Τι είναι ο πόνος; Πώς διακρίνεται, πώς μετριέται και πώς αντιμετωπίζεται;

του Ξενοφώντα Τσούκαλη, M.D., medlabnews.gr
Ως πόνο αντιλαμβανόμαστε κάθε δυσάρεστη αίσθηση, αλλά και συναισθηματική εμπειρία, που προκύπτει όταν οπουδήποτε στο σώμα υφίσταται κάποιου είδους βλάβη.
Σύμφωνα με τον ορισμό που καθιέρωσε η IASP (International Association for the Study of Pain) το 1979, πόνος είναι μία δυσάρεστη αισθητική και συγκινησιακή εμπειρία που έχει σχέση με πραγματική ή δυνητική καταστροφή ιστών ή που περιγράφεται σαν τέτοια. Ανάλογα με το μέγεθος του ερεθίσματος προκαλείται ήπιος, μέτριος, σοβαρός ή πολύ σοβαρός πόνος.
Ο πόνος μπορεί να είναι:

• · ταχύς ή βραδύς
• · οξύς ή χρόνιος
• · καλοήθους ή κακοήθους αιτιολογίας

Το μέγεθος του ερεθίσματος, η αντίληψή του σαν πόνος και η απάντηση που προκαλείται αποτελούν μέρη μιας εξίσωσης στην οποία ουσιαστικό ρόλο παίζει η προσωπικότητα του ατόμου και η φιλοσοφική του τοποθέτηση απέναντι στο φαινόμενο της ζωής.
Ο πόνος μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τη ζωή σας, εμποδίζοντας σας να απασχοληθείτε με πράγματα που σας ευχαριστούν ή χρειάζεται να κάνετε. Επίσης, είναι λογικό για κάποιον να εκνευρίζεται, να στενοχωριέται και να θυμώνει όταν πονάει. Η οικογένεια και οι φίλοι, ωστόσο, ίσως δεν μπορούν πάντα να καταλάβουν πώς αισθάνεστε με αποτέλεσμα να νιώθετε ακόμη και απομονωμένος από το περιβάλλον σας.
Όταν νιώθετε πόνο, το πιο σημαντικό από όλα είναι να ανακουφιστείτε από αυτόν. Κανένας άλλος δε μπορεί να γνωρίζει πόσο πολύ πονάτε, για αυτό είναι σημαντικό να είστε ειλικρινείς τόσο με τον εαυτό σας όσο και με το γιατρό σας για να λάβετε την καλύτερη δυνατή θεραπεία για τον πόνο σας. Κάθε είδος πόνου μπορεί να αντιμετωπιστεί, να ελεγχθεί και να ανακουφιστεί.
Είναι δικαίωμά και βασική ανάγκη να αναζητά κανείς βοήθεια για την αντιμετώπιση του πόνου και σε καμία περίπτωση αυτό δε δείχνει προσωπική αδυναμία ή ανικανότητα να διαχειριστεί τον πόνο.
Ο πόνος διακρίνεται ως:

• νευροπαθητικός, πόνος που οφείλεται σε οργανική βλάβη του νευρικού συστήματος και
• νευρογενής ή πόνος αισθητικών υποδοχέων (nociceptive) που εμφανίζεται μετά από ερεθισμό των ειδικών αισθητικών υποδοχέων (nociceptors).

Νευροπαθητικοί πόνοι

• Συνέπεια άμεσης νευρικής βλάβης π.χ. τραύμα, εγχείρηση, όγκος, βλάβη από ακτινοθεραπεία, εκρίζωση/εξέλκωση νεύρου, κήλη μεσοσπονδυλίου δίσκου
• Συνέπεια έμμεσης νευρική βλάβης π.χ. λοίμωξη, φλεγμονή, μεταβολική / τοξική βλάβη
• Ιδιοπαθής πόνος π.χ. νευραλγία τριδύμου, νευραλγία γλωσσοφαρυγγικού, κ.α.

Ο νευροπαθητικός πόνος μπορεί να διαχωριστεί σε περιφερικό και κεντρικό νευροπαθητικό πόνο. Ο περιφερικός νευροπαθητικός πόνος ενεργοποιείται ή προκαλείται από πρωτογενή βλάβη ή δυσλειτουργία του περιφερικού νευρικού συστήματος ενώ ο κεντρικός νευροπαθητικός πόνος προέρχεται από το κεντρικό νευρικό σύστημα. Στα αίτια του περιφερικού νευροπαθητικού πόνου περιλαμβάνονται ενδεικτικά η διαβητική περιφερική νευροπάθεια (επώδυνη ΔΠΝ), η λοίμωξη έρπητα ζωστήρα (ΜΕΝ - μεθερπητική νευραλγία), η ριζοπάθεια (οσφυαλγία), ο τραυματισμός με χειρουργική επέμβαση (μετατραυματικός και μετεγχειρητικός πόνος) και ο καρκίνος (καρκινικός πόνος). Στα αίτια του κεντρικού νευροπαθητικού πόνου περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, η βλάβη του νωτιαίου μυελού και η σκλήρυνση κατά πλάκας.

Ο νευροπαθητικός πόνος είναι ένα κλινικό σύμπτωμα και όχι διάγνωση, το οποίο απαιτεί την παρουσία μιας σαφούς βλάβης ή νόσου που να ικανοποιεί καθιερωμένα νευρολογικά διαγνωστικά κριτήρια. Ο όρος βλάβη χρησιμοποιείται είτε όταν οι διαγνωστικές εργαστηριακές εξετάσεις πιστοποιούν μια σαφή δυσλειτουργία είτε όταν υπάρχει εμφανές τραύμα. Ο όρος νόσος χρησιμοποιείται όταν το αίτιο της βλάβης είναι γνωστό (π.χ. εγκεφαλικό επεισόδιο, σακχαρώδης διαβήτης κλπ). Πολλές φορές ο όρος νευροπαθητικός πόνος χρησιμοποιείται και σε περιπτώσεις όπου είτε το ιστορικό (μεθερπητική νευραλγία) είτε η χαρακτηριστική κλινική εμφάνιση (νευραλγία τριδύμου) καλύπτουν τη διάγνωση (IASP).

Πώς διαχειρίζομαι τον πόνο;
Τα συμπτώματα του πόνου ποικίλλουν σε ένταση και διάρκεια. Καθώς ο πόνος κάθε ατόμου αποτελεί μια μοναδική περίπτωση, η αντιμετώπιση που χρειάζεται κάθε φορά είναι εξατομικευμένη. Για την καλύτερη αντιμετώπιση του πόνου, ο γιατρός σας είναι σημαντικό να γνωρίζει τον τύπο καρκίνου από τον οποίο πάσχετε, τη θεραπεία που ακολουθείτε ή ακολουθήσατε στο παρελθόν καθώς και λίγα πράγματα για εσάς γενικότερα. Όσο πιο ειλικρινείς είστε για την ένταση του πόνου και για το πώς επηρεάζει τη ζωή σας τόσο περισσότερο βοηθάτε το γιατρό σας να βρει την καταλληλότερη θεραπεία για τον πόνο που νιώθετε.
Πώς περιγράφω τον πόνο μου;
Βαθμολόγηση της έντασης του πόνου σε κλίμακα 0-10. Όσο μεγαλύτερο βαθμό αποδίδετε στον πόνο σας τόσο πιο έντονος σημαίνει ότι είναι.
Χρήσιμες ερωτήσεις που μπορείτε να απαντήσετε βάσει της κλίμακας:

- πόσο έντονος είναι ο πόνος όταν βρίσκεται στην αποκορύφωσή του,

- πόσο έντονος είναι ο πόνος συνήθως,

- πόσο αλλάζει ο πόνος κατά τη διάρκεια της θεραπείας.

Χρήσιμες ερωτήσεις για την περιγραφή του πόνου:

·  πού πονάω,

·   πώς είναι η αίσθηση του πόνου, π.χ., οξεία, διάχυτη, σα σφυροκόπημα,

ροκάνισμα, σταθερή,

·   πόσο διαρκεί,

·   τι τον ανακουφίζει,

·   τι τον κάνει πιο έντονο,

·   πώς επηρεάζει τις καθημερινές δραστηριότητες,

·   τι φάρμακα παίρνω για τον πόνο και πόσο με ανακουφίζουν από αυτόν.

∆εδομένα για την αντιμετώπιση του πόνου
- Ο πόνος μπορεί πάντα να αντιμετωπιστεί ή να μειωθεί.
Το προσωπικό υγείας μπορεί να συνεργαστεί μαζί σας προκειμένου να βρείτε ποια μορφή αντιμετώπισης είναι αποτελεσματικότερη για την περίπτωσή σας. Εάν ακόμη νιώθετε έντονο πόνο μπορείτε να συμβουλευτείτε κάποιον ειδικό για την αντιμετώπιση του πόνου.
- Η αντιμετώπιση του πόνου σας αποτελεί μέρος της θεραπείας σας. Το να μιλήσετε με το γιατρό σας για τον πόνο δε θα τον αποπροσανατολίσει από τη θεραπεία της κυρίας πάθησης. Χρειάζεται πληροφορίες για το τι σας ανακουφίζει και τι όχι. Μαθαίνοντας για τον πόνο σας, ο γιατρός σας γνωρίζει καλύτερα τον τρόπο που η θεραπεία που ακολουθείτε επηρεάζει το σώμα σας.
- Εμποδίζοντας τον πόνο να εμφανιστεί και να επιδεινωθεί, τον αντιμετωπίζετε καλύτερα.

Ο πόνος αντιμετωπίζεται καλύτερα όταν αντιμετωπίζεται νωρίς. Κάποιοι άνθρωποι στοχεύουν περισσότερο σε αυτό που λέμε συνήθως «μην αφήνεις τον πόνο σου να σε βάλει κάτω». Είναι καλύτερο για εσάς να μην προσπαθείτε να ελέγξετε τον πόνο σας χωρίς κάποια αποτελεσματική μέθοδο θεραπείας. Ο πόνος μπορεί να ενταθεί στο διάστημα αυτό και έπειτα να είναι δυσκολότερο να τον αντιμετωπίσετε.
- Έχετε το δικαίωμα να ζητήσετε βοήθεια για την αντιμετώπιση του πόνου σας.
Το να μοιράζεστε αυτό που νιώθετε δεν είναι ένδειξη αδυναμίας. ∆ε νιώθουμε όλοι με τον ίδιο τρόπο τον πόνο. 
- Οι ασθενείς που λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή για τον πόνο, που έχει συνταγογραφηθεί από το γιατρό τους, σπάνια εθίζονται σε αυτή.
Ο εθισμός αποτελεί συχνό φόβο των ανθρώπων που λαμβάνουν φάρμακα για την αντιμετώπιση του πόνου, γεγονός που μπορεί να σας αποτρέψει από το να ζητήσετε βοήθεια. Κάποια παυσίπονα μπορεί, πράγματι, να προκαλέσουν υπνηλία στις πρώτες δόσεις, αν και το αίσθημα αυτό υποχωρεί μετά από μερικές μέρες. Εάν συνεχίζετε να νιώθετε νυσταγμένοι ίσως αυτό να οφείλεται στο ότι τώρα που μειώθηκε ο πόνος, ο οργανισμός σας έχει την ανάγκη να αναπληρώσει τις χαμένες δυνάμεις μέσω του ύπνου. Σε περίπτωση, όμως, που νιώσετε ζαλάδα ή σύγχυση – όπως και οποιαδήποτε άλλη παρενέργεια- μετά τη λήψη του αναλγητικού, χρειάζεται να ενημερώσετε το γιατρό σας για να αλλάξει το φάρμακο ή τη δόση που λαμβάνετε.
- Το σώμα σας δεν αποκτά ανοσία έναντι των αναλγητικών φαρμάκων.

Ο πόνος πρέπει να αντιμετωπίζεται νωρίς.

∆ιαφορετικοί τρόποι αντιμετώπισης του πόνου
Χρόνιος πόνος: Τα φάρμακα που λαμβάνετε για το χρόνιο πόνο διαρκούν περισσότερο. Λαμβάνοντάς τα σε συστηματικές δόσεις συνήθως καταφέρνετε να διατηρείτε την ένταση του πόνου σε χαμηλότερα επίπεδα.
∆ιαπεραστικός/ Οξύς πόνος: Για την αντιμετώπιση αυτού του πόνου συνήθως συστήνονται φάρμακα που δρουν ταχύτερα και η δράση τους είναι περιορισμένης διάρκειας. Συνήθως, λαμβάνονται αμέσως μετά την εμφάνιση των συμπτωμάτων του πόνου.

Μη φαρμακευτικές μέθοδοι αντιμετώπισης του πόνου

·       -  Χαλάρωση: βοηθά στην ανακούφιση του πόνου ή στη σταθερή μείωση της έντασής του. Συνήθως συμβάλλει στη βελτίωση του ύπνου, τη μείωση του άγχους και την αποτελεσματικότερη δράση των αναλγητικών φαρμάκων.

·       -  Απόσπαση προσοχής: αναφέρεται στην επικέντρωση της προσοχής σας σε κάτι άλλο από τον πόνο που αισθάνεστε. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμη όταν περιμένετε να δράσει το αναλγητικό που μόλις πήρατε και συχνά μπορεί να ανακουφίσει για μικρό χρόνο ακόμη και τον πολύ ισχυρό πόνο.

·       -  Τόνωση του δέρματος (μασάζ, άσκηση πίεσης, μικροδονήσεις, κρύο ή ζεστό επίθεμα): η μέθοδος εφαρμόζεται στο δέρμα σύμφωνα και με τις οδηγίες του γιατρού σας– πάνω ή γύρω από την περιοχή που νιώθετε πόνο. Βοηθά στην αντιμετώπιση του πόνου όχι μόνο κατά τη διάρκεια της εφαρμογής αλλά και για ώρες μετά.

·       -  Συναισθηματική υποστήριξη: Συναισθήματα, όπως ο φόβος, το άγχος και η κατάθλιψη μπορεί να εντείνουν τον πόνο. Αν αποφασίσετε να μοιραστείτε αυτά τα συναισθήματα το πιθανότερο είναι να νιώσετε καλύτερα.

Διαβάστε επίσης

Υποφέρετε από πόνους στον αυχένα; Ξυπνάτε πιασμένοι; Ποιες οι αιτίες της αυχεναλγίας – του αυχενικού συνδρόμου, πως προλαμβάνεται;

Πόνος στο στήθος. Ποιες είναι οι αιτίες που προκαλούν θωρακικό πόνο; Πώς θα καταλάβετε αν οφείλεται στην καρδιά;

Θωρακικός Πόνος. Τι μπορεί να είναι; Τι άλλο προκαλεί πόνο εκτός από την καρδιά; Ποια τα συμπτώματα της καρδιακής προσβολής;