Θάνος Δημόπουλος: Το Πανεπιστήμιο σήμερα: λειτουργία και προκλήσεις

Θάνου Δημόπουλου
Dr.
Prof

Τα τελευταία χρόνια, τα μέλη του διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού (ΔΕΠ) των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων (ΑΕΙ) της χώρας έχουν μειωθεί, με το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ) να χάνει το 25% του δυναμικού του.

Παράλληλα, η ελάττωση της δημόσιας χρηματοδότησης στο 70%, σε σύγκριση με μία δεκαετία πριν, συνυπάρχει με τον ασφυκτικά γραφειοκρατικό τρόπο διενέργειας των διαγωνισμών για την αντιμετώπιση των αναγκών του (για την αγορά εξοπλισμού, τη σίτιση των φοιτητών ή την καθαριότητα του ιδρύματος, μεταξύ εκατοντάδων άλλων διαγωνισμών). Έτσι, δημιουργείται ένα αντιπαραγωγικό περιβάλλον, στο οποίο η εκπαίδευση και η έρευνα δυσκολεύονται να επιτελέσουν με αποτελεσματικό τρόπο τον κομβικό τους ρόλο στην ατμομηχανή της ανάπτυξης στη χώρα μας.

Είναι επομένως εντυπωσιακή η σημαντική βελτίωση της θέσης του ΕΚΠΑ τα τελευταία τέσσερα χρόνια στις παγκόσμιες κατατάξεις και η βελτίωση της διεθνούς αναγνωρισιμότητας και φήμης του, ταυτόχρονα με την επιστροφή από τη διαθεσιμότητα μεγάλου αριθμού υπαλλήλων του, παρά τη μακροχρόνια οικονομική κρίση που έχει επηρεάσει κάθε τομέα στη χώρα μας. Είναι οι παγκόσμιες κατατάξεις (rankings) απολύτως ακριβείς, αξιόπιστες και αμερόληπτες, παρουσιάζοντας κάθε χαρακτηριστικό των πανεπιστημίων; Σίγουρα όχι, αλλά είναι ίσως ο πιο διαδεδομένος τρόπος με τον οποίο κάθε χρόνο η παγκόσμια κοινή γνώμη και ειδικότερα τα ενδιαφερόμενα μέρη ενημερώνονται για τον βαθμό αναγνώρισης των καλύτερων πανεπιστημίων του κόσμου. Ιδιαίτερη αναφορά που δείχνει τη βελτίωση αυτή αποτυπώνεται στην ειδική παγκόσμια κατάταξη «Top Universities by Google Scholar Citations της Webometrics», όπου το ΕΚΠΑ βρίσκεται στην 26η θέση παγκοσμίως μεταξύ περίπου 10.500 πανεπιστημίων με άνω των 800.000 ετεροαναφορών. Επίσης, σύμφωνα με τη φετινή κατάταξη της QS (Quacquarelli Symonds), το ΕΚΠΑ βρίσκεται σε υψηλές θέσεις στις 5 βασικές θεματικές περιοχές, ενώ αξιολογήθηκε με υψηλή βαθμολογία και τοποθετήθηκε στο top 500 σε 12 επιμέρους επιστημονικά πεδία, έναντι 11 το 2018.

Το πανεπιστήμιο επομένως, για να βελτιωθεί περαιτέρω, χρειάζεται, μεταξύ άλλων, μεγαλύτερο αριθμό διδακτικού και μη διδακτικού προσωπικού, καθώς και συνεργασία με την πολιτεία και τους θεσμικούς φορείς για τη δημιουργία πιο ευέλικτου κανονιστικού πλαισίου λειτουργίας, αλλά και για τη διασφάλιση της ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης σε προπτυχιακό - μεταπτυχιακό - διδακτορικό και μεταδιδακτορικό επίπεδο. Η μεγαλύτερη τακτική δημόσια χρηματοδότηση είναι απαραίτητη, και η επιπλέον παροχή κινήτρων στα μέλη ΔΕΠ για την έρευνα μπορεί να προαγάγει την επιστημονική αριστεία, με δεδομένη την ήδη μεγάλη παραγωγή διεθνούς εμβέλειας ερευνητικού έργου από τα μέλη ΔΕΠ του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ακόμη, η εξωστρέφεια, η κινητικότητα των μελών του και ο διεθνής προσανατολισμός του ΕΚΠΑ αποτελούν μερικούς από τους βασικούς στρατηγικούς στόχους του ιδρύματος, σύμφωνα με το δεκαετές στρατηγικό σχέδιό του (2018-2028), όπως καθορίστηκε από τις πρυτανικές αρχές, σε συνεργασία με τα υπόλοιπα θεσμικά όργανα του ιδρύµατος, και περιλαμβάνει συνεργασίες με άλλα πανεπιστήµια, ερευνητικά κέντρα και εκπαιδευτικές οργανώσεις παγκοσµίως, καθώς και τη διενέργεια προπτυχιακών και μεταπτυχιακών προγραμμάτων για φοιτητές του εξωτερικού.

Το διδακτικό και επιστημονικό προσωπικό του ΕΚΠΑ, όπως και των άλλων πανεπιστημίων, συμμετέχει σε εθνικές και διεθνείς επιτροπές, πιστοποιεί τις δομές του, καινοτομεί διεκπεραιώνοντας καθημερινά εκπαιδευτικά και άλλα ερευνητικά έργα, ενημερώνει με σεμινάρια και εκδηλώσεις ποικίλες κοινωνικές ομάδες, παράλληλα με την πλήρη απασχόλησή του στο πανεπιστήμιο. Μία από τις σημαντικότερες συνεισφορές του αφορά τον χώρο της εθνικής Υγείας, αφού η συνεισφορά των πανεπιστημιακών νοσοκομείων και πανεπιστημιακών κλινικών και εργαστηρίων στην καθημερινή λειτουργία του Εθνικού Συστήματος Υγείας είναι κομβική, με πολλαπλά οφέλη για την κοινωνία και τη χώρα. Τα μέλη ΔΕΠ, λοιπόν, όλων των τμημάτων, προσφέρουν υπηρεσίες συναντώντας τις ανάγκες της κοινωνίας, σε άμεση πάντα σχέση με τις ευρωπαϊκές και ευρύτερα τις διεθνείς επιστημονικές κατακτήσεις. Αυτός είναι και ο λόγος που ανέκαθεν προβλεπόταν ρητά η δυνατότητα των μελών ΔΕΠ πλήρους απασχόλησης να ασκούν ελευθέριο επάγγελμα, υπό την απλή –και επίσης ρητή– υποχρέωση ότι τηρούν τις ακαδημαϊκές υποχρεώσεις τους, καθώς και τις αντίστοιχες οικονομικές που απορρέουν από την άσκηση ελευθέριου επαγγέλματος, αφού κάθε άλλος περιορισμός έρχεται σε αντίθεση με τη φύση και την ουσία του λειτουργήματος του μέλους ΔΕΠ. Επί των αμοιβών των μελών ΔΕΠ, συγκεκριμένες κρατήσεις  αποδίδονται στον

Ειδικό Λογαριασμό Κονδυλίων Ερευνας (ΕΛΚΕ) του κάθε ΑΕΙ, για τη χρησιμοποίηση στα λειτουργικά έξοδα του ιδρύματος. Η Σύγκλητος του ΕΚΠΑ έχει ομόφωνα αποφασίσει ότι όλα τα μέλη ΔΕΠ πρέπει να έχουν τις ίδιες δυνατότητες απασχόλησης όπως αυτή ορίζεται από το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο, δηλαδή πλήρης ή μερική απασχόληση, αλλά όχι αποκλειστική, και εισηγήθηκε στα υπουργεία Υγείας και Παιδείας την κατάργηση της παραγράφου 4 του άρθρου 11 του νόμου 2889/2001.

Οι πρυτανικές αρχές του ΕΚΠΑ, από την αρχή της θητείας τους, ανέλαβαν ως πρωταρχικό καθήκον την πραγματοποίηση και ανάδειξη του σημαντικού εκπαιδευτικού, ερευνητικού, κλινικού και κοινωνικού έργου που διεξάγεται, παρά τις αντίξοες συνθήκες. Γι’ αυτό πρέπει να αντιστραφεί η σημαντική μείωση του προσωπικού, αλλά και οι περιορισμένες οικονομικές απολαβές των μελών του, αλλά και γι’ αυτό αγωνίζονται για να διαφυλαχθεί ο κανόνας της ισοτιμίας, βασική αρχή του οποίου είναι η δυνατότητα όλων των μελών ΔΕΠ, ανεξαρτήτως σχολής ή επιστημονικού αντικειμένου, να ασκούν ελεύθερα τις όποιες επαγγελματικές δραστηριότητες επιθυμούν, εφόσον καλύπτουν πλήρως τις ακαδημαϊκές και οικονομικές τους υποχρεώσεις ως προς το πανεπιστήμιο.

* Ο κ. Θάνος Δημόπουλος είναι πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών.
kathimerini.gr