Η κορτιζόνη είναι επικίνδυνη; Πότε χορηγείται; Τι πρέπει να προσέχουμε;.

του Τσούκαλη Ξενοφώντα, M.D, medlabnews.gr iatrikanea

Η κορτιζόνη είναι ένα απολύτως φυσικό προϊόν που παράγεται από τον ανθρώπινο οργανισμό και η έλλειψη του οποίου είναι ασυμβίβαστη με τη ζωή. Η κορτιζόνη, ή για την ακρίβεια υδροκορτιζόνη ή κορτιζόλη, παράγεται στο φλοιό των επινεφριδίων μαζί με 30 περίπου άλλα στεροειδή. Τα επινεφρίδια είναι δύο μικροί ενδοκρινείς αδένες βάρους περίπου 15 γρ. που βρίσκονται στο άνω μέρος κάθε νεφρού, όπως άλλωστε φανερώνει το όνομά τους.

Άλλη σπουδαία ιδιότητα της κορτιζόλης, που δεν είναι άσχετη με τις προαναφερθείσες, είναι η καταπολέμηση της φλεγμονής διαμέσου και της καταστολής ορισμένων πτυχών του ανοσοποιητικού συστήματος.

Το σώμα θεραπεύεται με την φλεγμονή. 

Η διαδικασία της φλεγμονής περιλαμβάνει την φαγοκυττάρωση (κύτταρα του ανοσοποιητικού καθαρίζουν την περιοχή), την αγγειογέννεση (δημιουργία νεόπλαστων αγγείων) και την δημιουργία ινοβλαστών (δημιουργία νέου κολλαγόνου). Όλα αυτά εμποδίζονται από την κορτιζόνη. Η κορτιζόνη επίσης σταματά την μετανάστευση κυττάρων του ανοσοποιητικού στην τραυματισμένη περιοχή. Αυτή η μετανάστευση και η διαδικασία αποκατάστασης είναι αυτή που προκαλεί τον πόνο. Η κορτιζόνη εμποδίζει αυτήν την διαδικασία γι αυτό και ο ασθενής αισθάνεται καλύτερα. Ο ασθενής που κάνει κορτιζόνη θυσιάζει την ίαση για τον έλεγχο του πόνου του. Αυτή είναι λανθασμένη επιλογή επειδή τώρα έχει μια αποδυναμωμένη δομή που νομίζει ότι είναι καλά.

Η κύρια θεραπευτική εφαρμογή των κορτικοειδών είναι ως αντιφλεγμονώδη. Υπάρχουν βεβαίως τα γνωστά μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη (ΜΣΑΦ - ασπιρίνη, ιβουπροφένη, δικλοφαινάκη, νιμεσουλίδη κλπ.) αλλά η αποτελεσματικότητά τους δεν συγκρίνεται με αυτή των ισχυρών κορτικοειδών. Επιπλέον, σε πολλές περιπτώσεις η φλεγμονή οφείλεται σε επίθεση του ίδιου του ανοσοποιητικού συστήματος που για κάποιο λόγο απορυθμίζεται, οπότε οι ανοσοκατασταλτικές ιδιότητες της κορτιζόνης είναι καλοδεχούμενες.

Φλεγμονή μπορεί να εκδηλωθεί σε κάθε σύστημα του οργανισμού, οπότε αντιλαμβάνεστε το ευρύτατο πεδίο εφαρμογής της κορτιζόνης και των κορτικοειδών: 
δέρμα (δερματίτιδες και εκζέματα), 
οφθαλμούς (αλλεργίες, σκληρίτιδες, ραγοειδίτιδες), 
πνεύμονες (βρογχικό άσθμα), έντερο (ελκώδης κολίτιδα, νόσο Crohn), 
αρθρώσεις (ρευματοειδής αρθρίτιδα), αγγεία (αγγειίτιδες) και 
άλλα συστηματικά νοσήματα (αλλεργίες, συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, κ.α.).

Αξίζει να σημειωθεί ότι τα κορτικοειδή δεν αντιμετωπίζουν την αιτία των προαναφερθέντων παθήσεων αλλά τη φλεγμονή, η οποία όμως συχνά είναι πιο καταστρεπτική από την ίδια την ασθένεια. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου είναι επιθυμητή μια ισχυρή καταστολή της άμυνας του οργανισμού: μεταμοσχεύσεις οργάνων, προετοιμασία για μεταμόσχευση μυελού των οστών κ.α. Τέλος, μια παραγνωρισμένη από το κοινό ιδιότητα είναι η αναλγητική, καθώς είναι συνηθισμένη η χορήγηση μεγάλων δόσεων κορτικοειδών σε καρκινοπαθείς τελικού σταδίου.

Η κορτιζόνη κυκλοφορεί σε διάφορες μορφές, όπως:

• Ταμπλέτες (από του στόματος)
• Ενέσιμη (στα αγγεία, τις αρθρώσεις ή τους μύες)
• Εισπνεόμενη (στο στόμα ή σε ρινικά σπρέι)
• Σε λοσιόν, τζελ ή κρέμες (τοπικά)

Ανεπιθύμητες ενέργειες

Η κορτιζόνη χορηγείται μόνο, όταν τα οφέλη από τη θεραπεία με αυτή, υπερβαίνουν τους κινδύνους. Χρησιμοποιείται συνήθως στη μικρότερη δόση που φέρει αποτελέσματα και μόνο για τη χρονική διάρκεια που είναι απαραίτητο.

Η λήψη για μικρά χρονικά διαστήματα είναι ασφαλής σε κατά τα άλλα υγιή άτομα και μάλλον δεν κινδυνεύει κανείς πολύ περισσότερο σε σχέση πχ με τη λήψη ενός ΜΣΑΦ.

Τα ενέσιμα και τα εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή, καθώς και οι μικρές δόσεις από του στόματος κορτιζόνης συνήθως δεν προκαλούν σοβαρές παρενέργειες.

Οι παρενέργειες ξεκινούν όταν χορηγούνται μεγάλες δόσεις για μακρά χρονικά διαστήματα. Το πρώτο που ανησυχεί τον ιατρό είναι το γεγονός ότι καταστέλλεται η παραγωγή κορτιζόλης από τα επινεφρίδια και δεν επανέρχεται πάντοτε εύκολα. Για να αποφευχθεί αυτή η εξαιρετικά σοβαρή παρενέργεια, η διακοπή της λήψης του φαρμάκου γίνεται πάντοτε βαθμιαία υπό την καθοδήγηση του ιατρού και ποτέ απότομα. Από εκεί και πέρα, οι δυνητικές παρενέργειες είναι πράγματι πολλές: λέπτυνση του δέρματος, κεντρικού τύπου παχυσαρκία, υπεργλυκαιμία, υπερλιπιδαιμία, οιδήματα, ευπάθεια στις λοιμώξεις, οστεοπόρωση, αυξημένη ενδοφθάλμια πίεση, καταρράκτη, ψυχιατρικές διαταραχές (από ευφορία μέχρι κατάθλιψη) και άλλα.

Η κορτιζόνη, εμποδίζοντας την φυσιολογική θεραπευτική φλεγμονώδη αντίδραση, επιταχύνει την εκφυλιστική διαδικασία στους τένοντες, συνδέσμους και αρθρώσεις εκεί όπου αυτή εγχέεται. Αυτό επίσης δίνει στον ασθενή λανθασμένη αίσθηση σιγουριάς ότι η προβληματική περιοχή θεραπεύτηκε το οποίο όμως δεν είναι αλήθεια. Ο συνδυασμός κορτιζόνης και οι ακολουθούμενες ασκήσεις αποτελούν μια επιπλέον επιβάρυνση για τον χόνδρο. Τελικά εάν σε αυτά προστεθεί και κάποιος αρθροσκοπικός καθαρισμός η ολική αντικατάσταση της άρθρωσης αποτελεί σχεδόν πάντα μονόδρομο.

Ο γιατρός ποτέ δεν ξεχνά το ισοζύγιο ωφέλειας-κινδύνου. Τα κορτικοειδή, όπως άλλωστε και όλα τα φάρμακα, χορηγούνται μόνο στις περιπτώσεις που η επιστημονική γνώση είναι πεπεισμένη ότι η ωφέλεια ξεπερνά κατά πολύ τους δυνητικούς κινδύνους. Δεν πρέπει να λησμονείται ότι η χορήγησή τους σε έναν ασθματικό με δύσπνοια ή σε έναν πάσχοντα από ρευματοειδή αρθρίτιδα που δυσκολεύεται να κινήσει τις αρθρώσεις του ή κάποιον με άλλο αυτοάνοσο νόσημα βελτιώνει δραματικά την ποιότητα ζωής τους αλλά συχνά και το προσδόκιμο επιβίωσης, παρά τις πιθανές παρενέργειες.

Κίνδυνοι και αλληλεπιδράσεις

Για τους περισσότερους ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων των εγκύων και των γυναικών που θηλάζουν, τα εισπνεόμενα και τα ενέσιμα κορτικοστεροειδή θεωρούνται ασφαλή. Ωστόσο, ο γιατρός θα τα χορηγήσει μόνο αν τα οφέλη υπερβαίνουν τους κινδύνους.

Τα χάπια κορτιζόνης έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να προκαλέσουν ανεπιθύμητες ενέργειες, επομένως πρέπει να χορηγούνται πάντα με μεγάλη προσοχή. Η χρήση τους γενικά πρέπει να αποφεύγεται σε:

• Ασθενείς που πάσχουν από σοβαρές λοιμώξεις
• Ασθενείς με νοητικά ή συμπεριφορικά προβλήματα, όπως η κατάθλιψη και ο αλκοολισμός.
• Ασθενείς με ορισμένες παθήσεις, όπως καρδιακή ανεπάρκεια, υπέρταση, διαβήτη ή διαταραχές του ήπατος
• Ασθενείς που λαμβάνουν φάρμακα που μπορεί να αλληλεπιδράσουν με τα κορτικοστεροειδή

Τα κορτικοστεροειδή μπορούν να χορηγηθούν κατά την εγκυμοσύνη ή το θηλασμό, ωστόσο ο γιατρός θα τα χορηγήσει μόνο αν ο κίνδυνος από τη μη χορήγησή τους υπερβαίνει τον κίνδυνο από τις ανεπιθύμητες ενέργειές τους.

ΠΡΟΣΟΧΗ

Δυστυχώς οι δυνατότητες παρέμβασης εκ μέρους του ασθενούς ώστε να αποφύγει τις παρενέργειες είναι περιορισμένες. Πέρα από την υγιεινή διατροφή με περιορισμό του αλατιού και αποφυγή των οινοπνευματωδών, τις καλές συνθήκες διαβίωσης, την αποφυγή της έκθεσης σε λοιμογόνους παράγοντες, την έκθεση στον ήλιο με φειδώ και τη λήψη από το στόμα πάντοτε μετά το φαγητό, δεν υπάρχουν κάποιες ιδιαίτερες συμβουλές.

Πάντως, δεν πρέπει κανείς να έχει την εντύπωση ότι η τοπική επάλειψη κορτιζονούχων κρεμών είναι άμοιρη επιπλοκών, καθότι η κρέμα απορροφάται και περνάει στην κυκλοφορία, ιδίως όταν εφαρμόζεται σε εκτεταμένες επιφάνειες. Επίσης, και τα κολλύρια κορτικοειδών ενέχουν κινδύνους για τους οφθαλμούς και δεν πρέπει ποτέ να χρησιμοποιούνται χωρίς συμβουλή ιατρού. Εξάλλου, συχνά υπάρχουν ασφαλέστερες και εξίσου αποτελεσματικές εναλλακτικές επιλογές, όπως πχ τα αντιαλλεργικά κολλύρια.

Να θυμάστε πάντα ότι η επιτυχία μιας θεραπείας εξαρτάται

1)  Από την σωστή διάγνωση - γνώση και κατόπιν από την κατάλληλη τεχνική αντιμετώπισης του γιατρού σας

2)  Από την ισορροπημένη διατροφή

3)  Από την ορμονική σας κατάσταση

4)  Από τον τρόπο ζωής σας

Βιβλιογραφία: NHS

Διαβάστε επίσης

• Αρθρίτιδες. Οστεοαρθρίτιδα, ρευματοειδής αρθρίτιδα, ποδάγρα ή ουρική αρθρίτιδα. Τι να κάνετε για να ζείτε καλά με την αρθρίτιδα. 
• Τι πρέπει να κάνετε για να ανακουφιστείτε από τον πόνο στην μέση;
• Πόνος στην πλάτη. Ποιες οι αιτίες, πότε πρέπει να πάτε στον γιατρό και τι πρέπει να κάνετε για την πρόληψή του;
• Τα ωμέγα-3 λιπαρά μπορεί να βοηθούν στη μείωση της φλεγμονής σε ορισμένες μορφές αρθρίτιδας.
• Τι είναι ο ρευματολόγος και για ποιους λόγους πρέπει να τον επισκεφτείτε;

PhD