Σήμα κινδύνου για τα υπερμικρόβια

ΕΤΙΚΕΤΕΣ:

Όταν ο Ευρωπαίος επίτροπος Υγείας, Βιτένις Αντριουκαΐτις, ήταν μαθητής, τη δεκαετία του ’50, είχε πέσει στα χέρια του το βιβλίο «Κυνηγοί μικροβίων» του Πολ ντε Κρουίφ: «Είχα μαγευτεί. Ήταν, ίσως, ένας από τους λόγους που έγινα γιατρός». Βέβαια, το βιβλίο είχε εκδοθεί το 1926, δύο χρόνια πριν από την ανακάλυψη της πενικιλίνης, του πρώτου αντιβιοτικού, από τον Αλέξανδρο Φλέμινγκ.

«Εκείνη η εποχή ήταν γεμάτη προκλήσεις για τους επιστήμονες. Και να που τόσες δεκαετίες μετά –κι έπειτα από αμέτρητες σημαντικές ανακαλύψεις– η επιστήμη έχει πάλι επιδοθεί σε ένα αγωνιώδες κυνήγι μικροβίων. Πιο δυνατών και πιο επικίνδυνων: των υπερμικροβίων», είπε ο ίδιος στην τελευταία και ιδιαίτερα φορτισμένη συναισθηματικά επίσημη ομιλία του (από την 1η Δεκεμβρίου το χαρτοφυλάκιο αναλαμβάνει η Κύπρια Στέλλα Κυριακίδου), στην ημερίδα του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων (ECDC) για την Ευρωπαϊκή Ημέρα Ενημέρωσης για τα Αντιβιοτικά, τη Δευτέρα, στη Στοκχόλμη.

«Θέλω να μιλήσω για λογαριασμό των 700.000 ανθρώπων που μέχρι το τέλος του χρόνου θα έχουν χάσει τη ζωή τους εξαιτίας λοιμώξεων από πολυανθεκτικά μικρόβια σε όλο τον κόσμο· οι 33.000 θα είναι Ευρωπαίοι. Μόνο σήμερα η Ευρώπη θα μετρήσει σχεδόν εκατό απώλειες. Το φαντάζεστε; Tόσες τραγωδίες γύρω μας... Κι αν ο αριθμός σας σοκάρει, προφανώς δεν γνωρίζετε το πιο άσχημο σενάριο: οι θάνατοι θα είναι περίπου 10 εκατομμύρια ετησίως μέχρι το 2050. Τι σημαίνει αυτό; Οτι κάτι δεν κάνουμε καλά. Οτι δεν είμαστε όσο πρέπει αποτελεσματικοί. Υπάρχει λύση; Ναι. Εκπαίδευση, εκπαίδευση και πάλι εκπαίδευση!», συνέχισε ο κ. Αντριουκαΐτις.

Η λέξη «εκπαίδευση» ακούστηκε από όλους τους ομιλητές. Μαζί με τις λέξεις «προσωπική ευθύνη», «έλλειψη ενημέρωσης», «κλιματική αλλαγή», «ενιαία υγεία» –η υγεία ανθρώπων, ζώων και αγροοικοσυστημάτων είναι αποτέλεσμα διαρκούς αλληλεπίδρασης– καθώς και «πολιτική βούληση». «Οι ηγέτες οφείλουν όχι μόνο να υπογράφουν συμφωνίες και να βγάζουν φλογερούς λόγους, αλλά να κατανοήσουν οι ίδιοι το μέγεθος του προβλήματος και να γίνουν αληθινοί ταγοί: να συμβάλουν ώστε οι πολίτες των χωρών τους να συνειδητοποιήσουν ότι η αναχαίτιση της μικροβιακής αντοχής επείγει, πριν να είναι αργά για την ανθρωπότητα», τόνισε ο Λιθουανός επίτροπος Υγείας, υποσχόμενος να συνεχίσει τον αγώνα «από τις τάξεις της ισχυρής και δραστήριας ένωσης Ευρωπαίων... συνταξιούχων».

Αν χάσουμε το όπλο των αντιβιοτικών...

«Θα έρθει μια μέρα που όλοι θα μπορούν να προμηθευθούν πενικιλίνη και θα τη χρησιμοποιούν με λανθασμένο τρόπο: σε μικρές δόσεις που δεν θα σκοτώνουν τα μικρόβια, αλλά θα τα κάνουν πιο ανθεκτικά», είχε πει ο Αλέξανδρος Φλέμινγκ στην ομιλία αποδοχής του Νομπέλ Ιατρικής, το 1945. Σήμερα έχει επιβεβαιωθεί. Τα αντιβιοτικά που μας χορηγούνται για τη θεραπεία κάποιας λοίμωξης έχουν σκοπό να σκοτώσουν τα μικρόβια που την προκαλούν. Δεν σκοτώνουν, όμως, μόνον αυτά, αλλά όσα είναι ευαίσθητα στο συγκεκριμένο αντιβιοτικό, συμπεριλαμβανομένων των «καλών μικροβίων», τα οποία χρειάζεται ο οργανισμός μας. Από την άλλη πλευρά, δεν μπορούν να εξουδετερώσουν εκείνα που φέρουν τη γενετική πληροφορία η οποία τα καθιστά ανθεκτικά στη δράση του φαρμάκου. Αυτή η πληροφορία μεταδίδεται από όσα επιβιώνουν και σε άλλα μικρόβια και έτσι η ανθεκτικότητα εξαπλώνεται. Είναι αναπόφευκτο: κάθε φορά που παίρνουμε ένα αντιβιοτικό, συμβάλλουμε στη δημιουργία ολοένα πιο ανθεκτικών μικροβίων. Η μικροβιακή αντοχή αποτελεί απειλή για τη δημόσια υγεία και οφείλεται στην κατάχρηση των αντιβιοτικών.

Η συντονίστρια της ημερίδας, Σουηδή δημοσιογράφος Σαμάνθα Κορντ, μοιράστηκε μαζί μας την προσωπική της εμπειρία: ο γιος της, Σάμιουελ, γεννήθηκε με το ένα του πόδι κοντύτερο από το άλλο. Για να μπορέσει να περπατήσει έπρεπε να υποβληθεί σε σοβαρή χειρουργική επέμβαση. Παρουσίασε όμως σηψαιμία, η οποία δεν αντιμετωπιζόταν με κανένα αντιβιοτικό. Λίγο έλειψε να πεθάνει. «Αν η Ιατρική χάσει το όπλο των αντιβιοτικών, τέτοιες χειρουργικές επεμβάσεις και πολύ πιο απλές δεν θα είναι πια εφικτές», είπε. Τα στοιχεία που ακούσαμε στη Στοκχόλμη από τους ειδικούς δεν αφήνουν περιθώρια για αισιοδοξία και εφησυχασμό. Οι Ευρωπαίοι εξακολουθούν να καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες αντιβιοτικών, με πρωταθλητές τους Ελληνες: 34 ημερήσιες καθορισμένες δόσεις (DDD) ανά 1.000 κατοίκους, έναντι 20,1 που είναι ο μέσος όρος της Ε.Ε. Πρωτιά έχει η χώρα μας και στην Κλεμπσιέλλα, μικρόβιο που προκαλεί θανατηφόρο, συχνά, πνευμονία και είναι ανθεκτικό στις καρβαπενέμες, τα αντιβιοτικά «εσχάτου ανάγκης». Αλλά και το Ακινητοβακτηρίδιο, πολύ επικίνδυνο και ανθεκτικό στις μεγαλύτερες ομάδες αντιβιοτικών, «θερίζει» στα νοσοκομεία μας.

Συνεχής αγώνας

Διαφορές παρατηρούνται στην κατανάλωση των αντιβιοτικών και στον ρυθμό επέκτασης της μικροβιακής αντοχής ανάμεσα στη βόρεια Ευρώπη (χαμηλότερα ποσοστά) και στη νότια και ανατολική (πολύ υψηλότερα). Αλλά ακόμα και για χώρες όπως η Σουηδία, με το δικό τους success story στον συγκεκριμένο θέμα, ο αγώνας απέναντι στα υπερμικρόβια δεν σταματάει. «Το 2018, ο αριθμός των λοιμώξεων από πολυανθεκτικά παθογόνα στη χώρα μας ήταν 15.129. Το 2050 θα πλησιάζει τις 71.000», ανέφερε ο Αντερς Τέγκνελ, εκ του σουηδικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας. «Το πρόβλημα δεν πρόκειται να εξαφανιστεί. Θα το κουβαλάμε, θα γίνεται ολοένα πιο βαρύ και θα πρέπει να δούμε πώς θα το πολεμήσουμε...».

Ανησυχητικά ήταν και όσα αποκάλυψε έρευνα του ECDC, που αξιολόγησε την επάρκεια των γνώσεων των εργαζομένων στον τομέα της υγείας για τη μικροβιακή αντοχή σε τριάντα χώρες της Ευρώπης. Μόνο το 56% των νοσηλευτών απάντησε ότι γνωρίζει τις οδηγίες (πέντε βήματα) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τη σωστή υγιεινή των χεριών, που αποτελεί το βασικότερο μέτρο πρόληψης των νοσοκομειακών λοιμώξεων. Επίσης, μεγάλο ποσοστό γιατρών (31%) αν και γνωρίζουν τους κινδύνους που εγκυμονεί η άσκοπη χρήση των αντιβιοτικών, τα συνταγογραφούν, όπως παραδέχθηκαν, από φόβο μήπως η κατάσταση του ασθενούς επιδεινωθεί. «Συχνά είναι πιο εύκολο για έναν γιατρό να χορηγήσει ένα αντιβιοτικό, παρά να πείσει τον ασθενή για το αντίθετο», όπως είπε η διευθύντρια του ECDC Αντρεα Αμον.

Οκτώ αλήθειες καταρρίπτουν μύθους

1 Νέα αντιβιοτικά φτιάχνονται συνεχώς. ΛΑΘΟΣ

Δυστυχώς, ελάχιστα νέα αντιβιοτικά έχουν κυκλοφορήσει τις τελευταίες δεκαετίες. Τα πολυανθεκτικά μικρόβια, από την άλλη, «ανανεώνονται» διαρκώς. Η μικροβιακή αντοχή είναι ένα φυσικό φαινόμενο και η κατάχρηση των αντιβιοτικών επισπεύδει την εξέλιξή του.

2 Δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα για τη μικροβιακή αντοχή. ΛΑΘΟΣ

Φυσικά και μπορούμε! Λαμβάνοντας αντιβιοτικά μόνο όταν ο γιατρός μας το κρίνει απαραίτητο. Οχι όταν εμείς θεωρούμε ότι τα χρειαζόμαστε.

3 Tα αντιβιοτικά που χορηγούνται στα ζώα εκτροφής είναι διαφορετικά από εκείνα των ανθρώπων. ΛΑΘΟΣ

Στην πλειονότητά τους τα αντιβιοτικά είναι ίδια. Ο,τι επηρεάζει την υγεία των ζώων και, γενικότερα, του περιβάλλοντος επηρεάζει και την ανθρώπινη υγεία. Χορηγώντας λιγότερα αντιβιοτικά στα ζώα αναχαιτίζουμε τη μικροβιακή αντοχή προς όφελος (και) των ανθρώπων.

4 Όλες οι λοιμώξεις είναι ίδιες. Δεν έχει σημασία αν οφείλονται σε κάποιο πολυανθεκτικό μικρόβιο ή όχι. ΛΑΘΟΣ

Οι λοιμώξεις που προκαλούνται από πολυανθεκτικά μικρόβια χρειάζονται πολύ περισσότερο χρόνο θεραπείας, συνεπάγονται μεγάλο κόστος και δεν είναι λίγες οι φορές που οδηγούν στον θάνατο.

5 Δεν με αφορά η μικροβιακή αντοχή. Δεν παίρνω ποτέ αντιβιοτικά. ΛΑΘΟΣ

Τα μικρόβια γίνονται ανθεκτικά στα αντιβιοτικά, όχι ο άνθρωπος. Το αν έχει κανείς λάβει ή όχι αντιβίωση στο παρελθόν, δεν σημαίνει πως όταν τη χρειαστεί θα αποδειχθεί αποτελεσματική στην περίπτωσή του.

6 Tα αντιβιοτικά είναι σαν τις βιταμίνες. Μας βοηθούν να είμαστε σε καλή φόρμα. ΛΑΘΟΣ

Αυτά τα φάρμακα είναι μια πολύτιμη «εφεδρεία» μόνο για τις περιπτώσεις στις οποίες η χρήση τους κριθεί επιβεβλημένη. Πουθενά αλλού.

7 Πρέπει να παίρνουμε αντιβιοτικά όταν έχουμε γρίπη. ΛΑΘΟΣ

Η γρίπη είναι λοίμωξη ιογενής, όχι μικροβιακή. Αρα, τα αντιβιοτικά δεν έχουν καμία δράση σε αυτή την περίπτωση. Αν τα συμπτώματα είναι ενοχλητικά (συνάχι, πονόλαιμος, βήχας), μπορούμε να τα αντιμετωπίσουμε με παυσίπονα ή αποσυμφορητικά μύτης. Και από τον γιατρό μας θα κριθεί η αναγκαιότητα ή όχι λήψης κάποιου αντιιικού φαρμάκου.

8 Mπορούμε να σταματήσουμε πρόωρα τη λήψη των αντιβιοτικών όταν τα συμπτώματα της λοίμωξης υποχωρήσουν. ΛΑΘΟΣ

Τα αντιβιοτικά που μας έχει συστήσει ο γιατρός μας πρέπει να λαμβάνονται για όσο καιρό εκείνος μας έχει συστήσει, χωρίς παράλειψη δόσεων και στις ποσότητες που απαιτούνται. Πρόωρη λήξη της θεραπείας σημαίνει ότι ενδέχεται να μην έχουν εξολοθρευτεί όλα τα μικρόβια ή όσα έχουν απομείνει να βρουν την ευκαιρία να πολλαπλασιαστούν αναζωπυρώνοντας τη λοίμωξη.

kathimerini.gr