Πέτρες, λίθοι στα νεφρά, νεφρολιθίαση πώς δημιουργούνται; Ποιες τροφές και βότανα κάνουν καλό;

του Κωνσταντίνου Λούβρου, Μ.D., medlabnews.gr iatrikanea

Τουλάχιστον το 5% του πληθυσμού παγκοσμίως πάσχει από νεφρολιθίαση. Βασικότερη αιτία για τη δημιουργία πέτρας στα νεφρά είναι η υψηλή συγκέντρωση στα ούρα μεταλλικών στοιχείων, όπως το ασβέστιο.

Το καλοκαίρι είναι η εποχή που αυξάνονται τα κρούσματα κολικού από πέτρα στο νεφρό, με τον Αύγουστο να είναι ο μήνας της κορύφωσής τους.

Η λιθίαση του ουροποιητικού είναι η δημιουργία λίθου ή λίθων μέσα στην αποχετευτική μοίρα του ουροποιητικού συστήματος. Ανάλογα λοιπόν με την εντόπιση, έχουμε λιθίαση των νεφρών (νεφρολιθίαση), λιθίαση των ουρητήρων (των σωλήνων που μεταφέρουν τα ούρα από τα νεφρά στην ουροδόχο κύστη), λιθίαση της ουροδόχου κύστης και τέλος λιθίαση της ουρήθρας (του σωλήνα που βγάζει τα ούρα από την κύστη προς τα έξω).

Πώς δημιουργούνται οι λίθοι στα νεφρά;

Τα ούρα, ως γνωστόν, περιέχουν άχρηστες ουσίες και άλατα που πρέπει να αποβληθούν από τον οργανισμό. Αυτά συνήθως είναι σε διαλυμένη μορφή και έτσι αποβάλλονται με τα ούρα χωρίς πρόβλημα. Μερικές φορές όμως, κάτω από ορισμένες συνθήκες, αυτά τα άλατα σχηματίζουν κρυστάλλους που ενώνονται μεταξύ τους και δημιουργούν πέτρες στα νεφρά. Οι κρύσταλλοι αυτοί αποτελούνται συνήθως από άλατα ασβεστίου (κυρίως οξαλικού ασβεστίου), σε κάποιες περιπτώσεις ωστόσο αποτελούνται από άλατα ουρικού οξέως.

Προϋποθέσεις δημιουργίας λίθων 

Θα πρέπει να πούμε εδώ ότι υπό φυσιολογικές συνθήκες, παρ' όλον ότι τα ούρα περιέχουν άλατα σε πολύ πυκνή διάλυση, η κρυστάλλωση των αλάτων εμποδίζεται από κάποιες ουσίες που έχουν τα ούρα, που λέγονται αναστολείς κρυσταλλώσεως. Για να δημιουργηθούν λοιπόν λίθοι θα πρέπει να υπάρξουν κάποιες από τις παρακάτω προϋποθέσεις.

Πολύ πυκνά ούρα. Ούρα δηλαδή με υπερκεκορεσμένα διαλύματα αλάτων, που μπορούν να προέλθουν είτε από αυξημένη αποβολή αλάτων από διάφορες παθολογικές αιτίες, είτε από στέρηση υγρών (αφυδάτωση).
Λίμναση των ούρων σε κάποιο σημείο του αποχετευτικού συστήματος, λόγω αποχετευτικού προβλήματος, με αποτέλεσμα την καθίζηση των αλάτων των ούρων και τη δημιουργία λίθων. Μόλυνση των ούρων (ουρολοίμωξη) από διάφορα μικρόβια που διασπούν την ουρία και δημιουργούν κατάλληλες συνθήκες καθιζήσεως και σχηματισμού λίθων από εναμμώνιο φωσφορικό μαγνήσιο (φλεγμονώδεις λίθοι).

Ενδογενείς (γονιδιακοί) παράγοντες. Έχει παρατηρηθεί ότι παρόλο σε πολλούς ανθρώπους δημιουργούνται κατά καιρούς συνθήκες ευνοϊκές για τη δημιουργία ουρολίθων, εν τούτοις δεν κάνουν όλοι οι άνθρωποι λίθους με την ίδια ευκολία. Φαίνεται λοιπόν ότι υπάρχει και γονιδιακή λιθογενετική προδιάθεση, που τη φέρνει κανείς από τη γέννηση του και έχει να κάνει και με τους αναστολείς της κρυσταλλώσεως των ούρων.

Παράγοντες κινδύνου.

 Έλλειψη υγρών. Εάν δεν πίνουμε αρκετά υγρά κυρίως νερό τότε τα ούρα είναι πυκνά και τα συγκεντρωμένα άλατα μπορεί να σχηματιστούν σε λίθο. Αυτό συμβαίνει κυρίως σε ζεστά, ξηρά κλίματα η σε ανθρώπους που έχουν έντονη φυσική δραστηριότητα χωρίς επαρκή αναπλήρωση υγρών.
Οικογενειακό ιστορικό. Αν κάποιος στην οικογένεια του έχει άτομο με νεφρολιθίαση τότε είναι πιθανότερο να κάνει και αυτός.
Δίαιτα.  Διατροφή πλούσια σε πρωτεΐνη, νάτριο(αλάτι), και φτωχή σε ασβέστιο αυξάνει τον κίνδυνο νεφρολιθίασης.
Παχυσαρκία. Τα άτομα με αυξημένο ΒΜΙ και περίμετρο μέσης και ιδιαίτερα οι γυναίκες εμφανίζουν περισσότερο λίθους.

Είδη ουρολίθων

Ανάλογα με τη χημική τους σύσταση, διακρίνουμε τους ουρόλιθους στα παρακάτω είδη, με τη συχνότητα που τους συναντάμε. Είδη Λίθων:
 

Λίθοι ασβεστίου. Περίπου τέσσερις στους πέντε λίθους είναι από ασβέστιο, συνήθως με την μορφή του οξαλικού ασβεστίου. Το οξαλικό οξύ βρίσκεται σε μερικά φρούτα και λαχανικά ωστόσο το περισσότερο παράγεται στο συκώτι. Διαιτητικοί παράγοντες υψηλές δόσεις βιταμίνης D, επέμβαση εντερικής παράκαμψης, και αρκετές άλλες μεταβολικές διαταραχές αυξάνουν τη συγκέντρωση ασβεστίου ή οξαλικού στα ούρα.

Φλεγμονώδεις λίθοι. Είναι συχνότερες σε γυναίκες και είναι σχεδόν πάντοτε το αποτέλεσμα ουρολοιμώξεων. Μπορεί να είναι τόσο μεγάλοι ώστε να καταλαμβάνουν όλη την αποχετευτική μοίρα του νεφρού, διαμορφώνοντας το χαρακτηριστικό σχήμα του κοραλλειοειδή λίθου.
 
Λίθοι ουρικού οξέος. Οι πέτρες αυτές σχηματίζονται από ουρικό οξύ, ένα υποπροϊόν του μεταβολισμού των πρωτεϊνών. Όπως είναι αναμενόμενο σχετίζονται με την υπερβολική κατανάλωση κρέατος

Λίθοι κυστίνης. Αφορούν μόνο ένα μικρό ποσοστό των λιθιασικών ασθενών. Είναι μια κληρονομική μεταβολική διαταραχή που προκαλεί απέκκριση υπερβολικών ποσοτήτων κάποιων αμινοξέων στα ούρα.(κυστινουρία).

Η γνώση της χημικής σύστασης των ουρολίθων έχει μεγάλη σημασία για τη θεραπευτική αντιμετώπιση, αλλά και για την πρόληψη της κάθε περίπτωσης, όπως θα δούμε παρακάτω.

Συμπτώματα Λιθίασης 

Η λιθίαση του ουροποιητικού εμφανίζεται κλινικά σαν οξύς πόνος, ο γνωστός μας κολικός, δηλαδή πόνος στην οσφυϊκή χώρα με αντανάκλαση στο πλάγιο κοιλιακό τοίχωμα και στα έξω γεννητικά όργανα. Ο ασθενής που πονά κινείται χαρακτηριστικά συνεχώς μη μπορώντας να βρει ανακούφιση σε καμία θέση.

Γενικά ένας ασθενής με πέτρα στο ουροποιητικό μπορεί να εμφανίσει τα ακόλουθα συμπτώματα:

• Πόνο στην πλάτη και στα πλάγια της κοιλιάς που επεκτείνεται μπροστά και χαμηλά στις βουβωνικές χώρες και τα γεννητικά όργανα και έρχεται κατά κύματα

• Ναυτία, έμετο

• Τσούξιμο στην ούρηση

• Αιματουρία

• Συχνουρία

• Πυρετό με ρίγος, αν συνυπάρχει ουρολοίμωξη

Οι περισσότεροι λίθοι περνούν απαρατήρητοι μέχρι να προκαλέσουν έντονη συμπτωματολογία. Άλλες φορές ανακαλύπτονται τυχαία στα πλαίσια απεικονιστικού ελέγχου για αιματουρία ή κάποια άλλη πάθηση.

Διάγνωση της Λιθίασης

Η διάγνωση της λιθίασης σε μεγάλο ποσοστό τίθεται από τα συμπτώματα του ασθενούς και τεκμηριώνεται από τις απεικονιστικές και εργαστηριακές εξετάσεις. Οι συνήθεις απεικονιστικές εξετάσεις που γίνονται για τη διάγνωση της λιθίασης είναι :

-Απλή ακτινογραφία (Ν.Ο.Κ.): Αναδεικνύει την πλειονότητα των λίθων των νεφρών και κλασικά γίνεται σε κάθε ασθενή. Ωστόσο 2 στις 10 πέτρες δεν είναι εμφανείς στην απλή ακτινογραφία (ακτινοδιαπερατοί λίθοι) και γι’ αυτό συνδυάζεται και με άλλες εξετάσεις.

-Υπερηχογράφημα νεφρών – κύστεως: Είναι εύκολη και απλή εξέταση. Δίνει πληροφορίες για την κατάσταση των νεφρών, την παρουσία λίθων και κυρίως αν υπάρχει εμπόδιο στην ροή των ούρων (απόφραξη). Δεν απεικονίζει όμως τους μικρούς λίθους του νεφρού ή λίθους του ουρητήρα.

-Αξονική τομογραφία: Η απεικονιστική αυτή μέθοδος μας παρέχει μια λεπτομερή απεικόνιση του ουροποιητικού συστήματος. Ανακαλύπτει κάθε είδους λίθου, ακόμη και αυτούς που λόγω σύστασης δεν φαίνονται στην απλή ακτινογραφία.

-Ενδοφλέβια πυελογραφία: Αποτελεί παλιότερη μέθοδο απεικόνισης του ουροποιητικού και δε χρησιμοποιείται συχνά. Ο έλεγχος συμπληρώνεται με εξετάσεις αίματος και ούρων.

Θεραπεία 
Οι λίθοι που έχουν μέγεθος μικρότερο από 5mm έχουν μεγάλη πιθανότητα να αποβληθούν μόνοι τους, ενώ οι μεγαλύτεροι είναι λιγότερο πιθανό. 
Η θεραπεία του ασθενούς με νεφρολιθίαση έχει δύο άξονες.
 Ο ένας είναι η εξάλειψη των ήδη υπαρχόντων λίθων ή των επιπλοκών τους. Ο άλλος είναι η αποτροπή επανεμφάνισης λίθου.
 Προέχει  πάντα η αντιμετώπιση της τυχούσας λοίμωξης των στάσιμων ούρων και το «ξεβούλωμα» του νεφρού σε περίπτωση σφηνωμένου στον ουρητήρα λίθου. Αυτό γίνεται στο νοσοκομείο με ταυτόχρονη χορήγηση αντιβιοτικών και άρση του κολλήματος μέσω τοποθέτησης ενός λεπτού σωλήνα ( JJ Stent) μέσα στον ουρητήρα για παροχέτευση των ούρων και ανακούφιση του νεφρού.
Σε ύστερο χρόνο μπορεί να γίνει αντιμετώπιση αυτού καθεαυτού του λίθου. 
Ευτυχώς τα τελευταία 20 χρόνια ανακαλύφθηκε και τελειοποιήθηκε η μέθοδος της Εξωσωματικής Λιθοτριψίας. Χρησιμοποιούνται κρουστικά κύματα που σπάνε τον λίθο σε μικρότερα κομματάκια τόσο μικρά ώστε να μπορούν να περάσουν από το νεφρό, στον ουρητήρα, στην κύστη και να αποβληθούν.  Είναι  μια διαδικασία που κρατά περίπου 1 ώρα και ο ασθενής πάει σπίτι του αμέσως μετά με οδηγίες για άφθονα υγρά και παυσίπονα αν χρειάζονται. 
Με την μέθοδο αυτή αντιμετωπίζονται οι περισσότερες πέτρες του νεφρού και του ουρητήρα χωρίς ο ασθενής να υποβληθεί σε κάποιου είδους επέμβαση. Μπορεί όμως να χρειαστούν περισσότερες από μία συνεδρίες λιθοτριψίας για να σπάσει και να αποβληθεί εντελώς μια πέτρα, συνήθως όμως 2 με 3 αρκούν.
 Κάποιες φορές  η πέτρα είναι πολύ σκληρή για να σπάσει με την εξωσωματική λιθοτριψία  ή όπως συχνότερα συμβαίνει υπάρχει στένωμα ουρητήρα. Τότε θέση έχει η χειρουργική επέμβαση  που θα σπάσει την πέτρα και θα διορθώσει το τυχόν στένωμα του ουρητήρα. Αυτή είναι η Ουρητηρολιθοτριψία  όπου γίνεται το εξής. Υπό αναισθησία εισάγεται ένα λεπτό ενδοσκόπιο δια της ουρήθρας εντός του ουρητήρα έως την πέτρα που διαλύεται με την χρήση ειδικού Laser. Τα σύγχρονα εύκαμπτα ενδοσκόπια σε συνδυασμό με τον πεπειραμένο χρήστη μπορούν να προσεγγίσουν οποιαδήποτε πέτρα εντός του ουρητήρα ή ακόμα και του νεφρού. Το εξιτήριο γίνεται το επόμενο πρωί καθώς η επέμβαση αυτή είναι πολύ καλά ανεκτή ακόμη και σε άτομα με βεβαρυμένο ιατρικό ιστορικό.
 Σε μεγαλύτερες πέτρες (κοραλειοειδείς) του νεφρού γίνεται Διαδερμική Νεφρολιθοτριψία. Σε αυτή γίνεται μια μικρή τομή/οπή στην πλάτη και εισάγεται στο νεφρό ένα νεφροσκόπιο. Ακολουθεί θραύση του λίθου με υπερήχους ή Laser. Εξιτήριο δίνεται μετά από 3 συνήθως μέρες. Σε πολύ μεγάλους λίθους που καταλαμβάνουν όλα τα διαμερίσματα του νεφρού μπορεί να μείνουν υπολείμματα που αντιμετωπίζονται με εξωσωματική λιθοτριψία. 
Η ανοικτή χειρουργική με τομή, έπαψε να έχει ρόλο στην θεραπεία της λιθίασης και των επιπλοκών της με την  της ανάπτυξη της υποειδικότητας της ενδοουρολογίας τα τελευταία 15 χρόνια.

Πρόληψη

Υπάρχουν κάποιοι γενικοί κανόνες και μέτρα που μπορούν και πρέπει να εφαρμόζονται για την πρόληψη όλων των λιθιάσεων ανεξαρτήτως αιτιολογίας. Το βασικότερο η λήψη άφθονων υγρών, κυρίως νερού, που να εξασφαλίζουν αποβολή ούρων πάνω από 2 λίτρα ημερησίως.
 Προσπαθήστε να καταναλώνετε 2,5-3 λίτρα υγρών την ημέρα. Νερό με ανθρακικό προστατεύει μάλλον περισσότερο από το σκέτο νερό. Πολύ καλοί θεωρούνται οι χυμοί πορτοκαλιού, λεμονιού και γκρέιπφρουτ. Αποφύγετε το τσάι και την κόκα κόλα. Καφέ μπορείτε να πίνετε άφοβα μέχρι 500ml την ημέρα, πάντα όμως με άφθονη συνοδεία νερού. Εάν είναι δυνατό, προσπαθήστε να πίνετε το βράδυ λίγο πριν κοιμηθείτε 300- 500ml υγρών, διότι το βράδυ και κατά τον ύπνο η διαδικασία δημιουργίας λίθων από το σώμα βρίσκεται στο αποκορύφωμά της.

Διατηρείστε φυσιολογικό σωματικό βάρος

Μείνετε υγιής κάνοντας γυμναστική και ακολουθώντας μια ισορροπημένη, καλή δίαιτα. Μειώστε το σωματικό σας βάρος ή προσπαθήστε τουλάχιστον να μην παχύνετε. Οι παχύσαρκοι ασθενείς βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν πέτρες στα νεφρά. Επίσης η θεραπεία ασθενών με πέτρα στα νεφρά είναι πολύ πιο δύσκολη και τα αποτελέσματά της υποδεέστερα από την θεραπεία των ασθενών με φυσιολογικό σωματικό βάρος.

Υγιεινή Διατροφή

Καταναλώνετε πολλά φρούτα και λαχανικά. Αποφύγετε τρόφιμα που περιέχουν οξαλικό οξύ. Μερικά χαρακτηριστικά είναι τα σπαράγγια, οι φράουλες, το τσάι, η μαύρη σοκολάτα και το σπανάκι. Αποφύγετε την αυξημένη πρόσληψη πρωτεϊνών (αυγά, κρέας, αλλαντικά). Κατανάλωση πρωτεϊνών πάνω από 50gr την ημέρα αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης πέτρας στα νεφρά. Παρόλο που πολλές πέτρες είναι από ασβέστιο είναι λάθος να αποφεύγετε τροφές με ασβέστιο όπως γάλα ή γιαούρτι. Έχει αποδειχθεί ότι εάν δεν καταναλώνετε καθόλου ασβέστιο ο κίνδυνος να εμφανιστούνε πέτρες ασβεστίου είναι ο ίδιος με μια διατροφή πλούσια σε ασβέστιο και πολύ μεγαλύτερος από μια διατροφή με ισορροπημένη πρόσληψη ασβεστίου. Να αποφεύγετε τα συμπληρώματα βιταμίνης D, διότι ενδέχεται να αυξήσουν το ποσοστό οξαλικού ασβεστίου στον οργανισμό.

Βότανα

Σύμφωνα με τους ερευνητές του Πανεπιστημίου της Κίνας, το πράσινο τσάι βοηθά στη διάσπαση των ενώσεων του οξαλικού ασβεστίου, με αποτέλεσμα οι κρύσταλλοι που σχηματίζονται να έχουν διαφορετικό σχήμα. Ως εκ τούτου, μειώνονται σημαντικά οι πιθανότητες να ενωθούν οι κρύσταλλοι σχηματίζοντας πέτρες στα νεφρά. Κατά τη διάρκεια της έρευνας οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν εξελιγμένα ηλεκτρονικά μέσα και τεχνικές για να εξετάσουν την επίδραση του πράσινου τσαγιού στους κρυστάλλους οξαλικού ασβεστίου. 
Το κιτρικό οξύ του χυμού του λεμονιού βοηθά στη διάλυση της πέτρας στα νεφρά και των εναποθέσεων ασβεστίου.

Βότανα όπως το Ευπατόριο το πορφυρό, η Υδράγγεια, ο Αφανής, η Παριετάρια, η Κολισόνια και το Άγριο καρότο εμπίπτουν στην κατηγορία των αντιλιθικών και διουρητικών
 Τα ουρικά μαλακτικά όπως τα γένια του Καλαμποκιού, η Αγριάδα και τα φύλλα Αλθαίας θα ανακουφίσουν τις βλεννογόνους μεμβράνες και θα τις προφυλάξουν από τον ερεθισμό που προκαλείται από την τριβή.
 Αν υπάρχουν ενδείξεις λοίμωξης ή έστω και τάση για εμφάνιση της, πρέπει να χρησιμοποιηθούν αντιμικροβιακά όπως ο Αρκτοοτάφι/λος, η Εχινάκια ή η Αχιλλέα.

Ελέγξτε την παραθορμόνη σας

Εάν έχετε επανειλημμένως πέτρες ασβεστίου, ζητήστε από τον ιατρό σας να ελέγξει την λειτουργία των παραθυρεοειδών αδένων σας. Αυτό μπορεί να γίνει με την μέτρηση της παραθορμόνης στο αίμα. Εάν κάποια διαταραχή της λειτουργίας των παραθυρεοειδών γίνει αντιληπτή, θα πρέπει να θεραπευθεί ανάλογα. Παρόλο που έχετε μια ισορροπημένη δίαιτα και πίνετε πολλά υγρά μπορεί να εμφανίζονται πέτρες κυστίνης. Σε αυτή την περίπτωση χρειάζεστε ειδικές εξετάσεις που αφορούν τον μεταβολισμό σας. Πάντως αυτές οι πέτρες συναντώνται σπάνια.

Συνεχείς Έλεγχοι

Ακόμα και εάν δεν έχετε καθόλου ενοχλήματα από τα νεφρά, καλό είναι να κάνετε έναν υπερηχοτομογραφικό έλεγχο των νεφρών σας μια φορά τον χρόνο. Εάν έχετε ενοχλήματα, ή εάν στον υπέρηχο προκύψει κάποιο ύποπτο εύρημα, θα πρέπει να υποβληθείτε σε ακτινογραφία. Εάν τελικά διαγνωστείτε με πέτρα στα νεφρά, ακόμα και εάν αρχικά δεν έχετε ενοχλήματα, επισκεφτείτε τον ουρολόγο σας όσο το δυνατόν συντομότερο.

Η νεφρολιθίαση αποτελεί μια πολυπαραγοντική διαταραχή αλλά στη σημερινή εποχή υπάρχει η δυνατότητα αντιμετώπισης της λιθίασης με διάφορες μεθόδους και με υψηλά ποσοστά επιτυχίας. Τα μέτρα και η θεραπευτική αγωγή είναι διαφορετικά για την κάθε περίπτωση και θα πρέπει να εφαρμοστούν με τις οδηγίες του θεράποντα γιατρού.

Διαβάστε επίσης

• Πώς θα αποφύγετε τις πέτρες στα νεφρά και τι διατροφή πρέπει να ακολουθήσετε για να αντιμετωπίσετε την νεφρολιθίαση;
• Τι είναι η οξεία νεφρική βλάβη και ποιοι οι παράγοντες που την προκαλούν; Παγκόσμια Ημέρα Νεφρού.
• Μαϊντανός για διουρητικό, για τονωτικό και για μελανιές, αλλά με προσοχή