Ο προδιαβήτης μπορεί να προληφθεί και θεραπευτεί; Η σημασία της διατροφής και της άσκησης

Ξενοφώντα Τσούκαλη Dr.
PhD
του Ξενοφώντα Τσούκαλη, M.D., medlabnews.gr iatrikanea

Η παχυσαρκία και ο Σακχαρώδης Διαβήτης αποτελούν τη σύγχρονη παγκόσμια πανδημία, η οποία βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη.

Μόνο στις Η.Π.Α ο αριθμός των ατόμων με διαβήτη ανέρχεται σε 21,1 εκατομμύρια, παρουσιάζοντας αύξηση κατά περίπου 3 εκατομμύρια τα δύο τελευταία χρόνια ενώ, τουλάχιστον το 25% των ατόμων με διαβήτη στις Η.Π.Α, δεν γνωρίζουν ότι έχουν ΣΔ. Καθώς ο επιπολασμός του διαβήτη συνεχώς αυξάνει, οι σχετιζόμενες με τον διαβήτη νοσηρότητα και θνητότητα έχουν εξελιχθεί σε μείζονα ζητήματα της δημόσιας υγείας. Στη σύγχρονη εποχή, εκτός από τις κοινωνικές παραμέτρους της νόσου, υπάρχει ακόμα μια σημαντική παράμετρος, η οικονομική πλευρά του ζητήματος. Ο διαβήτης είναι μια ακριβή νόσος.
Οι ασθενείς με διαβήτη είναι επιρρεπείς σε πολλαπλές και σύνθετες επιπλοκές. Αυτές οι επιπλοκές περιλαμβάνουν τόσο την καρδιαγγειακή νόσο (καρδιακές παθήσεις, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο και περιφερική αγγειακή νόσο), όσο και την μικροαγγειακή νόσο (αμφιβληστροειδοπάθεια, νευροπάθεια και μικροαλβουμινουρία). 

Επιδημιολογικά δεδομένα της τελευταίας 5ετίας έχουν αποδείξει ότι οι επιπλοκές στον διαβήτη ξεκινούν νωρίς κατά τη «διαδρομή» από τη φυσιολογική ανοχή στη γλυκόζη έως την εμφάνιση του διαβήτη. Υπάρχει ένα διάστημα στη γλυκαιμική κατάσταση μεταξύ της φυσιολογικής ανοχής της γλυκόζης και του διαβήτη, οι τιμές του οποίου δεν είναι «αθώες», αλλά αποτελούν τον προάγγελο του διαβήτη και των επιπλοκών του.
Η πρώιμη διαπίστωση και θεραπευτική παρέμβαση των ατόμων τα οποία βρίσκονται σε αυτήν τη γλυκαιμική κατάσταση έχει την δυναμική της μείωσης ή καθυστέρησης της εξέλιξης σε διαβήτη και της εμφάνισης των σχετιζομένων με αυτόν μακροαγγειακών και μικροαγγειακών επιπλοκών.

Ο προδιαβήτης

Ο προδιαβήτης είναι μια μεταβολική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από αντίσταση στην ινσουλίνη και πρωτογενή ή δευτερογενή δυσλειτουργία των β κυττάρων του παγκρέατος. Η αντίσταση στην ινσουλίνη είναι μια κατάσταση κατά την οποία τα κύτταρα του οργανισμού δεν ‘αναγνωρίζουν’ την ορμόνη ινσουλίνη, με αποτέλεσμα η γλυκόζη να μην μπορεί να εισέλθει στα κύτταρα για να μεταβολιστεί.
Τα β κύτταρα του παγκρέατος είναι τα κύτταρα από τα οποία εκκρίνεται η ινσουλίνη. Αποτέλεσμα αυτών των δύο δυσλειτουργιών είναι η αδυναμία των κυττάρων του οργανισμού να χρησιμοποιούν τη γλυκόζη και έτσι να εμφανίζεται υπεργλυκαιμία (υψηλά επίπεδα γλυκόζης στο αίμα), μια κατάσταση επιβαρυντική και μακροπρόθεσμα τοξική για τον οργανισμό μας.
Η ύπαρξη είτε διαταραγμένης γλυκόζης νηστείας (Impaired Fasting Glucose, IFG), είτε διαταραγμένης ανοχής στη γλυκόζη (Impaired Glucose Tolerance, IGT), είτε συνδυασμού των δύο, εξηγείται ως ένδειξη παρουσίας προδιαβήτη.
Ως προδιαβήτης χαρακτηρίζεται η διαταραγμένη γλυκόζη νηστείας (IFG) με σάκχαρο νηστείας 100-125mg/dl, και η διαταραγμένη ανοχή στη γλυκόζη (IGT) με σάκχαρο νηστείας εντός των φυσιολογικών ορίων και μετά τη δίωρη καμπύλη ανοχής γλυκόζης (OGTT) με σάκχαρο 140-199mg/dl. Οι καταστάσεις αυτές μπορεί να εμφανίζονται ξεχωριστά ή και να συνυπάρχουν. Η διάγνωση του διαβήτη στις μέρες μας τίθεται όταν το σάκχαρο νηστείας σε
τουλάχιστον δύο μετρήσεις είναι μεγαλύτερο από 126mg/dl, όταν είναι μεγαλύτερο από 200mg/dl 2 ώρες μετά από φόρτιση με γλυκόζη, όταν είναι >200mg/dl σε τυχαία μέτρηση ή όταν η HbA1c είναι ≥ 6,5% σύμφωνα με πρόσφατη δήλωση ομοφωνίας της Αμερικανικής Διαβητολογικής Εταιρείας (ADA).
Ο προδιαβήτης είναι αρχικό στάδιο στην εξέλιξη της φυσικής ιστορίας του Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 2. Η συγκεκριμένη μεταβολική διαταραχή, αν και δεν έχει κλινική συμπτωματολογία και δεν αποτελεί ιδιαίτερη νοσολογική οντότητα, πρέπει και να ανιχνεύεται έγκαιρα και να αντιμετωπίζεται με την ανάλογη σοβαρότητα, διότι εξελίσσεται σε σακχαρώδη διαβήτη και συνδέεται με καρδιαγγειακά συμβάματα.

Έχοντας προδιαβήτη δεν σημαίνει αυτόματα ότι θα αναπτύξετε διαβήτη, αλλά σίγουρα βρίσκεστε σε αυξημένο κίνδυνο. Ο προδιαβήτης είναι επίσης ένας παράγοντας κινδύνου για καρδιακή νόσο. Όπως και οι άνθρωποι με διαβήτη τύπου 2, τα άτομα με προδιαβήτη τείνουν να είναι υπέρβαρα, να έχουν υψηλή αρτηριακή πίεση και αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης.

Συμπτώματα

Ο προδιαβήτης είναι συχνά μια «σιωπηλή» κατάσταση επειδή συνήθως δεν εμφανίζει συμπτώματα. Μπορείτε να έχετε προδιαβήτη για χρόνια χωρίς να το γνωρίζετε. Ορισμένοι παράγοντες κινδύνου αυξάνουν την πιθανότητα να έχετε προδιαβήτη. Αυτοί είναι:
▪ Να είστε υπέρβαρος
▪ Να είστε 45 ετών και άνω
▪ Να έχετε οικογενειακό ιστορικό διαβήτη
▪ Να έχετε χαμηλά επίπεδα υψηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνη (HDL χοληστερόλη – «καλή» χοληστερόλη)
▪ Να έχετε υψηλά επίπεδα τριγλυκεριδίων
▪ Να έχετε υψηλή αρτηριακή πίεση
▪ Να είχατε διαβήτη κύησης

Έλεγχος προδιαβήτη: 

Το πρόβλημα του προδιαβήτη είναι μεγάλο και κατά τα πρότυπα του διαβήτη λαμβάνει σταδιακά διαστάσεις επιδημίας. Παγκοσμίως ο αριθμός των ατόμων με προδιαβήτη είναι περίπου 314 εκατομμύρια, ενώ υπολογίζεται ότι το 2025 ο αριθμός των ατόμων με προδιαβήτη θα ανέρχεται σε 418 εκατομμύρια. Είναι γνωστό ότι ο προδιαβήτης αυξάνει τον βραχυπρόθεσμο κίνδυνο εμφάνισης Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 2 (ΣΔτ2) από 3 έως 10 φορές με κάποιους πληθυσμούς να παρουσιάζουν μεγαλύτερο κίνδυνο από άλλους. 
Ο έλεγχος για προδιαβήτη πρέπει να γίνεται στον πληθυσμό εκείνο ο οποίος έχει αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη που είναι:
- τα άτομα με οικογενειακό ιστορικό Σ. Δ.
- τα άτομα με καρδιαγγειακή νόσο
- τα άτομα με παχυσαρκία ή καθιστική ζωή
- τα άτομα με υπέρταση ή υπερλιπιδαιμία
- τα άτομα που λαμβάνουν αντιψυχωσικά φάρμακα
- οι γυναίκες με ιστορικό διαβήτη κύησης ή σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών

Από τη στιγμή που θα διαπιστωθεί κάποιο από τα παραπάνω, θα πρέπει να υπάρχει τακτικότερος έλεγχος (τουλάχιστον μια φορά το χρόνο ή το 6/μηνο). Οι καταστάσεις αυτές δεν είναι μόνιμες. Συνήθως μπορούν (και πρέπει) να υποχωρήσουν, κυρίως με σωστή δίαιτα, απώλεια βάρους και συστηματικό πρόγραμμα άσκησης, έτσι ώστε να μην προχωρήσουν σύντομα σε «επίσημο» διαβήτη.

Φυσιολογικές τιμές
Για τη γλυκόζη νηστείας
▪ Κανονική - Κάτω από 100 mg/dL
▪ Προδιαβήτης - Μεταξύ 100 και 125 mg/dL
▪ Διαβήτης - 126 mg/dL ή υψηλότερο

Από του στόματος δοκιμασία ανοχής στη γλυκόζη

▪ Κανονική - Κάτω από 140 mg/dL
▪ Προδιαβήτης - Μεταξύ 140 mg/dL και 199 mg/dL
▪ Διαβήτης - 200 mg/dL ή υψηλότερο

Γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη HbA1c

▪ Κανονική – 5,6% ή χαμηλότερα

Θεραπευτική παρέμβαση:
Σε άτομα που έχουν διαγνωσθεί με προδιαβήτη, αλλαγές στον τρόπο ζωής μπορούν να καθυστερήσουν ή και να αποτρέψουν την ανάπτυξη σακχαρώδους διαβήτη. Περίπου το 30% των ατόμων με διαταραγμένη ανοχή στη γλυκόζη θα αναπτύξουν σακχαρώδη διαβήτη μέσα στα επόμενα 5 χρόνια.

Η υγιεινοδιαιτητική παρέμβαση είναι απαραίτητη σε όλες τις ηλικιακές ομάδες με εξατομικευμένες αλλαγές και προσαρμογές. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε όμως, όπως άλλωστε έχουν αποδείξει πρόσφατες μελέτες, ότι για να έχει αποτέλεσμα η υγιεινοδιαιτητική παρέμβαση πρέπει να περιλαμβάνει όλες τις πτυχές της (διατροφή, άσκηση, απώλεια βάρους), αφού φαίνεται ότι αν χαθεί ένας κρίκος από την αλυσίδα της παρέμβασης, τότε τα οφέλη της ειδικά σε περιπτώσεις διαταραχής ανοχής γλυκόζης είναι αμφιλεγόμενα.
Πέραν από τους όποιους προβληματισμούς για την θεραπευτική αντιμετώπιση του προδιαβήτη, σύμφωνα με τις συστάσεις της Αμερικάνικης Διαβητολογικής Εταιρείας, η χρήση μετφορμίνης συνίσταται μόνο όταν εκτός του προδιαβήτη (IFG + IGT) συνυπάρχει κάποιος παράγοντας κινδύνου, όπως ηλικία < 60έτη, ΒΜΙ > 30Kg/m2, οικογενειακό ιστορικό διαβήτη σε α’ βαθμού συγγενείς, αυξημένα τριγλυκερίδια, μειωμένη HDL, αρτηριακή υπέρταση και HbA1c>6%

Η καθημερινή διατροφή χρειάζεται σωστό προγραμματισμό. Είναι απαραίτητο να θυμόμαστε ότι τα μικρά και τακτικά γεύματα -από τέσσερα έως έξι την ημέρα- βοηθούν να διατηρηθεί η γλυκόζη στο αίμα σε σταθερά επίπεδα.

Απαραίτητη είναι και η ισορροπημένη διατροφή. Δεν χρειάζεται να αποκλειστεί κάποια ομάδα τροφών. Καλύτερα είναι τα τρόφιμα με χαμηλή περιεκτικότητα σε λίπος, ενώ πρέπει να περιοριστεί η κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών οξέων. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τη χρήση ελαιολάδου, την αντικατάσταση του κόκκινου κρέατος από λευκό κρέας ή ψάρι κλπ. Επιπλέον, θα πρέπει να προσλαμβάνετε όσο το δυνατό μεγαλύτερες ποσότητες φυτικών ινών στο καθημερινό διαιτολόγιό σας.

Ελαχιστοποιήστε την κατανάλωση ζάχαρης. Δεν είναι απαραίτητο να την αποκλείσετε από τη διατροφή σας αλλά χρειάζεται μέτρο και έλεγχος. Περιορίστε επίσης την κατανάλωση αλατιού ώστε η ποσότητα που τρώτε κάθε μέρα να μην ξεπερνά το ένα κουταλάκι του γλυκού. Εναλλακτικά μπορείτε να χρησιμοποιήσετε χυμό λεμονιού ή διάφορα καρυκεύματα.

Ασκηθείτε λίγες ώρες την εβδομάδα. Εκτός από την απώλεια βάρους, η σωματική άσκηση μειώνει την αντίσταση του οργανισμού στην ινσουλίνη κάτι που σε βάθος χρόνου κάνει πιο αποτελεσματική τη χρησιμοποίηση της γλυκόζης από τον οργανισμό.

Πως μπορείς να προλάβεις και να θεραπεύσεις τον προδιαβήτη;

Η πρόληψη του προδιαβήτη (και του διαβήτη τύπου ΙΙ) είναι εφικτή ακόμη και αν υπάρχει οικογενειακή προδιάθεση. Στα περισσότερα άτομα με προδιαβήτη η εξέλιξη προς διαβήτη μπορεί να αποφευχθεί με αλλαγές στον τρόπο ζωής που περιλαμβάνει:

1. διατροφή ισορροπημένη χαμηλή σε λιπαρά και υψηλή σε φρούτα, λαχανικά και πιτυρούχα δημητριακά.
2. Κανονική φυσική δραστηριότητα (1/2 h 5 φορές την εβδομάδα).

Διαβάστε επίσης

• Η δοκιμασία ανοχής της γλυκόζης (καμπύλη σακχάρου), ο προδιαβήτης και ο διαβήτης.
• Τα πολλά γλυκά δεν φέρνουν διαβήτη. Η σημασία της μεσογειακής διατροφής και της άσκησης στον διαβήτη.
• Ποιοί κινδυνεύουν από διαβήτη; Τι συμπτώματα μπορεί να έχει και τι εξετάσεις πρέπει να κάνει ο διαβητικός;
• H καλή διατροφή του διαβητικού. Οδηγίες διατροφής για διαβητικούς.