Τι είναι τα Αναστενάρια που γίνεται κάθε χρόνο στη γιορτή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Γιατί ΔΕΝ καίγονται οι αναστενάρηδες;

 επιμέλεια medlabnews.gr iatrikanea

Κωνσταντίνου και Ελένης σήμερα. Ένα ιδιαίτερο και πολυσυζητημένο έθιμο συνδέεται με τη συγκεκριμένη μέρα, τα Αναστενάρια. Άνδρες και γυναίκες μετέχουν σ΄ αυτό με εκστατικό χορό πάνω στα πυρωμένα κάρβουνα. Τι είναι τα Αναστενάρια

Τα Αναστενάρια είναι ένα περίεργο για τους πολλούς φαινόμενο. Πρόκειται για το χορό, που γίνεται κάθε χρόνο στη γιορτή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στη Θράκη και στη Μακεδονία. Πρόκειται, πιο συγκεκριμένα, για χορό, που γίνεται πάνω σ' αναμμένα κάρβουνα. Και θεωρείται θαυμαστό και ανεξήγητο το γεγονός, ότι οι χορευτές του χορού αυτού δεν καίγονται.

Συρρέουν κάθε χρόνο αρκετοί περίεργοι, για να δουν, πώς οι Αναστενάρηδες περπατούν ανυπόδητοι, επάνω στα αναμμένα κάρβουνα, χωρίς να καίγονται. Με τον έντεχνο δε θόρυβο κατάφεραν οι ενδιαφερόμενοι να θέσουν τα αναστενάρια και υπό την προστασία του τουρισμού, του νέου αυτού ειδωλολατρικού θεού, ο οποίος με τον τρόπο του τα ενισχύει και τα χρηματοδοτεί.

Ο χορός πάνω στ’ αναμμένα κάρβουνα γίνεται σε συνδυασμό και με φωνές, με στεναγμούς των χορευτών, όπως: Αχ… Αχ… Εχ… Εχ… Ιχ… Ιχ… Γι’ αυτό φαίνεται πήρανε και τ’ όνομα “Αναστενάρια” από τους αναστεναγμούς των.

Το γεγονός, ότι οι χορευτές δεν καίγονται, καθώς και το ότι τ’ Αναστενάρια γίνονται στη γιορτή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης οδήγησε πολλούς αφελείς στο σημείο να νομίζουν, ότι οι Αναστενάρηδες δεν καίγονται γιατί τους βοηθάει ο Άγιος Κωνσταντίνος.

Την εντύπωση τους αυτή μεγάλωνε και το γεγονός ότι οι χορευτές Αναστενάρηδες κρατούν στην ώρα του χορού τους εικονίσματα του Αγίου Κωνσταντίνου και της Αγίας Ελένης. Η όλη διαδικασία γίνεται με μουσική κάλυψη από έντονο ρυθμικό νταούλι και μονότονο ήχο θρακιώτικης λύρας. Ο σκοπός αυτός περνά από οργανοπαίχτη σε οργανοπαίχτη σε οικογενειακή, συχνά, βάση και κρατά πολλά χρόνια, όπως και η μύηση των αναστενάρηδων. Αναστενάρηδες είναι όλοι οι συμμετέχοντες στις τελετές με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, κι όχι μόνο οι πυροβάτες.

Πώς όμως συνδέεται το έθιμο με την συγκεκριμένη ημέρα;

Λέγεται, ότι κάποτε εκδηλώθηκε φωτιά στην εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου στον Λαγκαδά το 1250. Το εκκλησίασμα βγήκε πανικόβλητο από το ναό. Οι πιστοί όμως, επέστρεψαν στην εκκλησία για να σώσουν τις εικόνες που αναστέναζαν και ζητούσαν βοήθεια. Οι εικόνες σώθηκαν και κανείς πιστός δεν έπαθε τίποτα από τις φλόγες. Σε ανάμνηση του γεγονότος αυτού, καθιερώθηκε η πυροβασία.

Γεωγραφικά το έθιμο έχει ρίζες από το χωριό Κωστή της Ανατολικής Ρωμυλίας, μια αυτόνομη περιοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που γειτνίαζε με τη βορειοανατολική Θράκη και από το 1885 ανήκει στη Βουλγαρία. Η περιοχή αυτή είχε πολλούς Έλληνες, που υπέστησαν διωγμούς και μεταλαμπάδευσαν το έθιμο στην Ελλάδα με την ανταλλαγή πληθυσμών το 1906. Ιδεολογικά, έχει ρίζες από τις θρησκευτικές πρακτικές της αρχαιότητας και τη λατρεία του Διόνυσου. Γι’ αυτό η εκκλησία το θεωρεί ειδωλολατρικό έθιμο και το έχει απαγορεύσει.

Με την έλευση τους στην Ελλάδα, οι πρόσφυγες από την ανατολική Ρωμυλία διανεμήθηκαν κυρίως στη Μακεδονία. Στο Λαγκαδά Θεσσαλονίκης, την Κερκίνη Σερρών, τη Μελίκη Ημαθίας και τη Μαυρολεύκη Δράμας, το έθιμο τηρείται πιστά έως και σήμερα. Αναβιώνει κάθε χρόνο προς τιμήν των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, από την 21η έως την 23η Μαΐου

Την αναβίωση του εθίμου συναντάμε σήμερα στην Αγία Ελένη Σερρών, κατά κύριο λόγο, στον Λαγκαδά Θεσσαλονίκης, στη Μελίκη Ημαθίας και τη Μαυρολεύκη Δράμας.

Για πολλά χρόνια το έθιμο τελούνταν υπό πλήρη μυστικότητα. Το 1943, με ενέργειες του προέδρου της Εταιρείας Ψυχικών Ερευνών Άγγελου Τανάγρα στη Μαυρολεύκη Δράμας, η πυροβασία έγινε δημόσια. Πρόκειται για το στάδιο των Αναστεναρίων, το οποίο είναι το γνωστότερο από όλο το έθιμο. Τότε έγινε και επιστημονικός έλεγχος που διαπίστωσε την ακαΐα όσων συμμετείχαν στα Αναστενάρια, με αποτέλεσμα να μεγαλώσει το ενδιαφέρον για το έθιμο.

Η διαδικασία ξεκινάει από την παραμονή της γιορτής. Η συγκέντρωση των αναστενάρηδων γίνεται στο σπίτι του αρχιαναστενάρη, όπου ξεκινά η μουσική που συνοδεύει την τελετή. Οι αναστενάρηδες, κρατώντας τις εικόνες στα υψωμένα χέρια αρχίζουν τον εκστατικό χορό, ο χορός τελικά, διαρκεί ως τα μεσάνυχτα.

Ανήμερα της γιορτής των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, οι εικόνες μεταφέρονται από το κονάκι στην εκκλησία για να λειτουργηθούν. Μετά την απόλυση της εκκλησίας, ακολουθεί η θυσία ενός ζώου. Στον χώρο αυτό, μεταφέρονται οι εικόνες με εκστατικό χορό και τοποθετούνται σε πρόχειρο προσκυνητάρι.

Ο εκστατικός χορός, επαναλαμβάνεται την επόμενη μέρα στο κονάκι, με αυξανόμενη ένταση. Μόλις βραδιάζει, οι αναστενάρηδες χορεύοντας διαρκώς, κατευθύνονται στην πλατεία του χωριού. Εκεί, άλλοι αναστενάρηδες, που έχουν προγονικό το προνόμιο αυτό, μετά από μήνυμα του αρχιαναστενάρη, έχουν ανάψει σωρό από ξύλα, που γρήγορα μεταβάλλονται σε ανθρακιά. Ο χορός με μεγαλύτερη ένταση και πάθος, συνεχίζεται γύρω από την ανθρακιά. Από τον όμιλο των αναστενάρηδων, ξαφνικά ξεχωρίζουν μερικοί άντρες και γυναίκες. Κρατώντας σφιχτά τις εικόνες, προχωρούν προς τα αναμμένα κάρβουνα. Μετά από ένα μικρό δισταγμό, κατευθύνονται με γυμνά πόδια στην ανθρακιά και χορεύουν πάνω στα κάρβουνα. Αυτοί θεωρούνται οι εκλεκτοί που, όπως πιστεύεται, πήραν την εντολή από τον άγιο να πυροβατήσουν τη χρονιά αυτή. Με το τέλος της πυροβασίας, θα επιστρέψουν μαζί με τους άλλους αναστενάρηδες στο κονάκι, όπου θα συνεχίσουν τον χορό.

Την επόμενη μέρα (22 Μαΐου), μια ομάδα θα γυρίσει τα σπίτια του χωριού, με τις εικόνες και τα θυμιάματα, καθώς πιστεύεται ότι με την περιφορά αυτή απομακρύνεται κάθε κακό απ’ το χωριό.

Το βράδυ της 22ας Μαΐου, γίνεται πυροβασία στον Λαγκαδά και το βράδυ της 23ης Μαΐου, πυροβασία στην Αγία Ελένη και τον Λαγκαδά και έτσι ολοκληρώνεται ο τελετουργικός κύκλος των Αναστεναρίων.

Κάθε τελετουργικό αναστενάρηδων συγκεντρώνει πολύ κόσμο από τις γύρω περιοχές, με βασικό κίνητρο των… περίεργων να διαπιστώσουν πώς είναι δυνατόν να μην καίγονται οι πυροβάτες, πατώντας ξυπόλυτοι πυρωμένα κάρβουνα. Οι ίδιοι μιλούν για την πίστη και την προστασία από τον άγιο, αλλά φυσικά υπάρχει επιστημονική εξήγηση και… λελογισμένο ρίσκο σε αυτό που κάνουν.

Ο λόγος δεν είναι τόσο… μεταφυσικός.

Στο ξεκίνημα της τελετής οι αναστενάρηδες αρχίζουν να χορεύουν κάνοντας κύκλους γύρω από την φωτιά, η οποία παράγει τα απαραίτητα κάρβουνα για την τέλεση.

Όσο περνάει η ώρα τα τραγούδια γίνονται όλο και πιο επιθετικά, πιο γρήγορα, με αποτέλεσμα μια κατάσταση «έκστασης» από πλευράς χορευτών.

Η κίνηση είναι διαρκής και ο χορός πολύ έντονος. Με τη βοήθεια και της θερμότητας που παράγεται από τη φωτιά, οι συμμετέχοντες λούζονται, μέσα σε λίγα λεπτά, από τον ιδρώτα, έχοντας φροντίσει την προηγούμενη μέρα να καταναλώσουν μεγάλη ποσότητα υγρών. Όταν πια είναι «έτοιμοι», δηλαδή όταν μετά από κάποια ώρα έχει δημιουργηθεί στις πατούσες ένα στρώμα από ιδρώτα, ο αρχιαναστενάρης δίνει το έναυσμα για να ξεκινήσει το… σόου.

Η διαδικασία λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο που δοκιμάζουμε κατά πόσο καίει η πλάκα του σίδερου, ακουμπώντας την με σαλιωμένο δάχτυλο. Φυσικά τα πόδια πάνω στα κάρβουνα είναι σε διαρκή κίνηση και ο κάθε πυροβάτης ξέρει ότι δεν μπορεί να χρονοτριβήσει.

Φυσικά και το θέαμα είναι εντυπωσιακό, αλλά αν υπάρχει κάποιο θαύμα σε όλο αυτό, είναι ότι ο ιδρώτας προστατεύει από τα εγκαύματα…

Σύμφωνα με μια άλλη άποψη, το φαινόμενα της ακαΐας και της αναλγησίας των πυροβατών κατά μια προσέγγιση, οφείλονται στην έκστασή τους από αυθυποβολή ή ετεροϋποβολή. Με την επίδραση του ήχου από τα μουσικά όργανα, των θυμιάσεων, της όλης κατανυκτικής ατμόσφαιρας κατά την πολυήμερη προετοιμασία τους και με τη δύναμη της πίστης τους, αυτοσυγκεντρώνονται,, οι αισθήσεις τους ελαττώνονται βαθμιαία, όπως και η συνείδησή τους και πέφτουν σε έκσταση που κορυφώνεται με το αντίκρισμα της φωτιάς.

Γερμανοί επιστήμονες μελετούν το φαινόμενο

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 ως τις αρχές της δεκαετίας του 1980, Γερμανοί επιστήμονες, προσπάθησαν με πολλές μελέτες, με επίκεντρο τους Αναστενάρηδες του Λαγκαδά να εξηγήσουν το φαινόμενο αυτό.

Κατέγραψαν τη θερμοκρασία που είχαν τα κάρβουνα (400-900 βαθμούς κατά τη Βικιπαίδεια) και ανέλυσαν σε ταινία με αργό γύρισμα τις κινήσεις των Αναστενάρηδων για να δουν πόση ώρα ακριβώς τα πόδια τους ήταν σ’ επαφή με τη φωτιά.

Πήραν επίσης δείγματα επιδερμίδας από τα πόδια τους και τοποθέτησαν ηλεκτροεγκεφαλογράφους στα κεφάλια των Αναστενάρηδων, όπως επίσης, ηλεκτροκαρδιογράφους και ψυχογαλβανόμετρα. Έτσι μπόρεσαν να μελετήσουν την πορεία των εγκεφαλοκυμάτων, του ρυθμού της καρδιάς και της ηλεκτρικής αντίστασης του δέρματος και να διαπιστώσουν ότι δεν υπάρχει καμία απολύτως μυστηριώδης ή μεταφυσική εξήγηση στο φαινόμενο της ακαΐας