Κύπρος Νικολαΐδης: Ο Κύπριος καθηγητής Εμβρυϊκής Ιατρικής που έσωσε χιλιάδες μωρά

 medlabnews.gr iatrikanea

Σαράντα πέντε χρόνια σ’ αυτή την πορεία, δεν μετάνιωσε ούτε στιγμή για τον χρόνο που αφιέρωσε στην έρευνα και στις πρωτοποριακές επεμβάσεις μικροχειρουργικής σε έμβρυα. Αλήθεια, πώς είναι να σε αντιμετωπίζουν σαν θαυματοποιό; Υπάρχουν ηθικά διλήμματα σ’ αυτή την επιστήμη; Τι κερδίζει και τι στερείται ένας άνθρωπος του εκτοπίσματος του διεθνούς φήμης Κύπριου καθηγητή στο Τμήμα Εμβρυϊκής Ιατρικής του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου King’s College;

Ήταν Φεβρουάριος του 2004 όταν ο Κύπρος Νικολαΐδης μας δέχθηκε στο γραφείο του, στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο  King’s College, στα νότια προάστια του Λονδίνου. Τα πρώτα του σχόλια αφορούσαν τις εξελίξεις στο Κυπριακό. Αυτή ήταν και είναι η πρώτη του έγνοια και αγωνία κάθε φορά που μιλάει με Κύπριους. Θυμάμαι, μας είχε επιτρέψει να παρακολουθήσουμε μια «μικροεπέμβαση», όπως την αποκάλεσε, σε μια εγκυμονούσα με δίδυμα: Κινδύνευε να τα χάσει, επειδή το ένα έμβρυο αιμορραγούσε εις βάρος του άλλου. Στην αίθουσα των επεμβάσεων, παρόντες 10 γιατροί από διάφορες χώρες του κόσμου που εκπαιδεύονταν από τον Κύπριο καθηγητή. Αποφεύγει να φοράει τη λευκή ιατρική μπλούζα και είναι πάντα φιλικός με τα ζευγάρια που αγωνιούν για τα παιδιά τους. Συνήθως ζητάει από τις εγκυμονούσες να του κρατούν σφιχτά τον καρπό για να νιώθουν καλύτερα, αλλά και για να ξέρει πότε και σε ποιο σημείο πονούν κατά τη διάρκεια των ενδοσκοπικών επεμβάσεων. «Είναι κάτι που έχω μάθει από τον γιατρό πατέρα μου. Θυμάμαι που ο πατέρας μου αγκάλιαζε τον κόσμο στα χωριά που πήγαινε, ήταν θερμός απέναντί τους. Αυτή τη σχέση ήθελα κι εγώ να έχω με τα ζευγάρια», μας είχε πει. Η επέμβαση στα δίδυμα είχε καλή έκβαση και η αγωνία όλων, προπάντων του ζεύγους, έληξε με ένα πλατύ χαμόγελο. 

Πρόσφατα ο Κύπρος Νικολαΐδης ήταν ανάμεσα στους δέκα διεθνείς υποψηφίους που εξελέγησαν μέλη της Εθνικής Ακαδημίας Ιατρικής των Ηνωμένων Πολιτειών. Μ’ αυτή την αφορμή δέχθηκε να μας μιλήσει από το σπίτι του στο Λονδίνο, όπου είναι περιορισμένος από τον περασμένο Απρίλιο. 

Τα ζευγάρια που καταφεύγουν κοντά σας, σας  βλέπουν σαν Θεό. Πώς διαχειρίζεστε αυτή την ευθύνη; 
Προσπαθώ να είμαι όσο πιο τίμιος μπορώ μαζί τους. Εξηγώ στους ασθενείς ότι σε μια επέμβαση υπάρχουν ελπίδες να πάνε καλά τα πράγματα αλλά και κίνδυνοι να μην πάνε καλά. Είναι αλήθεια ότι πολλές φορές με αντιμετωπίζουν ως Θεό και δεν θέλουν να ακούσουν ότι μπορεί να μη ζήσει το μωρό τους. Στις σπάνιες περιπτώσεις που τα πράγματα πάνε στραβά, τότε δεν είμαι ένας γιατρός αλλά ο δαίμονας. Όταν είσαι προσγειωμένος και ξέρεις ποιες είναι οι ρίζες σου, τότε «δεν παίρνει ο νους σου αέρα». Έχω συνείδηση της ευθύνης τού ότι ο κόσμος περιμένει πολλά. 

Στη διάρκεια της επιστημονικής σας πορείας βρεθήκατε μπροστά σε ηθικά διλήμματα; 
Αντιμετωπίζω διλήμματα κάθε μέρα. Βλέπεις ένα μωρό με σοβαρές ανωμαλίες και σκέφτεσαι κατά πόσο θα πρέπει να κάνεις χειρουργικές επεμβάσεις οι οποίες μπορεί να αυξήσουν τις πιθανότητές του να ζήσει, αλλά με πολλά προβλήματα. Ένα άλλο δίλημμα έχει να κάνει με μωρά που έχουν κάποιες ανωμαλίες και οι γονείς θέλουν να συνεχίσουν την κύηση. Εσύ έχεις δικαίωμα να εισηγηθείς να κάνουν έκτρωση; Τα σκέφτομαι και με προβληματίζουν, όμως η τελική απόφαση πρέπει να είναι των γονιών αν θα προχωρήσουν με την εγκυμοσύνη ή αν θα κάνουν έκτρωση. Στο σύνδρομο Down υπάρχουν ζευγάρια που θέλουν να κάνουν έκτρωση, οπότε η δική μου ευθύνη είναι να τους δώσω όσο το δυνατόν καλύτερες πληροφορίες και να τους στηρίξω στην απόφασή τους. Την ίδια στιγμή, σε άλλα ζευγάρια που θέλουν να συνεχίσουν με την εγκυμοσύνη, τους ενθαρρύνω να συνεχίσουν και τους φέρνω σε επαφή με οργανώσεις που θα τους βοηθήσουν για τα προβλήματα που θα αντιμετωπίσουν αυτά τα μωρά.

Έχετε κρατήσει αριθμούς για το πόσα έμβρυα έχετε σώσει; 
Είναι χιλιάδες. Οι επεμβάσεις αυτές αφορούν μεταγγίσεις αίματος σε έμβρυα, επεμβάσεις σε έμβρυα που είχαν υγρό στον θώρακα, έμβρυα με διαφραγματοκήλη στα οποία πετύχαμε να τοποθετήσουμε μπαλονάκι μέσα στην τραχεία που βοηθά στο να μεγαλώνουν οι πνεύμονες. 

Αυτές τις μέρες το Netflix παρουσιάζει τη σειρά Surgeons Cuts, στην οποία γίνεται αναφορά και στη δική σας δουλειά. Τι θα δούμε; 
Είναι ένα αφιέρωμα σε τέσσερις χειρουργούς στον κόσμο. Ένα από τα τέσσερα επεισόδια είναι για τη δική μου δουλειά στα λέιζερ, με σημαντική αναφορά στην επέμβαση σε δίδυμη κύηση, κατά την οποία σταματούμε την αιμορραγία από το ένα έμβρυο στο άλλο. Ήταν μεγάλη η χαρά μου όταν οι δημιουργοί της σειράς μου έφεραν στο πανεπιστήμιο τα πρώτα δίδυμα που σώθηκαν από αυτή την επέμβαση το 1992. Ήταν πολύ συγκινητικό να βλέπεις αυτούς τους νέους 28 χρονών, οι οποίοι δεν θα ζούσαν σήμερα αν δεν γινόταν εκείνη η επέμβαση που άνοιξε νέους ορίζοντες. Ως σήμερα έχουν γίνει χιλιάδες τέτοιες επεμβάσεις στον κόσμο. 

Η επιστήμη σάς έχει κάνει καλύτερο άνθρωπο; 
Όταν βλέπεις ένα έμβρυο με προβλήματα, όταν βλέπεις μπροστά σου ένα μωρό να πεθαίνει, όταν συναντάς ανθρώπους στις πιο δύσκολες στιγμές της ζωής τους, τότε βλέπεις με άλλο βλέμμα τη ζωή. Συμπάσχω με τα ζευγάρια που έρχονται για βοήθεια. Αυτά έμαθα από τον πατέρα μου.

Νιώθετε ότι η αφοσίωσή σας στην εμβρυική ιατρική είχε κάποιο τίμημα; Έχετε στερηθεί κάτι από τη ζωή;
 Ήταν κάτι που με ικανοποιούσε. Δεν νιώθω ότι έκανα θυσίες, δεν έχω κάποια χόμπι ούτε πάω διακοπές. Όταν πήγαινα τις Κυριακές στο Kings College δεν με ένοιαζε, επειδή δεν με ενδιέφερε να πάω για γκολφ  ή να παίξω ποδόσφαιρο. Τα παιδιά μου με στερήθηκαν, όπως κι εγώ τον πατέρα μου. Ευτυχώς, είναι ισορροπημένα και ξέρουν πόσο τα αγαπώ. 

Πότε αποφασίσατε να σπουδάσετε Ιατρική; 
Όταν με ρωτούσαν τι θα κάνεις όταν μεγαλώσεις, έλεγα πάντα ότι θέλω να γίνω γιατρός, ίσως επειδή θαύμαζα τον πατέρα μου Ηρόδοτο. 

Είχε μεγάλη φήμη ο πατέρας σας στην Πάφο. 
Σπούδασε ιατρική στην Ελλάδα και άρχισε να δουλεύει στη Φοίτη της Πάφου τη δεκαετία του ’40. Ήταν μια περίοδος που δεν υπήρχαν αντιβιοτικά, ο κόσμος πέθαινε από απλές μολύνσεις. Μετά ο πατέρας μου κατέβηκε στην Πάφο και παντρεύτηκε τη μητέρα μου η οποία ήταν από την Αμμόχωστο. Ήταν ένας άνθρωπος από τον λαό και ένιωθε περήφανος που ήταν από χωριό.

Ήταν πολιτικοποιημένο πρόσωπο; 
Το χωριό του πατέρα μου, ο Άγιος Δημητριανός, είναι πολύ κοντά στην Παναγιά, το χωριό του Μακάριου. Ήταν γιατρός και φίλος της οικογένειας του Αρχιεπισκόπου, από τον οποίο μυήθηκε στην ΕΟΚΑ. Ο πατέρας μου είχε μυήσει τον Ευαγόρα Παλληκαρίδη, και ένιωθε πολλές ενοχές που τον κρέμασαν. Εγώ γεννήθηκα το 1953. Απ’ ό,τι μου είπαν οι γονείς μου, όταν ήρθαν οι Άγγλοι να τον συλλάβουν το 1955, τον ρώτησαν αν είναι στον αγώνα και αυτός τους είπε «ρωτάτε τον γιο μου». Εγώ τότε άρχισα να φωνάζω «Ζήτω ο Μακάριος, ζήτω η Ένωση, ζήτω η ΕΟΚΑ», αφού αυτά άκουγα στο σπίτι. Τον συνέλαβαν και έκανε τέσσερα χρόνια στα κρατητήρια της Κοκκινοτριμιθιάς. 

Τι άνθρωπος ήταν ο πατέρας σας; 
Είχε πολύ δυνατές ιδέες για την ελευθερία της Κύπρου. Συμμετείχε και στην επιτροπή που αντιπροσώπευε την Κύπρο στις Συμφωνίες της Ζυρίχης. Ήταν πολύ αγαπητός στον κόσμο και είχε εκλεγεί βουλευτής. Η έξοδός μας τις Κυριακές ήταν οι περιοδείες του πατέρα μου στα χωριά. Στον καφενέ ο κόσμος του μιλούσε για τις αρρώστιες του και τα αγροτικά προβλήματά του. Όσους δεν είχαν λεφτά δεν τους χρέωνε. Θυμάμαι ότι δούλευε ως τα 80 του. 

Εσείς πώς στραφήκατε στην εμβρυική ιατρική; 
Έκανα το πρώτο μου δίπλωμα στη Βιοχημεία και μετά σπούδασα Ιατρική στο Kings College. Μου άρεσε να βλέπω ασθενείς και όχι να είμαι σε ένα εργαστήριο. Μετά το πραξικόπημα και την εισβολή η προσοχή μου ήταν στραμμένη στην Κύπρο και πήγαινα στις διαδηλώσεις και εκδηλώσεις. Ήμουν πρόεδρος των φοιτητών του Λονδίνου, τους οποίους εκπροσωπούσα στις συναντήσεις με τον Μακάριο. Την τελευταία χρονιά των σπουδών μου το 1979, ήρθε ένας νέος καθηγητής Μαιευτικής, ο Στιούαρτ Κάμπελ. Κατά την ανάληψη της θέσης του, είχε μιλήσει για τους υπέρηχους. Ήταν μαθητής του Ίαν Ντόναλντ, του ανθρώπου που εισήγαγε τους υπέρηχους στη μαιευτική, εμπνεόμενος από τα υποβρύχια ντόπλερ στη διάρκεια του Β Παγκόσμιου Πολέμου. Ο Κάμπελ έφερε μαζί του στο Λονδίνο τα πρώτα παγκοσμίως μηχανήματα υπερήχων. Η ομιλία του με ενέπνευσε και του ζήτησα να δουλέψω μαζί του το καλοκαίρι για να μάθω περισσότερα. Μόλις πρωτοείδα το έβρυο να κινείται στη μήτρα, ερωτεύτηκα αυτό τον νέο τομέα της Ιατρικής. Εκείνη τη χρονιά τελείωσα τις σπουδές μου και μπήκα στο τμήμα της Γυναικολογίας κάτω από αυτό τον καθηγητή και ασχολούμουν με τους υπέρηχους.

Μόλις 2-3 χρόνια μετά τις σπουδές σας γίνατε ένας από τους πρωτεργάτες της εμβρυικής ιατρικής. Είχατε τότε συνείδηση ότι ανοίγατε νέους δρόμους; 
Δεν κάθισα να το σκεφτώ. Το 1981-82, μόλις μπήκα σ’ αυτή την πορεία, η ζωή μου άλλαξε τελείως. Μέρα νύχτα, Σαββατοκύριακα, ήμουν αφοσιωμένος σ’ αυτό τον νέο τομέα. Ό,τι ανακαλύπταμε μας  άνοιγε μια νέα αλυσίδα από ερωτήματα, και ό,τι περιγράφαμε ήταν εντελώς καινούργιο παγκοσμίως. Με ικανοποιούσε και με συνεπήρε απόλυτα αυτή η δουλειά. Η έρευνά μας είναι κλινική, έβλεπα χιλιάδες ανθρώπους κάθε χρόνο. Όταν εντόπιζα εμβρυικές ανωμαλίες, σκεφτόμουν τρόπους και νέες μεθόδους για χειρουργικές επεμβάσεις στα έμβρυα. 

Η αυχενική διαφάνεια για τη διάγνωση του συνδρόμου Down ήταν η πρώτη σας σημαντική επιτυχία; 
Ήταν η ανακάλυψη με τη μεγαλύτερη επίδραση παγκόσμια. Ήταν -και είναι σε μεγάλο βαθμό- η μέθοδος με την οποία γίνεται η διάγνωση για το σύνδρομο Down. Το 1992 ήταν μια σημαντική χρονιά, γιατί είχα περιγράψει την αυχενική διαφάνεια, όπως και την ενδοσκοπική εγχείρηση με λέιζερ για δίδυμα έμβρυα που είχαν αιμορραγία και επηρέαζε το ένα το άλλο. 

Επιδιώκατε πάντα να μεταδώσετε αυτή τη γνώση και σε άλλους επιστήμονες;
Το πάθος μου ήταν να εκπαιδεύσω πολλούς γιατρούς απ’ όλο τον κόσμο. Το 1995 δημιούργησα το φιλανθρωπικό ίδρυμα Fetal Medicine Foundation Charity, στο οποίο περιλαμβάνεται μια ιδιωτική κλινική, το Fetal Medicine Centre.  Όλα τα έσοδα από την κλινική δίνονται στο φιλανθρωπικό ίδρυμα. Μέχρι τώρα έχω δώσει 45 εκατομμύρια λίρες για υποτροφίες γιατρών και για την έρευνα. Κάθε χρόνο έρχονται περίπου 80 γιατροί απ’ όλο τον κόσμο για να εκπαιδευτούν και να μεταφέρουν αυτές τις γνώσεις στη χώρα τους. 

Το Fetal Medicine Centre μοιάζει με γκαλερί παρά με ιατρικό κέντρο. Ο λόγος είναι για να νιώθουν ευχάριστα οι ασθενείς; 
Προσωπικά δεν μου αρέσουν τα ψυχρά ιατρικά περιβάλλοντα. Στο ίδρυμα έχω πολλά έργα ζωγραφικής, πίνακες και μια συλλογή από αρχαία αντικείμενα της Κύπρου 5.000 χρόνων που πήρα από τους Christies.

Πρόσφατα εκλεγήκατε μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Ιατρικής των ΗΠΑ μαζί με άλλους εννιά γιατρούς απ’ όλο τον κόσμο. Τι σημαίνει αυτό για σας; 
Είναι κάτι που με συγκινεί, επειδή δείχνει ότι εκτιμούν το έργο μου. Βέβαια, έχω γίνει επίτιμος διδάκτορας σε πολλά πανεπιστήμια του κόσμου. Αυτή η τιμή με ενθαρρύνει να συνεχίσω το έργο μου.

Έχετε νιώσει ποτέ εύθραυστος ως άνθρωπος; 
Ασφαλώς. Όταν κάνεις μετάγγιση αίματος σε ένα έμβρυο και ξαφνικά υπάρχει βραδυκαρδία και βλέπεις ένα μωρό να φεύγει μπροστά στα μάτια σου, βλέπεις τη ζωή και τον θάνατο την ίδια στιγμή. Συνειδητοποιείς πόσο εύθραυστη είναι η ανθρώπινη ζωή.  Πρόσφατα, με τη δική μου την ασθένεια συνειδητοποίησα ότι ζούμε σε ένα μεταβατικό στάδιο. Για αρκετά χρόνια ένιωθα ότι είμαι αθάνατος. Τον Οκτώβριο του 2019 ανακάλυψα ότι είχα ένα είδος καρκίνου του αίματος. Ο γιατρός μου, που είναι ο παθολόγος-νεφρολόγος και της βασίλισσας, δυσκολεύτηκε πολύ να μου το ανακοινώσει. Του είπα να μη στενοχωριέται, όμως βγαίνοντας από το γραφείο του συνειδητοποίησα πόσο δύσκολα είναι τα πράγματα. Μετά, πάντως, κάποιοι φίλοι μου αιματολόγοι στο Kings μου είπαν ότι είναι ένα είδος διαχειρίσιμου και θεραπεύσιμου καρκίνου. 

Εδώ και κάποιους μήνες είσαστε σε αυτοπεριορισμό. Πώς αξιοποιείτε τον χρόνο σας; 
Έκανα χημειοθεραπεία και συνέχισα να πηγαίνω στη δουλειά. Αλλά από τον Απρίλιο είμαι περιορισμένος στο σπίτι λόγω κορωνοϊού. Τον Ιούλιο έκανα μεταμόσχευση μυελού και έπρεπε να μπω σε αυστηρό περιορισμό. Μόλις κάνω το εμβόλιο για τον Covid-19 θα γυρίσω στη δουλειά, μου λείπει η επαφή με τους ασθενείς. Βέβαια, όλους αυτούς τους μήνες συνεχίζω να δουλεύω στο σπίτι και να έχω επαφή με τους συνεργάτες μου.

Έχετε αναθεωρήσει πράγματα στη ζωή σας μετά τη διάγνωση; 
Ξέρω ότι είναι απρόβλεπτο το πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα. Μπορεί να πεθάνω οποιαδήποτε στιγμή. Όταν το συνειδητοποιείς, γίνεται μέρος της ζωής σου αυτή η συνθήκη. Δεν σκέφτηκα, όπως κάποιοι άλλοι, ότι θέλω να κάνω ταξίδια ή να πάω διακοπές, το μεγαλύτερό μου πρόβλημα είναι πότε θα μπορέσω να επιστρέψω στη δουλειά, σ’ αυτό που με ικανοποιεί.  

Τι σας δίνει δύναμη να συνεχίζετε; 
Πρόσφατα, όταν ήμουν στο νοσοκομείο ως ασθενής, ένας νέος γιατρός από την ομάδα που με παρακολουθούσε ήρθε και μου είπε «ξέρεις… σε σένα χρωστώ τη ζωή μου». Και μου εξήγησε ότι του έκανα μεταγγίσεις αίματος ως έμβρυο που του έσωσαν την ζωή. Το ίδιο μου είπε επίσης μια νεαρή γυναίκα: Όταν η μητέρα της ήταν έγκυος τη δεκαετία του ’80, έκανα στο έμβρυο μια επέμβαση πρωτοποριακή η οποία προβλήθηκε από τα ΜΜΕ της εποχής. Υπάρχουν πολλά τέτοια περιστατικά που μου δίνουν θάρρος να συνεχίσω. 

Έχετε ένα σπίτι στην Αμμόχωστο που κληρονομήσατε από τη μητέρα σας. Πώς νιώθετε για το άνοιγμα της πόλης; 
Με πονάει πολύ το τι συμβαίνει στην Κύπρο και με θλίβουν οι εξελίξεις με τον Ερντογάν. Πιστεύω ότι δεν πρέπει να πέσουμε στην παγίδα να προσφύγουμε στην επιτροπή των Τούρκων, γιατί είναι σαν να τους αναγνωρίζουμε το δικαίωμα να κάνουν ό,τι θέλουν.

Φιλελεύθερα

  Συνέντευξη: Μαρία Παναγιώτου