Γιατί αυτοκτονούν οι διάσημοι; Τι απαντούν οι ειδικοί ψυχικής υγείας

Από τη Μέριλιν Μονρόε μέχρι τον Κερτ Κομπέιν και τον Ρόμπιν Ουίλιαμς, οι επώνυμοι –και ιδιαίτερα οι καλλιτέχνες– γίνονταν συχνά «ιδανικοί αυτόχειρες». Εσχάτως οι αυτοκτονίες μοιάζουν να αυξάνονται (ή απλώς αναπαράγονται περισσότερο), με το ερώτημα «τι λείπει από τους διάσημους και δίνουν τέλος στη ζωή τους;» να τίθεται από μεγάλη μερίδα του κοινού όλο και πιο επιτακτικά, όλο και πιο επικριτικά.


Πιστεύουμε πραγματικά ότι η δόξα και το χρήμα από μόνα τους μπορούν να γίνουν αποτρεπτικοί παράγοντες μιας αυτοκτονίας, δηλαδή ενός συμπτώματος μιας ψυχιατρικής νόσου; Αν ναι, σημαίνει πως έχουμε άγνοια για το ότι οι ψυχιατρικές νόσοι έχουν την ίδια σοβαρότητα και επικινδυνότητα με τις παθολογικές, και οι ασθενείς που υποφέρουν από αυτές δεν έχουν μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης που τις έπαθαν από έναν, για παράδειγμα, διαβητικό. Είναι λογικό το 2019 να υπάρχουν αυτές οι παρανοήσεις; Με αφορμή την πρόσφατη αυτοκτονία του Κιθ Φλιντ των Prodigy και της φιλολογίας που για άλλη μία φορά τη συνόδευσε, απευθυνθήκαμε σε δύο ειδικούς της ψυχικής υγείας για να βρούμε απαντήσεις.   

Η κατάθλιψη είναι βουβή 

«Ο Ζακ Λακάν έλεγε ότι θεμέλιο της ανθρώπινης επικοινωνίας είναι η παρεξήγηση», σχολιάζει ο ψυχολόγος Δημήτρης Σταράκης. «Φανταστείτε να προσπαθούμε να κατανοήσουμε, να ερμηνεύσουμε, να αιτιολογήσουμε ένα φαινόμενο μέσα στο οποίο ο άνθρωπος αποσύρεται και σιωπά. Η κατάθλιψη είναι συνήθως βουβή ή, ακριβέστερα, συνήθως ο ήχος που παράγουν οι σκέψεις απόγνωσης μένουν εντός του ατόμου. Επομένως, υπάρχει ένα ελαφρυντικό στον κόσμο που επιχειρεί να κατανοήσει το βάσανο του άλλου, το οποίο συχνά είναι αδύνατον να εκφραστεί. Είναι δύσκολο να εξετάσουμε εξονυχιστικά κάθε περίπτωση, όταν αυτό αποτελεί μέρος μιας αναγκαστικά φευγαλέας ανάγνωσης μιας είδησης μέσα σε έναν αδιάκοπο ρυθμό εργασίας και ζωής. Επειδή έχουμε ανάγκη να αιτιολογούμε τα πράγματα, βολευόμαστε με απλοϊκές, πρόχειρες αιτιολογήσεις. Μα το ζήτημα της άρνησης του ανθρώπου να έχει πια επιθυμία για ζωή είναι πολύ πιο σύνθετο και μοναδικό για τον καθένα που πάσχει». 

Αυτή η δυσκολία να επικοινωνήσουν οι ειδικοί και να κατανοήσει η πλειονότητα την ψυχική ασθένεια οδηγεί και στο στίγμα, που αποτρέπει τον κόσμο να αναζητεί βοήθεια. Έκθεση του αμερικανικού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων αποκαλύπτει ότι πάνω από τις μισές αυτοκτονίες των περασμένων δεκαετιών προκλήθηκαν από άτομα που δεν είχαν καν διαγνωστεί με ψυχικές ασθένειες. Άρα μιλάμε για την ασθένεια της εποχής, που όμως παραμένει απολύτως παρεξηγημένη για τον περισσότερο κόσμο. «Η ψυχική ασθένεια είναι ένα στίγμα-παράγωγο της κοινωνίας μας και δύσκολα θα το αποβάλουμε μέσα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, αφότου κατασκευάσαμε τον μύθο του ψυχικά ασθενούς ως του “παλαβού“ που αποτελεί κοινωνικό κίνδυνο», λέει ο κ. Σταράκης. «Το θέμα της μη διάγνωσης είναι σοβαρό. Ένα συντριπτικό ποσοστό των ανθρώπων που επιχειρούν την αυτοκτονία πάσχουν από μείζονα καταθλιπτική διαταραχή, που πολλές φορές λανθάνει από το περιβάλλον τους», συνεχίζει ο ψυχίατρος Ηλίας Βλάχος. «Η ενημέρωση για την κατάθλιψη υπάρχει τις τελευταίες δεκαετίες και είναι θέμα που συζητιέται στα ΜΜΕ, τις περισσότερες φορές με στοιχεία και επιστημονική ψυχραιμία – σε αντίθεση με την αυτοκτονικότητα και τις αυτοκτονίες, που τις διαχειρίζονται εντελώς διαφορετικά τα ίδια ΜΜΕ». 

Ο μιμητισμός 

Οι ηχηρές αυτοκτονίες επωνύμων, ενώ θα μπορούσαν να γίνουν αφορμή για την ενημέρωση της κοινωνίας και να δώσουν έναυσμα για καμπάνιες ευαισθητοποίησης προκειμένου να μειωθούν τα αποκαρδιωτικά ποσοστά αυτοχειρίας (στους εφήβους η αυτοκτονία είναι δεύτερη αιτία θανάτου μετά τα τροχαία), φαίνεται πως έχουν αντίθετα αποτελέσματα. Τα ποσοστά ανεβαίνουν έπειτα από κάθε διάσημο περιστατικό, λόγω μιμητισμού, ενώ το κοινωνικό στίγμα όχι μόνο δεν απαλύνεται, αλλά και ισχυροποιείται από μια συνεχή φιλολογία, που συχνά κατηγορεί τους αυτόχειρες για αδυναμία ή αχαριστία.  

Η μαζική αναπαραγωγή των σχετικών ειδήσεων και η αναλυτική περιγραφή του τρόπου αυτοκτονίας είναι ένα βασικό πρόβλημα. «Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Ρόμπιν Ουίλιαμς το 2014, για τη μέθοδο και τους λόγους της οποίας έγινε εκτενής αναφορά από τα ΜΜΕ. Έχει φανεί με στοιχεία ότι η δημοσιοποίηση τέτοιων πληροφοριών, καθώς και η αισθητικοποίηση της ίδιας της αυτοκτονίας, προκαλεί αύξηση του μιμητισμού και των επακόλουθων θανάτων. Η επίδραση της αυτοκτονίας του Ουίλιαμς ήταν πολύ ισχυρότερη από εκείνη του τραγουδιστή των Nirvana Κερτ Κομπέιν το 1994, που ανακοινώθηκε με τρόπο φειδωλό και με παράλληλη καμπάνια για πρόληψη», λέει ο κ. Βλάχος.

«Πριν από 25 χρόνια, δεν υπήρχαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ενδεχομένως σήμερα η όποια εκστρατεία πρόληψης από επίσημους φορείς να χάνεται μπροστά στην ανεξέλεγκτη αναπαραγωγή της είδησης στα σόσιαλ μίντια. Για τους παραπάνω λόγους, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει εκδώσει κατευθυντήριες οδηγίες για την ποσότητα της πληροφορίας που επιτρέπεται να διαρρέει σε σχέση με μια “επώνυμη” αυτοκτονία. Κανόνας όμως που δεν ακολουθείται πάντα...»

Το χαμόγελο ως μάσκα
Τελικά, γιατί οι καλλιτέχνες ταλανίζονται τόσο συχνά από ψυχικές ασθένειες και συχνά καταλήγουν στην αυτοκτονία; «Σύμφωνα με τη Νάνσι Άντερσεν, καθηγήτρια Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Αϊόβα και εμβληματική μορφή στην έρευνα για τη σχιζοφρένεια, υπάρχει σχέση μεταξύ συναισθηματικών διαταραχών και δημιουργικότητας», λέει ο κ. Βλάχος. «Η Άντερσεν συσχετίζει την ύπαρξη της συναισθηματικής νόσου με αρκετές περιπτώσεις καλλιτεχνικής ευφυΐας. Η ευαισθησία ορισμένων δημιουργών, ενώ τους απογειώνει στα υψίπεδα της δημιουργίας τους, μπορεί να αποτελέσει και ευάλωτο σημείο όταν βιώσουν καταστάσεις έντονου και παρατεταμένου στρες – και η φήμη μπορεί να αποτελέσει ψυχοπιεστικό παράγοντα». 

Ο κ. Σταράκης προσθέτει ότι «η τέχνη αποτελεί έναν δίαυλο έκφρασης των βασάνων, των αναστεναγμών, αλλά και των σκοτεινότερων πτυχών της ψυχής. Ειδικά σήμερα, στην εποχή των σόσιαλ μίντια, θα πρέπει οι καλλιτέχνες να είναι άτρωτοι, χαμογελαστοί και τέλειοι. Εισπράττουν δόξα, πλούτο και αναγνώριση, το εγώ τους θρέφεται ακατάπαυστα, ο ναρκισσισμός φεύγει από ένα αναγκαίο ελάχιστο και καταλήγει να τρυπά τη δεξαμενή του ψυχισμού. Έτσι, η ανάγκη για αναγνώριση γίνεται ανάγκη για τροφή σε ένα στομάχι που δεν γεμίζει ποτέ. Σε άλλες περιπτώσεις, η αναγνωρισιμότητα υπάρχει για να κρύψει άλλες αδυναμίες. Η ποπ και η όποια κουλτούρα δεν είναι άλλος ένας τρόπος για να έρθει ο άνθρωπος σε θέση να αναγνωρίσει τις επιθυμίες του. Συχνά πυκνά αποτελεί μια μετουσιωτική ανακούφιση έκφρασης ή και μια μάσκα προκειμένου να αποκρύψει τις αδυναμίες της ύπαρξής του. Κάπως έτσι μας σόκαρε η αυτοκτονία του Ρόμπιν Ουίλιαμς. Είχαμε εγκλωβιστεί, όπως και ο ίδιος, στην εικόνα του χαμόγελού του, παραγνωρίζοντας ότι ο άνθρωπος είναι κάτι πολύ πιο σύνθετο. Μπορεί το χαμόγελο να είναι κάτι επιθυμητό στους ανθρώπους που έχουν καταθλιπτικά συμπτώματα, μα άλλες φορές αποτελεί τη μάσκα που κρύβει επιμελώς τα βάσανα μιας ψυχής». 

Πηγή: kathimerini.gr

Πηγή: skai.gr