Καρκίνος των ωοθηκών με πόνο και πρήξιμο χαμηλά στην κοιλιά, φούσκωμα, αύξηση βάρους, κόπωση

του Γιώργου Μονεμβασίτη, M.D.*, medlabnews.gr iatrikanea

Οι ωοθήκες είναι μέρος του γυναικείου συστήματος αναπαραγωγής. Υπάρχει μια ωοθήκη σε κάθε πλευρά της μήτρας. Βρίσκονται χαμηλά μέσα στην κοιλιά, αριστερά και δεξιά της μήτρας. Παράγουν τις γυναικείες ορμόνες, και απελευθερώνουν τα ωάρια.

Ο καρκίνος των ωοθηκών είναι ένας κακοήθης όγκος στη μία ή και στις δύο ωοθήκες. Υπάρχουν δύο τύποι, ο επιθηλιακός καρκίνος των ωοθηκών, που είναι ο πιο κοινός τύπος καρκίνου των ωοθηκών, και ο μη επιθηλιακός καρκίνος. 

Ο καρκίνος των ωοθηκών είναι παγκοσμίως ο όγδοος συχνότερος, προσβάλλοντας ετησίως 225.000 γυναίκες – μεταξύ αυτών, περίπου 800 Ελληνίδες. 

Ο κίνδυνος να εμφανίσει μια γυναίκα καρκίνο ωοθηκών κατά τη διάρκεια της ζωής είναι 1%. Όμως η πιθανότητα αυτή ανεβαίνει στο 2,5% όταν υπάρχει μία συγγενής πρώτου βαθμού και στο 30-40% όταν υπάρχουν δύο συγγενείς πρώτου βαθμού με ανάλογο ιστορικό. Έτσι, είναι σαφές ότι η νόσος έχει κληρονομική προδιάθεση. Η ασθένεια αυτή μπορεί να εμφανιστεί μόνη της ή να συνδυαστεί με καρκίνο μαστού ή με καρκίνο εντέρου.

Η αιτία εμφάνισης καρκίνου στις ωοθήκες είναι άγνωστη. Ωστόσο, οι ακόλουθοι παράγοντες αυξάνουν τις πιθανότητες μιας γυναίκας να αναπτύξει καρκίνο στις ωοθήκες: ηλικία, ιστορικό γέννησης παιδιών, ορμονικοί παράγοντες. Δεν υπάρχει αποδεδειγμένη σχέση μεταξύ του καρκίνου των ωοθηκών και της πλούσιας σε λίπη διατροφής, της χρήσης ταλκ γύρω από την περιοχή των γεννητικών οργάνων, ή του ιού της παρωτίτιδας (μαγουλάδες).

Περίπου το 5% έως 10% των γυναικών στις οποίες γίνεται διάγνωση καρκίνου των ωοθηκών συνήθως έχουν οικογενειακό ιστορικό που αυξάνει τον κίνδυνο εκδήλωσης αυτής της μορφής καρκίνου.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ:

Ένας παράγοντας κινδύνου είναι κάτι που αλλάζει την πιθανότητα να πάθετε μια ασθένεια όπως ο καρκίνος. Έχοντας έναν ή περισσότερους παράγοντες κινδύνου δεν σημαίνει απαραίτητα ότι μια γυναίκα θα αναπτύξει καρκίνο των ωοθηκών, αλλά οι ερευνητές έχουν εντοπίσει αυτούς τους παράγοντες που μπορεί να έχουν επιπτώσεις στις πιθανότητες της εμφάνισης της νόσου

ΗΛΙΚΙΑ - Οι περισσότεροι καρκίνοι των ωοθηκών αναπτύσσονται μετά την εμμηνόπαυση με τα μισά από αυτά σε γυναίκες 63 ετών ή μεγαλύτερα.

ΒΑΡΟΣ - Υπέρβαρες γυναίκες (ΔΜΣ τουλάχιστον 30) βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο.

ΑΝΤΙΣΥΛΛΗΨΗ - Γυναίκες που έχουν χρησιμοποιήσει αντισυλληπτικά χάπια είναι σε χαμηλότερο κίνδυνο ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ - Γυναίκες που είχαν τελειόμηνα εγκυμοσύνες διατρέχουν χαμηλότερο κίνδυνο.

ΔΙΑΦΟΡΑ - Τα φάρμακα γονιμότητας, θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης, το οικογενειακό ιστορικό μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο

Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου;

• Μία ή περισσότερες συγγενείς πρώτου βαθμού ( μητέρα, αδελφή, θυγατέρα) με καρκίνο ωοθήκης ή μαστού

• Οικογενειακό ιστορικό μαστού, ενδομήτριου ή/και καρκίνου εντέρου

• Ιστορία μη γονιμότητας ή χρήση φαρμάκων γονιμότητας

• Εβραική Ασκενάζυ κληρονομικότητα ( Ashkeazi Jewish heritage) και οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του μαστού ή της ωοθήκης

• Μια μετάλλαξη στο γονίδιο BRCA 1 ή BRCA 2 (γνωστό ως γονίδιο καρκινικής ευπάθειας μαστού-ωοθήκης)

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ

Ο καρκίνος των ωοθηκών είναι συχνά στα πρώτα στάδια μια σιωπηλή ασθένεια, πράγμα που σημαίνει ότι πολλές γυναίκες δεν έχουν καθόλου συμπτώματα. 

Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα που μπορούν να υποδηλώνουν καρκίνο της ωοθήκης είναι:

• κοιλιακός τυμπανισμός/αίσθηση φουσκώματος

• απώλεια όρεξης

• ανεξήγητη αύξηση βάρους 
• δυσκοιλιότητα

• κάψιμο στο στομάχι

• πόνο στη μέση

• συχνή ούρηση

• κοιλιακός/πυελικός πόνος 
• κούραση

Όταν εμφανιστούν τα συμπτώματα, συνήθως είναι ασαφή και μπορεί να περιλαμβάνουν οίδημα, πίεση, δυσφορία ή πόνο στην κοιλιά, καούρα, ναυτία ή φούσκωμα, αλλαγές στις συνήθειες επίσκεψης στην τουαλέτα, όπως δυσκοιλιότητα, διάρροια και συχνουρία λόγω της πίεσης, κούραση και απώλεια όρεξης, ανεξήγητη απώλεια ή αύξηση του σωματικού βάρους, αλλαγές στο εμμηνορρυσιακό κύκλο ή μετεμμηνοπαυσιακή αιμορραγία, πόνο κατά τη σεξουαλική επαφή. 

Τα παραπάνω συμπτώματα είναι κοινά σε πολλές ασθένειες και οι περισσότερες γυναίκες που εμφανίζουν κάποια από αυτά δεν έχουν απαραίτητα καρκίνο των ωοθηκών. 

Μόνο οι εξετάσεις μπορούν να επιβεβαιώσουν τη διάγνωση.

Οι περισσότεροι όγκοι του καρκίνου των ωοθηκών υπάρχουν για κάποιο χρονικό διάστημα πριν βρεθούν. Μερικές φορές ο καρκίνος των ωοθηκών βρίσκεται απρόσμενα κατά τη διάρκεια μιας εγχείρησης, όπως η υστερεκτομή.

ΔΙΑΓΝΩΣΗ

Ο γιατρός θα ψάξει για μάζα ή όγκο με ψηλάφηση στην περιοχή της κοιλιάς και με κολπική εξέταση.

Οι χημικές ουσίες που παράγονται από τα καρκινικά κύτταρα, όπως πρωτεΐνες, ανιχνεύονται στο αίμα. Ονομάζονται καρκινικοί δείκτες. Η εξέταση αίματος θα προσδιορίσει το επίπεδο των καρκινικών δεικτών Ca125.

Άλλες εξετάσεις περιλαμβάνουν κοιλιακό υπερηχογράφημα, διακολπικό υπερηχογράφημα, αξονική τομογραφία (CT), μαγνητική τομογραφία (MRI), ακτινογραφίες.

Ο εντοπισμός της έκτασης της εξάπλωσης του καρκίνου ονομάζεται “σταδιοποίηση”. Η σταδιοποίηση του καρκίνου βοηθάει τους γιατρούς να αποφασίσουν το είδος της θεραπευτικής αγωγής.

Μια απλουστευμένη μορφή ενός συστήματος σταδιοποίησης περιγράφεται παρακάτω:

•Στάδιο I – Ο καρκίνος βρίσκεται στη μία ή και στις δύο ωοθήκες.

•Στάδιο ΙΙ – Ο καρκίνος βρίσκεται στη μία ή και στις δύο ωοθήκες και έχει εξαπλωθεί σε άλλα κοντινά όργανα.

•Φάση ΙΙΙ – Ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί στα εσωτερικά τοιχώματα της κοιλιάς, των εντέρων ή των λεμφαδένων της κοιλιάς και της λεκάνης.

•Στάδιο IV – Ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί έξω από την κοιλιά, για παράδειγμα, στο συκώτι, στους πνεύμονες ή σε μακρινούς λεμφαδένες.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ

Η θεραπεία για τον καρκίνο των ωοθηκών εξαρτάται από το είδος του καρκίνου, το στάδιο, τη γενική κατάσταση της υγείας και την καλή φυσική κατάσταση της ασθενούς, τις συστάσεις των γιατρών. Ο επιθηλιακός καρκίνος των ωοθηκών συνήθως αντιμετωπίζεται με χειρουργική επέμβαση, χημειοθεραπεία ή/και ακτινοθεραπεία. Οι οριακοί όγκοι αντιμετωπίζονται με χειρουργική επέμβαση. Ο μη επιθηλιακός καρκίνος των ωοθηκών αντιμετωπίζεται με χειρουργική επέμβαση ή/και χημειοθεραπεία.

Το προσδόκιμο επιβίωσης των ασθενών εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, με κυριότερο το στάδιο της νόσου. 

Η πενταετής επιβίωση σε αρχικό στάδιο είναι πάνω από 70% (φθάνει το 93%, κατά την ΑCS), ενώ σε προχωρημένο στάδιο είναι γύρω στο 30%. 

Συνήθως, επιβίωση χωρίς υποτροπή της νόσου για περίοδο άνω των πέντε ετών σημαίνει και ίαση.

Δυστυχώς, δεν υπάρχει αποτελεσματικός τρόπος πρόληψης του καρκίνου των ωοθηκών.

Πηγή

AMERICAN CANCER SOCIETY

CANCER CARE

* Ο Γιώργος Μονεμβασίτης είναι Μαιευτήρας-Γυναικολόγος.

Επ. Καθηγητής Παν/μίου Cornell, H.Π.Α., 
Εξειδικευτής στην Ουρογυναικολογία και Χειρουργική Χαλάρωσης Πυέλου.

Τηλ. 210 8053176 Μαρούσι, τηλ 210 7777787 Δορυλαίου 10-12 Αθήνα

Διαβάστε επίσης

Ο Καρκίνος του Τραχήλου της μήτρας, τα συμπτώματα, η πρόληψη και ο εμβολιασμός

Πόνος στην κοιλιά. Τι μπορεί να σημαίνει;Πολυκυστικές Ωοθήκες. Τι είναι; Ποια τα συμπτώματα τους; Πώς αντιμετωπίζονται;Τι είναι το φούσκωμα στην κοιλιά; Που οφείλεται ο τυμπανισμός και ποια η κατάλληλη δίαιτα για πρόληψη της πρησμένης κοιλιάς;

Χρόνιος Πόνος: Την αναγνώρισή του ως νόσο και την χάραξη εθνικής στρατηγικής ζητούν επιστήμονες και ασθενείς

medlabnews.gr iatrikanea

Ο χρόνιος πόνος αναδεικνύεται σε μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις δημόσιας υγείας στην Ελλάδα, με περισσότερους από 1 στους 4 πολίτες να ζουν με ρευματικά ή μυοσκελετικά νοσήματα και να αντιμετωπίζουν καθημερινές επιπτώσεις στη ζωή, την εργασία και την ψυχική τους υγεία. Η υποτίμηση του πόνου, η καθυστερημένη διάγνωση και η ελλιπής ενημέρωση συνεχίζουν να επιβαρύνουν τους ασθενείς, αναδεικνύοντας την ανάγκη για οργανωμένη, διεπιστημονική και εθνικής κλίμακας προσέγγιση.

Σε αυτό το πλαίσιο, περισσότερα από 100 άτομα – γιατροί, ψυχολόγοι, επαγγελματίες υγείας, ασθενείς και φροντιστές – συμμετείχαν πρόσφατα στο συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, φωτίζοντας τις βιολογικές, ψυχολογικές, κοινωνικές και συναισθηματικές διαστάσεις του χρόνιου πόνου. Το συνέδριο τελούσε υπό την Αιγίδα της Περιφέρειας Αττικής, του Εργαστηρίου Κλινικής Φαρμακολογίας, Τμήμα Ιατρικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, Α.Π.Θ., του Πανελληνίου Ιατρικού Συλλόγου, του Πανελληνίου Φαρμακευτικού Συλλόγου και του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών, και πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία του Συνδέσμου Ρευματοπαθών Κύπρου (ΣΥΡΕΚ).

Ειδικοί από την Ελλάδα και την Κύπρο τόνισαν ότι ο χρόνιος πόνος δεν είναι απλώς σύμπτωμα, αλλά νόσος και χρειάζεται εξατομικευμένη, ολιστική φροντίδα.

Σε διεθνές επίπεδο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει αναγνωρίσει τον χρόνιο πόνο ως αυτόνομη νόσο μέσω της ταξινόμησης ICD-11, η οποία βρίσκεται ήδη σε ισχύ παγκοσμίως.

Στην Ελλάδα, παρότι το ICD-11 δεν έχει ακόμη ενσωματωθεί πλήρως στο εθνικό σύστημα υγείας, η επιστημονική κοινότητα υιοθετεί ολοένα και περισσότερο αυτή τη σύγχρονη προσέγγιση, αναγνωρίζοντας τον χρόνιο πόνο ως πολυδιάστατη και σύνθετη κατάσταση που απαιτεί ολιστική φροντίδα.

Η θεματολογία του συνεδρίου περιλάμβανε τη ζωή με ρευματικά νοσήματα, την επίδραση της εμμηνόπαυσης, τη σημασία της αποδοχής, της ψυχολογικής υποστήριξης και της συνέπειας στη θεραπεία, αναδεικνύοντας πως ο πόνος αποτελεί βαθιά ανθρώπινη εμπειρία που απαιτεί κατανόηση και ενσυναίσθηση.

«Ο χρόνιος πόνος δεν είναι αόρατος. Ζητά να ακουστεί, να αναγνωριστεί και να αντιμετωπιστεί με σεβασμό και αξιοπρέπεια. Η αποδοχή, η συνέπεια, η ενσυνειδητότητα, η κοινότητα και η ελπίδα είναι ο δρόμος προς μια ζωή με ποιότητα και φροντίδα. Ζούμε με τον πόνο, αλλά δεν είμαστε ο πόνος μας», τόνισε η Πρόεδρος της ΕΛ.Ε.ΑΝ.Α., κα Καίτη Αντωνοπούλου.

Με αφορμή το συνέδριο, επισημάνθηκε ότι η ανακούφιση από τον πόνο αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα και πως η Ελλάδα χρειάζεται εθνική στρατηγική για τον χρόνιο πόνο, με έμφαση στην εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας, την ενημέρωση του κοινού και την ενίσχυση των δομών ψυχοκοινωνικής υποστήριξης.

Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη των εταιρειών ΒΙΑΝΕΞ, Φαρμασερβ-Lilly και ELPEN καθώς και με τη συνεργασία επιστημονικών φορέων και συλλόγων ασθενών από Ελλάδα και Κύπρο. Το video του συνεδρίου θα αναρτηθεί σύντομα στην ιστοσελίδα της ΕΛ.Ε.ΑΝ.Α. και στο επίσημο κανάλι της στο YouTube.

Περιφερική αγγειακή αρτηριακή νόσος, αποφρακτική αρτηριοπάθεια. Προκαλεί πόνο, κράμπες, μούδιασμα στα πόδια, χωλότητα, πληγές

του Κωνσταντίνου Λούβρου, M.D., medlabnews.gr iatrikanea

Η Περιφερική Αρτηριακή νόσος (ΠΑΝ) είναι η νόσος που χαρακτηρίζεται από μειωμένη αιμάτωση των κάτω άκρων, λόγω στένωσης ή απόφραξης των αρτηριών των κάτω άκρων. Η κύρια αιτία της ΠΑΝ των κάτω άκρων είναι η αθηροσκλήρωση, που σημαίνει σκλήρυνση των αρτηριών.
Φυσιολογικά, το εσωτερικό τοίχωμα των αρτηριών σας (ενδοθήλιο) είναι ομαλό και απρόσκοπτο, με τα χρόνια όμως μπορεί να σχηματίσει μια ανώμαλη προβολή που ονομάζεται αθηρωματική πλάκα. Η πλάκα αυτή αποτελείται από χοληστερόλη, ασβέστιο και ινώδη ιστό. Στην αθηροσκλήρωση οι αρτηρίες στενεύουν ή αποφράσσουν καθώς η αθηρωματική πλάκα των τοιχωμάτων τους αυξάνεται.

Οι αρτηρίες των κάτω άκρων παρέχουν στους μύες των ποδιών οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά μέσω του αίματος. Εάν η ροή του αίματος διακοπεί, εξαιτίας της απόφραξης μίας αρτηρίας, τότε η έλλειψη οξυγόνου στην περιοχή, προκαλεί μυαλγία, ιδίως κατά την άσκηση, το περπάτημα ή όταν ο ασθενής επιχειρεί να ανέβει σκάλες. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο ασθενής σταματάει την άσκηση ή το περπάτημα και συνεχίζει ξανά μετά από λίγα λεπτά ξεκούρασης. Τα αιμοφόρα αγγεία με την πάροδο του χρόνου συνεχίζουν να στενεύουν και κάποια στιγμή αποφράσσονται εντελώς. Όταν συμβεί απόφραξη μίας ή περισσότερων αρτηριών του κάτω άκρου, τότε η ροή του αίματος στο πόδι μειώνεται σημαντικά και η έλλειψη οξυγόνου απειλεί μύες και ιστούς. Η κατάσταση αυτή ονομάζεται "κρίσιμη ισχαιμία".

Παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση της αθηρωματικής νόσου είναι:

• η ηλικία,
• η οικογενειακή προδιάθεση,
• η αυξημένη χοληστερίνη,
• ο σακχαρώδης διαβήτης,
• η υπέρταση,
• Στεφανιαία νόσος
• Εγκεφαλικό επεισόδιο
• η παχυσαρκία και
• το κάπνισμα
• Υψηλά επίπεδα της ομοκυστεΐνης στο αίμα

Ποια είναι τα συμπτώματα της περιφερικής αρτηριακής νόσου;

Το πιο σύνηθες αρχικό σύμπτωμα είναι η διαλείπουσα χωλότητα (ΔΧ), που είναι δυσφορία ή πόνος στα πόδια σας (μπορεί να εντοπίζεται στους γλουτούς, μηρούς, γάμπες) τη στιγμή που περπατάτε και περνάει όταν σταματάτε. Με την επιδείνωση της νόσου ο πόνος εμφανίζετε σε όλο και μικρότερες αποστάσεις.

Οι άνδρες μπορεί να εμφανίσουν διαταραχές στύσεως. Σε πολύ προχωρημένα στάδια της αποφρακτικής νόσου ο ασθενής εμφανίζει πόνο το βράδυ όταν ξαπλώνει (άλγος αναπαύσεως), πληγές των κάτω άκρων που δεν κλείνουν ή και νέκρωση ιστών (γάγγραινα).

• Χωλότητα, πόνος, κόπωση,
• κράμπες ή τσούξιμο στο πόδι σας
• Μούδιασμα και πόνο στο πόδι ή τα πόδια
• Κρύα χέρια, πόδια
• Τριχόπτωση στα πόδια
• Χλωμά ή μπλε πόδια
• Αδύναμη ή απουσία παλμού στα πόδια
• Πληγές, έλκη στα πόδια και κνήμες και αργή επούλωση
• Στυτική δυσλειτουργία
• Οίδημα των κάτω άκρων

Ποιες εξετάσεις χρειάζονται για τη διάγνωση της περιφερικής αρτηριακής νόσου;

Το πιο σημαντικό τεστ για τη διάγνωση της νόσου είναι ο Δείκτης του λόγου της Αρτηριακής πιέσεως στους αστραγάλους του ασθενούς προς την Αρτηριακή πίεση στο βραχιόνιο του ασθενούς. Είναι μία ανώδυνη εξέταση κατά την οποία με την βοήθεια ενός καθετήρα υπερηχογραφικού Doppler συγκρίνεται η διαφορά της αρτηριακής πιέσεως στα πόδια και στα χέρια του ασθενούς. Σύμφωνα με τον δείκτη που προκύπτει, καθώς και με βάση την συμπτωματολογία του ασθενούς και τους παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη αυτής της νόσου, ο ιατρός αποφασίζει εάν θα προχωρήσει σε περαιτέρω εξετάσεις.

Άλλη διαγνωστική εξέταση είναι το triplex κοιλιακής αορτής, λαγονίων και αρτηριών κάτω άκρων. Σε πολλές περιπτώσεις απαιτείται αξονική ή μαγνητική αγγειογραφία ή ψηφιακή αγγειογραφία κοιλιακής αορτής, λαγονίων και αρτηριών κάτω άκρων. Με την Μαγνητική Αγγειογραφία ο ασθενής πρέπει να ξαπλώσει για περίπου 20 λεπτά στον Αγγειογράφο. Γίνεται μία σύντομη ενδοφλέβια έγχυση σκιαγραφικής ουσίας και με αυτόν τον τρόπο γίνεται η απεικόνιση των αρτηριών των κάτω άκρων. Στην εικόνα απεικονίζεται με την βοήθεια του βέλους στην αριστερή πυελική αρτηρία.

Θεραπεία της περιφερικής αρτηριακής νόσου.

H πρόγνωση της νόσου είναι καλή αν αντιμετωπισθούν οι επιβαρυντικοί παράγοντες και τεθεί μία θεραπεία.

Η θεραπεία της ΠΑΝ εξαρτάται από τα συμπτώματα του ασθενούς και το βαθμό στένωσης των αρτηριών.

Φαρμακευτική Αγωγή Οι ασθενείς αυτοί συχνά παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα λιπιδίων στο αίμα, γεγονός που συμβάλλει στην επιδείνωση της νόσου. Μία διατροφή χαμηλή σε λιπαρά και σκευάσματα μείωσης των λιπιδίων στο αίμα, αποτελούν συχνά μέρος της θεραπείας. Επίσης μπορεί να συνταγογραφηθούν και σκευάσματα για τον έλεγχο της Υπέρτασης. Πολλές μελέτες σε ασθενείς με τη νόσο αυτή, απέδειξαν ότι η χορήγηση χαμηλής δόσεως ασπιρίνης μπορεί να παρεμποδίσει την δημιουργία θρόμβων. Συνεπώς συστήνεται και η λήψη της από συμπτωματικούς ασθενείς με Αποφρακτική Νόσο Περιφερικών Αρτηριών.

Αγγειοπλαστική

Εκτός της φαρμακευτικής αγωγής υπάρχει και η επεμβατική θεραπεία, όπου ενδείκνυται, που γίνεται με δύο μεθόδους (ενδαγγειακή και ανοικτή μέθοδος).

Κατά την ενδαγγειακή μέθοδο γίνεται παρακέντηση μιας αρτηρίας του ποδιού (συνήθως της μηριαίας) ή του χεριού (βραχιόνιος) και η αποκατάσταση της στένωσης γίνεται από το εσωτερικό του αγγείου. 
Αγγειοπλαστική με μπαλόνι
Η αγγειοπλαστική με μπαλόνι είναι η πιο κοινή μέθοδος για το άνοιγμα μιας αποφραγμένης αρτηρίας. Πρώτον περνάει ένα σύρμα μέσα από την στενωμένη αρτηρίας. Ένα ξεφούσκωτο μπαλονάκι συνδεδεμένο σε έναν καθετήρα περνάει μέσα από το σύρμα μέσα στο αγγείο έως το σημείο της στενώσεως. Το μπαλονάκι φουσκώνεται και ξεφουσκώνεται επανειλημμένως σε ένα ή περισσότερα σημεία του αγγείου.
Αυτή η μέθοδος ισοπεδώνει την πλάκα επάνω στο τοίχωμα του αγγείου, αυξάνοντας το μέγεθος του ανοίγματος στο αγγείο.
Ενδοαυλικές προθέσεις ή Stents
Εάν μία αρτηρία που έχει ανοιχθεί προηγουμένως αποφράξει ή στενέψει στην διάρκεια ή μετά την επέμβαση τοποθετείται ένας εσωτερικός νάρθηκας που ονομάζεται και διατηρεί το αγγείο ανοικτό.
Άλλες παρόμοιες τεχνικές είναι η αγγειοπλαστική με Laser και η αθηρεκτομή που γίνονται με ειδικούς καθετήρες.
Μηροιγνυακό By Pass (παράκαμψη)
Ένα στενωμένο ή αποφραγμένο σημείο μιας αρτηρίας μπορεί να παρακαμφθεί με μοσχεύματα. Το μόσχευμα μπορεί να είναι συνθετικό ή να είναι μία γνήσια φλέβα που αφαιρέθηκε από άλλο σημείο του σώματος , πιο συχνά το πόδι. Η μία άκρη του μοσχεύματος εφαρμόζεται στην αρτηρία κάτω από την απόφραξη. Το αίμα κυκλοφορεί στην επάνω αρτηρία μέσω του μοσχεύματος και στην αρτηρία κάτω της αποφράξεως όπου κυκλοφορεί το αίμα στα κάτω

Αλλαγές στον τρόπο ζωής
Στην πλειοψηφία των ασθενών αυτών, στα πλαίσια της θεραπείας τους συμπεριλαμβάνεται και ο τρόπος ζωής τους. Η διακοπή του καπνίσματος και ένα καλά οργανωμένο πρόγραμμα καθημερινής φυσικής άσκησης, είναι όλα όσα χρειάζονται για την μείωση και την ανακούφιση από την συμπτωματολογία της νόσου καθώς και για την παρεμπόδιση επιδείνωσή της.

• Διακοπή του καπνίσματος
• Θεραπεία του διαβήτη
• Έλεγχος της πίεσης του αίματος
• Αυξημένη φυσική δραστηριότητα (για παράδειγμα, σπορ)
• Μείωση του βάρους, αν είστε υπέρβαρος
• Χαμηλή κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών, χαμηλή διατροφή χοληστερόλης;
• Φροντίδα των ποδιών (Είναι σημαντικό για τα άτομα με διαβήτη);
• Φορώντας άνετα παπούτσια;
• Κατάλληλη φροντίδα τραυματισμοί ποδιών.

Διαβάστε επίσης

• Μέτρα πρόληψης καρδιαγγειακών παθήσεων (στεφανιαίας νόσου, εγκεφαλικού επεισοδίου, περιφερικής αγγειοπάθειας)
• Περιφερική νευροπάθεια - Διαβητική νευροπάθεια

Περιφερική νευροπάθεια. Προκαλεί μούδιασμα, πόνο, δυσκολία στην κίνηση, απώλεια αίσθησης, διαταραχές στα μάτια

του Ξενοφώντα Τσούκαλη, M.D., medlabnews.gr iatrikanea

Η περιφερική νευροπάθεια πρόκειται για διαταραχή των νεύρων στη μεταφορά εντολών από το νωτιαίο μυελό και τον εγκέφαλο προς τις περιφερειακές μονάδες. Πρόκειται για παθήσεις των περιφερικών νεύρων οφειλόμενες σε διάφορα αίτια τα οποία συχνότερα είναι τοξικά, μεταβολικά και κληρονομικά.

Συμπτώματα της περιφερικής νευροπάθειας

Στα κύρια συμπτώματα της περιφερικής νευροπάθειας αναφέρονται το μούδιασμα, ο πόνος, η δυσκολία στην κίνηση, οι διαταραχές ούρησης, η στυτική δυσλειτουργία, οι διαταραχές στα μάτια και στο έντερο.

Πόνος, κάψιμο, μυρμηγκιάσματα, μούδιασμα, απώλεια της αίσθησης, μυϊκή αδυναμία, δερματικά έλκη (ανοικτές πληγές) στην περιφερική πολυνευροπάθεια που επηρεάζει την αισθητικότητα κυρίως αλλά και την κινητικότητα σε μικρότερο βαθμό των ποδιών και των χεριών. Πολλοί ασθενείς το μόνο που νιώθουν είναι απώλεια της αίσθησης στα πόδια. Εξαιτίας αυτής της απώλειας της αίσθησης στα πόδια μπορεί να τραυματισθούν εύκολα και να μην το καταλάβουν. Δημιουργούνται λοιπόν πληγές που αν δεν θεραπευτούν γίνονται δερματικά έλκη τα οποία παθαίνουν μόλυνση και μπορεί να οδηγήσουν ακόμη και σε γάγγραινα και ακρωτηριασμό.

Απώλεια του ελέγχου της κύστης, ακράτεια ούρων, αδυναμία κένωσης της κύστης, συχνές ουρολοιμώξεις, φούσκωμα στην κοιλιά,ναυτία, έμετοι, διάρροια, δυσκοιλιότητα, προβλήματα στύσης στον άνδρα και σεξουαλικά προβλήματα στη γυναίκα, ζάλη όταν περνάτε από την καθιστή στην όρθια θέση (ορθοστατική υπόταση), υπερβολική εφίδρωση ή πολύ λίγη εφίδρωση στην αυτόνομη νευροπάθεια η οποία επηρεάζει την κύστη, το έντερο, τα γεννητικά όργανα, τους ιδρωτοποιούς αδένες, τα μάτια και την καρδιά.

Που οφείλεται η περιφερική νευροπάθεια

Η περιφερική νευροπάθεια μπορεί να οφείλεται σε κληρονομικές ασθένειες όπως η νόσος Charcot- Marie- Tooth και η αταξία του Φρίντριχ. Άλλοι παράγοντες που φαίνεται ότι ευθύνονται είναι ο σακχαρώδης διαβήτης, η κατάχρηση αλκοόλ, το Aids, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, ο ερυθηματώδης λύκος, πιθανός τραυματισμός νεύρων, έλλειψη βιταμινών κ. ά. Επίσης επίκτητες νεοπλασίες, παρανεοπλασματικά σύνδρομα.

H διαβητική νευροπάθεια είναι η βλάβη που παθαίνουν τα νεύρα από τα υψηλά επίπεδα του σακχάρου στο αίμα στους διαβητικούς ασθενείς. Όλα τα νεύρα στο σώμα μπορεί να πάθουν βλάβη. Διαβητική νευροπάθεια κινδυνεύουν να πάθουν πιο εύκολα άτομα που έχουν διαβήτη για πολλά χρόνια ή άτομα με διαβήτη που δεν ελέγχεται καλά (με υψηλό σάκχαρο). Η διαβητική νευροπάθεια δεν δίνει πάντα συμπτώματα. Μπορεί κάποιος να έχει διαβητική νευροπάθεια και να μην το γνωρίζει.

Διάγνωση της περιφερικής νευροπάθειας

Προηγείται η λεπτομερής καταγραφή του ιστορικού του ασθενούς. Αν χρειαστεί απαιτούνται ακτινολογικές και μικροβιολογικές εξετάσεις για τον αποκλεισμό λοιμωδών παθήσεων.
Η διάγνωση για την περιφερική νευροπάθεια γίνεται μέσω ειδικών νευρολογικών εξετάσεων, ηλεκτρομυογραφήματος, ηλεκτροφυσιολογικού ελέγχου (ταχύτητες αγωγής νεύρων, ηλεκτρομυογράφημα), για την αποκάλυψη της βαρύτητας, της κατανομής  αλλά και του τύπου βλάβης (αξονική, απομυελινωτική)

Υπέρηχος των περιφερικών νεύρων και του βραχιονίου πλέγματος, για την αποκάλυψη δομικών βλαβών του νευρικού συστήματος (οίδημα, ατροφία, υπετροφία), αλλά και χαρακτηριστικών ευρημάτων που μπορεία να οδηγήσουν στη διάγνωση μίας φλεγμονώδους πολυνευροπάθειας (π.χ. CIDP, Guillain-Barre)

Αιματολογικός έλεγχος, για την αποκάλυψη συχνότερα μεταβολικών (π.χ. έλλειψη βιταμινών) ή φλεγμονωδών (νόσος του Lyme, αγγειίτιδα) αιτιών

Ανά περίπτωση και ανάλογα με την ύπαρξη ή όχι σαφούς αιτίας της πολυνευροπάθειας, μπορεί να διευρυνθεί ο διαγνωστικός έλεγχος με βιοψία νεύρων ή απεικονιστικό έλεγχο με μαγνητική τομογραφία.

Θεραπεία της περιφερικής νευροπάθειας

Σημαντικό ρόλο για τη θεραπεία της περιφερικής νευροπάθειας παίζει η αντιμετώπιση της βασικής νόσου. Συχνά συνιστώνται φυσικοθεραπείες και αναλγητικά φάρμακα.

Στις ελλείψεις βιταμινών, η χορήγηση των ανάλογων βιταμινούχων σκευασμάτων που χρειάζεται ο οργανισμός μπορεί να βελτιώσει την κατάσταση. Παράλληλα η υγιεινή διατροφή είναι η καλύτερη διασφάλιση για παροχή στον οργανισμό των βιταμινών που χρειάζεται καθημερινά.

Στους αλκοολικούς, εκτός από την υγιεινή διατροφή και τη χορήγηση βιταμινών που χρειάζονται στον οργανισμό τους, επιβάλλεται η διακοπή κατανάλωσης αλκοόλ.

Στους διαβητικούς, ο έλεγχος της γλυκόζης αίματος είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη βελτίωση της κατάστασης των νεύρων του ασθενούς. Οι διαβητικοί πρέπει να γνωρίζουν ότι οι βλάβες που δημιουργούνται στον οργανισμό τους λόγω ψηλής γλυκόζης στο αίμα δεν είναι αναστρέψιμες. Για αυτό απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή στη θεραπεία τους για πρόληψη σοβαρών βλαβών που πιθανόν να απειλούν τη ζωή τους.

Για την αντιμετώπιση του πόνου που συνοδεύει τις περιφερικές νευροπάθειες, χρησιμοποιούνται φάρμακα αναλγητικά, αντιφλεγμονώδη, και νευροληπτικά φάρμακα, όπως ορισμένα αντιεπιληπτικά και αντικαταθλιπτικά. Στην τελευταία κατηγορία περιλαμβάνεται ένας μεγάλος αριθμός ουσιών που έχουν πάρει ένδειξη για το νευροπαθητικό πόνο με ιδιαίτερα ικανοποιητικά αποτελέσματα ή ακόμα και για συγκεκριμένες παθήσεις, όπως είναι η νευραλγία τριδύμου νεύρου. Χαρακτηριστικά μπορούν να αναφερθούν η καρβαμαζεπίνη (Tegretol) και η οξκαρβαζεπίνη (Trileptal), το βαλπροϊκό (Depakine), η γκαμπαπεντίνη (Neurontin), η λεβατιρασετάμη (Keppra), η πρεγκαμπαλίνη (Lyrica), η ντουλοξετίνη (Cymbalta) κ.α.

Επιπλοκές της περιφερικής νευροπάθειας

Στις επιπλοκές για την περιφερική νευροπάθεια αναφέρονται η νευρολογική δυσλειτουργία και η αδυναμία αισθητικότητας και κινητικότητας.

Οδηγίες για ασθενείς με περιφερική νευροπάθεια

Οι ασθενείς που έχουν στην οικογένειά τους ιστορικό περιφερικής νευροπάθειας πρέπει να υιοθετούν έναν υγιεινό τρόπο ζωής, με διακοπή του καπνίσματος και της κατανάλωσης αλκοόλ και κατανάλωση υγιεινής διατροφής.

Προληπτικά μέτρα για να αποφύγετε επιπλοκές της νευροπάθειας

Για να αποφύγετε τα έλκη (πληγές) στα πόδια και τους ακρωτηριασμούς και να προστατεύσετε τα  πόδια σας, θα πρέπει να ελέγχετε τα πόδια σας κάθε μέρα, να φοράτε πάντα παπούτσια ή παντόφλες (να μην περπατάτε ποτέ ξυπόλυτοι) και καθαρές, στεγνές κάλτσες, να αγοράζετε πάντα παπούτσια που σας είναι βολικά και άνετα (να μην σας πληγώνουν), να ζητήσετε πάντα βοήθεια αν χρειάζεται από ειδικό γιατρό. Επιπλέον, καλό είναι να πλένετε, να στεγνώνετε και να ελέγχετε τα πόδια σας κάθε μέρα, να κοιτάτε πάντα για κάλους, εκδορές, πληγές, κοψίματα, ερυθρότητα ή οιδήματα στα πόδια σας, να κόβετε τα νύχια σας τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα, να βάζετε κρέμα για ξηροδερμία, αλλά όχι ανάμεσα στα δάκτυλα.

Διαβάστε επίσης

• Η Περιφερική αγγειακή νόσος μπορεί να προκαλεί χωλότητα, πόνο, κράμπες, μούδιασμα στα πόδια σας. Πώς γίνεται η διάγνωση και πώς θεραπεύεται;
• Ποιος ο λόγος που μπορεί να πονάνε τα πόδια σας; Όλες οι αιτίες από τις πιο απλές μέχρι τις πιο σοβαρές.
• Αλγοδυστροφία ή σύνδρομο σύμπλοκου περιοχικού πόνου που προκαλεί πόνο και αίσθημα καψίματος σε πόδια ή χέρια
• Γιατί ο διαβήτης είναι επικίνδυνος; Αναγνωρίστε τα συμπτώματα, μειώστε τον κίνδυνο.
• Που οφείλεται ο πόνος στα πέλματα; Απλές συμβουλές για να τα προστατεύσεις

«Μη μένεις στη συνήθεια» : Νέα Καμπάνια για το Apotel μας καλεί να αμφισβητήσουμε ό,τι θεωρούμε δεδομένο

medlabnews.gr iatrikanea

Η νέα καμπάνια του Apotel μας καλεί να επανεξετάσουμε τη σχέση μας με τη «συνήθεια», αυτή τη «δύναμη» που καθορίζει την καθημερινότητά μας, αλλά δε χρειάζεται να καθορίζει και τον τρόπο που διαχειριζόμαστε τον πόνο.

Για περισσότερα από 40 χρόνια, το Apotel από την UNI-PHARMA, αποτελεί σημείο αναφοράς στην κατηγορία των παυσίπονων. Ένα ελληνικό brand που ταξιδεύει σε πάνω από 30 χώρες, έχοντας κερδίσει την εμπιστοσύνη εκατομμυρίων ανθρώπων.
Σήμερα, μέσα από μια δυναμική νέα καμπάνια με τίτλο «Μη Μένεις Στη Συνήθεια», το Apotel επανέρχεται με μια τολμηρή πρόταση: να αμφισβητήσουμε ό,τι θεωρούμε δεδομένο, ξεκινώντας από τις καθημερινές αλλά σημαντικές μας επιλογές, όπως η ανακούφιση από τον πόνο.
«Μη Μένεις Στη Συνήθεια»

Η συνήθεια πολλές φορές μας καθοδηγεί. Μας δημιουργεί ένα αίσθημα «ασφάλειας» ακόμα κι αν δεν είμαστε ουσιαστικά ικανοποιημένοι. Όμως, η ίδια συνήθεια μπορεί να μας κρατά και πίσω, να μας κάνει να επιλέγουμε αυτό που «κάνουν οι άλλοι», αντί για αυτό που πραγματικά μας «καλύπτει» και είναι αποτελεσματικό για εμάς. Η νέα καμπάνια του Apotel μας προκαλεί να σταματήσουμε να αναπαράγουμε συνήθειες που δεν μας εξυπηρετούν, είτε πρόκειται για τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τον πόνο, είτε για τον τρόπο που ζούμε.

Με κινηματογραφική αισθητική, έντονο ρυθμό και έναν αφηγηματικό τόνο που «ταρακουνάει», η καμπάνια φέρει την υπογραφή της Filmskin. Η σκηνοθετική ματιά του Πέτρου Νικολίνταη αναδεικνύει τη σύγκρουση ανάμεσα στην επιλογή από συνήθεια και τη δύναμη της επιλογής. Το Apotel παρουσιάζεται όχι απλώς ως ένα αποτελεσματικό παυσίπονο, αλλά ως σύμβολο αλλαγής νοοτροπίας: ένα brand που δίνει το μήνυμα «Ίσως νιώσεις καλύτερα αν επιλέξεις διαφορετικά».

«Η καμπάνια του Apotel «Μη μένεις στη συνήθεια» δεν μιλά μόνο για ένα παυσίπονο, μιλά για τη στάση ζωής μας απέναντι στη συνήθεια αλλά και την αλλαγή. Θέλαμε να υπενθυμίσουμε ότι δύναμή μας είναι η ΕΠΙΛΟΓΗ, ακόμα και όταν αφορά κάτι τόσο καθημερινό ταυτόχρονα όμως και τόσο σοβαρό, όπως είναι η ανακούφιση από τον πόνο», λέει ο Τάσος Μπίθας, head of media του Ομίλου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Τσέτη αναφορικά με τη νέα 360Ο καμπάνια.

Δείτε την καμπάνια ΕΔΩ

Nιώθετε κόμπο στον λαιμό; Τι θα πρέπει να αποκλειστεί; Πότε είναι σοβαρό;.

του Κωνσταντίνου Λούβρου, M.D., medlabnews.gr iatrikanea




Ο «κόμπος» στο λαιμό είναι μια αίσθηση λίγο-πολύ γνώριμη στους περισσότερους από εμάς. Συνήθως εντοπίζεται στη βάση του λαιμού, στη μέση γραμμή κι επιδεινώνεται με το stress. 

Ασκήσεις για την Οστεοπόρωση που γίνονται στο σπίτι. Ολοκληρωμένος οδηγός (video)

του Αλέξανδρου Γιατζίδη, M.D., medlabnews.gr iatrikanea

H άσκηση γενικά κάνει πάρα πολύ καλό στην οστεοπόρωση. Αυτό έχει αποδειχθεί και πολλές μελέτες αναφέρονται σχετικά. Μία από τις παλαιότερες και πλέον σημαντικές μελέτες ήταν αυτή που μετρούσαν την οστική πυκνότητα φαντάρων πριν από την βασική εκπαίδευση και μετά. Βρέθηκε λοιπόν ότι η οστική πυκνότητα αύξανε σημαντικά σε αυτό το μικρό χρονικό διάστημα. Επίσης διάφορες μελέτες που είχαμε δημοσιεύσει την δεκαετία του 90' αποδείκνυαν ότι η άσκηση, μόνο καλό μπορεί να κάνει στον οστεοπορωτικό ασθενή.

Οι ασκήσεις εκείνες που έχει αποδειχθεί ότι είναι ευνοϊκές για το οστούν είναι εκείνες που ασκείται βάρος πάνω στα κόκαλα, όπως γρήγορο περπάτημα ή ελαφρό τρέξιμο (jogging), ασκήσεις aerobic, βαράκια, καθώς και ο χορός. 

Η μέτρια άσκηση αποτελεί ασφαλές και ισχυρό ερέθισμα για να αυξηθεί ή να διατηρηθεί η οστική μάζα.

Πρέπει να σημειωθεί ότι, το υπερβολικό δεν είναι και αποτελεσματικό. Η υπερβολικά έντονη και βαρεία  άσκηση και η φόρτιση του οστού μπορεί να οδηγήσουν  ορισμένες φορές σε αντίθετα αποτελέσματα. Σαν παραδείγματα αναφέρονται τα stress κατάγματα των χορευτριών του μπαλέτου ή εκείνα των δρομέων, η και εκείνα που προκαλούνται από την αιφνίδια άσκηση καταπόνησης σε μη εξασκημένο άτομο.

Ασκήσεις χρήσιμες για την οστεοπόρωση

Για να προστατέψετε την σπονδυλική σας στήλη από οστεοπορωτικά κατάγματα είναι χρήσιμο να ακολουθείτε ένα πρόγραμμα γυμναστικής. Σας παραθέτουμε μερικές ασκήσεις, που μπορεί να κάνετε καθημερινά στο σπίτι ή στο γραφείο, που την πρώτη φορά που θα τις κάνετε θα πρέπει να προσέξετε πολύ να μην εξαντληθείτε αλλά και να επιδεινώσετε την κατάστασή σας.

Α. Ασκήσεις για τα πόδια την πλάτη και τα χέρια

1. Σταθείτε με την πλάτη στον τοίχο και προσπαθήστε να ακουμπήσετε ταυτόχρονα στον τοίχο, την πτέρνα, τους γλουτούς, τους ώμους, και το κεφάλι σας. 

2. Κάντε επιτόπου 30 βήματα σηκώνοντας το πόδι σας όσο πιο ψηλά γίνεται.

3. Κάντε ανάταση των χεριών. Εισπεύσατε με την ανύψωση και εκπνεύστε με το κατέβασμα των χεριών 

4. Κάμψεις του κορμού δεξιά και αριστερά 

5. Βάλτε τα χέρια σας κάτω από τα πλευρά σας. Εισπεύσατε από την μύτη και νιώστε τα πλευρά σας να μετακινούνται προς τα έξω. Στη συνέχεια εκπνεύστε από το στόμα, σπρώχνοντας ήπια με τα χέρια σας τα πλευρά βοηθώντας να βγει ο αέρας.

Ασκήσεις για τα πόδια την πλάτη και τα χέρια. (συνέχεια)

6. Καθίστε και βάλτε τα χέρια στη μέση σας. Κάντε μια βαθιά επίκυψη, ανάκαμψη, τέντωμα της πλάτης κοιτώντας μπροστά.

7. Σηκώστε το ένα πόδι μπροστά και τραβήξτε τα δάκτυλα προς τα πίσω τεντώνοντας το γόνατο. Επαναλάβετε με το άλλο πόδι.

8. Κρατήστε τον κορμό σταθερό με την πλάτη τεντωμένη στην πλάτη της καρέκλας και τεντώστε το κεφάλι σας προς τα πίσω. Στην συνέχεια επιστροφή και επίκυψη.

9. Βάλτε τα χέρια στην μέση σας και κάντε στροφή του κορμού, αριστερά επιστροφή και στην συνέχεια στροφή του κορμού ξανά.

Ασκήσεις για τα πόδια, την πλάτη και τους κοιλιακούς μύες.

10. Ξαπλώστε στο πάτωμα και σηκώστε, τα πόδια σας, λυγίζοντας τα γόνατα. Σφίγγοντας τους μύες του στομάχου, ανασηκώστε την καμάρα της μέσης και στην συνέχεια επιστρέψτε στο πάτωμα.

11. Βάζοντας δύναμη στα πόδια ανασηκώστε την μέση σας όσο πιο πολύ μπορείτε και επιστρέψτε στο πάτωμα.

12. Με σηκωμένα τα πόδια και ενωμένα τα γόνατα στρέψτε τα πόδια σας δεξιά και στην συνέχεια αριστερά.

13. Ξαπλωμένοι στο πάτωμα και με τεντωμένα τα πόδια σας τραβήξτε τα δάκτυλα προς τα πίσω τεντώνοντας τα γόνατα.

14. Εκτίστε και τα δύο χέρια σας. Τεντώστε τα δάκτυλα και τραβήξτε τα προς τα πίσω. Χαλαρώστε και φέρτε τα χέρια σας μπροστά. Εισπεύστε με την ανάταση και εκπνεύστε με την επιστροφή.

Το πρόγραμμα αυτό των ασκήσεων που αναφέραμε στο σημερινό και το προηγούμενο άρθρο μπορείτε να το ακολουθείτε καθημερινά ή στο σύνολο του ή τμηματικά. Σταδιακά μπορείτε να αυξήσετε την διάρκεια εφαρμογής της κάθε άσκησης. Δεν χρειάζεται όμως να φτάσετε στην εξάντληση. Αν δεν νιώθετε καλά σταματήστε και ακολουθήστε το πρόγραμμα την επόμενη μέρα.

Απλές ασκήσεις για το σπίτι

Ασκήσεις για την σπονδυλική στήλη

Διαβάστε επίσης

• Ασκήσεις χρήσιμες για την οστεοπόρωση (πρώτο μέρος)
• Ασκήσεις για την οστεοπόρωση που μπορεί να κάνετε καθημερινά στο σπίτι (συνέχεια).