρος ζωής μας, γιατί η επιστήμη προχωρά και αυτό δεν αποκλείεται. Μέχρι στιγμής κερδίζουμε ένα μήνα παραπάνω κάθε χρόνια, δηλαδή τα επόμενα 20 χρόνια θα κερδίσουμε 20 μήνες 2 με 3 χρόνια παραπάνω».

Παράλληλα, τόνισε πως πολύ πιθανό σε μια εικοσιπενταετία να περάσουμε από το 23% στο 30%, δηλαδή σχεδόν ένας στους τρεις θα είναι πάνω από 65. Ο κ. Κοτζαμάνης αναφέρθηκε και στην εικόνα των ηλικιωμένων σήμερα, υπογραμμίζοντας ότι ένας ηλικιωμένος σήμερα δεν έχει καμία σχέση με τον ηλικιωμένο του 1920 ή του 1880. «Υπάρχει η ημερολογιακή ηλικία, το έτος γέννησης, υπάρχει βιολογική ηλικία, η οποία δεν ταυτίζεται σε όλους μας με το έτος γέννησης. Και υπάρχει και μια άλλη παράμετρος που είναι η κοινωνική γήρανση, η οποία είναι μια άλλη παράμετρος».

Το γαλλικό «κλειδί» στο θέμα της στέγασης

Μεταξύ των χωρών που έχουν ενσωματώσει στη διακυβέρνησή τους ένα συνολικό υποστηρικτικό πλαίσιο στήριξης των οικογενειών βρίσκεται και η Γαλλία. Η ευρωπαϊκή χώρα έχει επικεντρωθεί ιδιαίτερα σε μια κοινωνική πολιτική για τα μεσαία και χαμηλά εισοδήματα, παρουσιάζοντας ένα φορολογικό σύστημα ιδιαίτερα ευνοϊκό για τις οικογένειες. Είναι ενδεικτικό πως ενώ το 1985 ο αριθμός των παιδιών που γεννιούνταν ήταν 1,4 ανά γυναίκα, σήμερα έχει αυξηθεί σε 1,9.

Το δεδομένο ότι το ένα τέταρτο των Γάλλων δεν ζει σε ιδιόκτητη κατοικία έκανε τις κυβερνήσεις να εστιάσουν περισσότερο στα προγράμματα στέγασης. Αυτή τη στιγμή, λοιπόν, δίνεται η δυνατότητα σε όσους έχουν χαμηλό εισόδημα να βρουν κατοικία με οικονομικότατους όρους. Και μάλιστα η Γαλλία έχει… επιστρατεύσει κτίρια τα οποία είναι χτισμένα σε γη του Δημοσίου, των δήμων αλλά και των περιφερειών, δημιουργώντας, έτσι καλύτερες και πιο ευνοϊκές συνθήκες για τη δημιουργία οικογένειας.

Παράλληλα, όμως, αυτό που έχει καταφέρει επιτυχώς η Γαλλία είναι η ενσωμάτωση των μεταναστών, που, όπως εξηγεί ο κ. Κοτζαμάνης, σαφώς συμβάλλει στην αύξηση των γεννήσεων, παρ’ όλο που η διαφορά είναι μικρή και μπορεί να μην αποτυπώνεται τόσο στους δείκτες.

Δεν κράτησαν για πολύ οι ουγγρικές φωτοβολίδες

Στον αντίποδα των καλών πρακτικών, οι αποσπασματικές κινήσεις επίλυσης του Δημογραφικού έχει αποδειχθεί, όπως εξηγεί ο κ. Κοτζαμάνης, ότι δεν οδηγούν στα επιθυμητά αποτελέσματα. Ενα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Ουγγαρία. Η κυβέρνηση Ορμπαν εστίασε στην επιδοματική πολιτική αποφασίζοντας να δώσει περίπου το 5% του ΑΕΠ της χώρας με στόχο την ενθάρρυνση της δημιουργίας οικογένειας. Το «καμπανάκι» που χτύπησε στην ουγγρική κυβέρνηση ήταν το ιστορικό χαμηλό των 1,3 παιδιών ανά ζευγάρι που καταγράφηκε το 2011.

Γενναιόδωρα δάνεια με χαμηλό επιτόκιο για οικογένειες με παιδιά κυρίως, όμως, για ζευγάρια που υπόσχονται να κάνουν άμεσα παιδιά, φορολογικές ελαφρύνσεις και ισόβια απαλλαγή φόρου εισοδήματος για την απόκτηση τεσσάρων ή και περισσότερων παιδιών αλλά και δωρεάν θεραπείες εξωσωματικής γονιμοποίησης.

Ωστόσο, ο στόχος του Ορμπαν για 2,1 παιδιά ανά ζευγάρι μέχρι το 2030 – προκειμένου να διατηρηθεί ο σταθερός ο πληθυσμός χωρίς να χρειαστεί σε αυτόν τον τομέα… εμπλοκή της μετανάστευσης – φαίνεται πως θα μείνει στα χαρτιά. Κι αυτό γιατί αυτή η «επίθεση» οικονομικών μέτρων κατάφερε μεν αύξηση στις γεννήσεις – με τον δείκτη να ανεβαίνει στο 1,8 –, ωστόσο αυτό δεν κράτησε πολύ. Πέντε χρόνια μετά, έπεσε στο 1,5.

«Η απουσία ενός οργανωμένου πλαισίου αντιμετώπισης του Δημογραφικού και η εμμονή σε μέτρα-«φωτοβολίδες»ενδέχεται να φέρουν αυξήσεις, αλλά αυτές θα είναι πρόσκαιρες, όπως στην περίπτωση της Ουγγαρίας» σημειώνει ο διευθυντής του ΙΔΕΜ.

Σε μια χώρα, όπως η Ελλάδα, πάντως, όπου το ποσοστό της ατεκνίας έχει αυξηθεί – το 15% όσων γεννήθηκαν τη δεκαετία του ’60 δεν έκαναν παιδιά, ενώ το 25% των ζευγαριών που γεννήθηκαν κοντά στο 1985 παραμένουν άτεκνα –, η δημιουργία ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος για τη δημιουργία οικογένειας αλλά και η λήψη μέτρων για τη μείωση της θνησιμότητας στις μεσαίες και μεγάλες ηλικίες έχει καθυστερήσει πολύ. Ιδιαίτερα να αναλογιστεί κανείς πως το Δημογραφικό στη χώρα μας είναι ένα πρόβλημα, το οποίο πάει πίσω τέσσερις δεκαετίες. «Και δυστυχώς τα πράγματα δεν πρόκειται να αλλάξουν τα επόμενα 30 χρόνια. Ακόμη κι αν η πολιτεία δημιουργήσει ένα υποστηρικτικό πλαίσιο, τα αποτελέσματα θα αρχίσουν να φαίνονται ύστερα από δύο δεκαετίες. Οι χώρες της Βόρειας Ευρώπης έδρασαν αστραπιαία, δεκαετίες πριν, βλέποντας πως το Δημογραφικό θα αποτελέσει μια βόμβα για όλη την ήπειρο» καταλήγει ο κ. Κοτζαμάνης.