Η παραδοσιακή χειραψία μπορεί να επανέλθει; Κολλάει κοροναϊός με τα χέρια;

του Αλέξανδρου Γιατζίδη, διευθυντή σύνταξης του medlabnews.gr iatrikanea

Ο κοροναϊός, μεταξύ των άλλων σοβαρότερων δεινών, έπληξε καίρια και τις επικοινωνιακές μας συνήθειες. Ο φόβος μετάδοσης της πανδημίας σχεδόν εξαφάνισε από όλο τον κόσμο τη χειραψία, αυτή την παγκόσμια χειρονομία ανθρώπινης σύνδεσης μέσω της αφής.

Ξεκίνησε πριν από αιώνες ως σύμβολο ειρήνης, ως κίνηση που αποδεικνύει ότι δεν κρατάς όπλο και με την πάροδο του χρόνου κυριάρχησε σε σχεδόν κάθε κοινωνική, θρησκευτική, επαγγελματική, επιχειρηματική και αθλητική συνάντηση.

Σήμερα, οι άνθρωποι δίνουν αγώνα για να μπορέσουν να αγνοήσουν «χιλιάδες χρόνια βιο-κοινωνικής σύμβασης», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά σε δημοσίευμά του το BBC. 

Μια χειραψία, μπορεί να μοιάζει ταπεινή και συνηθισμένη ως κίνηση, αλλά συμβολίζει πολλά. Μπορεί να είναι ένας ισχυρός χαιρετισμός ανάμεσα σε συγγενείς ή φίλους. Μπορεί να είναι ένας απλός χαιρετισμός δύο ξένων που ίσως δεν συναντηθούν ποτέ ξανά. Ή μπορεί να είναι μέχρι η επισφράγιση μιας σημαντικής συμφωνίας εκατομμυρίων ευρώ.

Η ιστορία της χειραψίας

Υπάρχουν διάφορες απόψεις σχετικά με τις «ρίζες» της χειραψίας. Μια εκδοχή είναι ότι εμφανίστηκε ως χαιρετισμός στον ελλαδικό χώρο και συμβόλιζε την ειρήνη ανάμεσα σε δύο ανθρώπους. Μια άλλη εκδοχή είναι ότι η χειραψία ξεκίνησε ως παράδοση χαιρετισμού στη Μεσαιωνική Ευρώπη. 

 

Οι Κουάκεροι (ή αλλιώς Χριστιανοί Φίλοι) - τα μέλη μιας Χριστιανικής Εκκλησίας που φέρει την ονομασία Θρησκευτική Κοινωνία των Φίλων και ιδρύθηκε τον 17ο αιώνα στην Αγγλία από τον περιπλανώμενο ιεροκήρυκα Τζορτζ Φοξ - διέδωσαν αυτόν τον τρόπο χαιρετισμού στη Μεγάλη Βρετανία καθώς την θεωρούσαν προτιμότερη από τις υποκλίσεις.

Η χειραψία λοιπόν ενσωματώνει τόσα πολλά: εμπιστοσύνη, φιλική διάθεση, καλή πίστη, αμοιβαία δέσμευση, συμφωνία, ακόμα και σεβασμό προς τους νεκρούς και διαφύλαξη της μνήμης τους: υπάρχουν αρχαιοελληνικές επιτύμβιες στήλες που δείχνουν τον προσφιλή νεκρό να κάνει χειραψία με κάποιο μέλος της οικογένειάς του. Παρόμοιο ήταν και το νόημα της χειραψίας στην αρχαία Ρώμη.

Εναλλακτικοί χαιρετισμοί

 

Βεβαίως, υπάρχουν πολλές μορφές χαιρετισμού δίχως άγγιγμα. Για παράδειγμα, ο παραδοσιακός χαιρετισμός Namaste των Ινδουιστών. Πραγματοποιείται με τις παλάμες των δύο χεριών ενωμένες με τα δάχτυλα να δείχνουν στον ουρανό και με το σώμα σε ελαφριά υπόκλιση.

 

Στη Σαμόα, έχει επικρατήσει το άνοιγμα των βλεφάρων και ένα πλατύ χαμόγελο προς το άτομο που χαιρετάμε. Σε μουσουλμανικές χώρες, το χέρι τοποθετείται πάνω από την καρδιά δείχνοντας σεβασμό στον άνθρωπο που χαιρετούμε.

Όμως ο νέος κοροναϊός μας αναγκάζει να ξανασκεφτούμε την χειραψία. Όσο φιλική και αν είναι από πλευράς προθέσεων, αποτελεί κίνηση ανταλλαγής μολυσματικών μικροοργανισμών.

«Τα χέρια είναι σαν πολυσύχναστη διασταύρωση, που συνδέει την δική μας μικροβιακή χλωρίδα με την μικροβιακή χλωρίδα άλλων ανθρώπων, τόπων και αντικειμένων», έγραψε ομάδα επιστημόνων στην Journal of Dermatological Science. Τα χέρια, έγραφαν, είναι «ο κρίσιμος πομπός» για την μετάδοση μικροοργανισμών, περιλαμβανομένων των ιών.

Η «γροθαψία» και ο «αγκωνισμός»

Αλλά, αν δεν είναι πλέον αυτομάτως και αυτονοήτως αποδεκτή, τι είναι αυτό που θα αντικαταστήσει την χειραψία ως σύμβολο της μετά τον κοροναϊό κοινωνικής συμπεριφοράς; Ο χαιρετισμός γροθιά με γροθιά ή ώμο με ώμο; Μήπως η παραδοσιακή ιαπωνική υπόκλιση ή το άγγιγμα του … καπέλου; Ή μήπως ο χαιρετισμός Vulkan του Spock από το Star Trek;

Πάντως δεν θα βρείτε ακόμα σε κανένα Λεξικό τους όρους «γροθαψία» και «αγκωνισμός», που ήδη αρχίζουν να επικρατούν και να διαδίδονται στο κοινωνικό σώμα, στην αρχή χάριν παιδιάς, για πλάκα, και μετά στα σοβαρά.

Αυτός ο χαιρετισμός δεν είναι κάτι καινούργιο – οι φίλαθλοι, καθώς και οι φίλοι της ροκ και της ρέγκε μουσικής τον συνηθίζουν, εν αντιθέσει με την παραδοσιακή χειραψία, που κατά τη γνώμη τους ταιριάζει περισσότερο σε συντηρητικούς κύκλους. Όπως και να ’χει, είναι όλο και πιο συχνό στον δημόσιο χώρο το θέαμα δυο ανθρώπων να αγγίζουν τις γροθιές τους καλημερίζοντας ο ένας τον άλλο – η γροθαψία έχει υιοθετηθεί πλέον και από ανθρώπους της εξουσίας, ειδικά όταν θέλουν να δείξουν πως είναι πιο κοντά στον λαό...

Όσον αφορά τον αγκωνισμό, δηλαδή τον χαιρετισμό μέσω του αγγίγματος των αγκώνων (που δεν πρέπει να τον συγχέουμε με τον «διαγκωνισμό», που είναι το σπρώξιμο με τους αγκώνες για να ανοίξουμε δρόμο), αυτός είναι κάπως φαιδρός και γίνεται κυρίως σαν αστείο. Επίσης, κάποιοι που έχουν μεγάλη οικειότητα μεταξύ τους και διάθεση να αστειευτούν με όλα αυτά, φτάνουν στο σημείο να χαιρετιστούν αγγίζοντας τους γοφούς τους σαν να εκτελούν χορευτική φιγούρα...

Είμαστε κοινωνικά όντα. Όταν συναντάμε ο ένας τον άλλο, σφίγγουμε τα χέρια. Παίρνουμε το μεγαλύτερό μας όργανο, το δέρμα, και το φέρνουμε σε επαφή με το δέρμα του άλλου – γυμνό. Την ώρα της κρίσης του κοροναϊού αντιλαμβανόμαστε πλέον πόση οικειότητα υπάρχει στην κίνηση αυτή.

Φυσικά, δεν είναι λίγοι εκείνοι που εκτιμούν ότι με μια μακραίωνη ιστορία, η χειραψία «παραείναι εδραιωμένη» για να διακοπεί ως χαιρετισμός. Η χειραψία είναι μια «κυριολεκτική χειρονομία ανθρώπινης σύνδεσης» και ένα σύμβολο του πώς οι άνθρωποι εξελίχθηκαν σε βαθιά κοινωνικά όντα, εξηγεί η Κριστίν Λεγκάρ, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Όστιν των ΗΠΑ.

Το ανθρώπινο χέρι είναι γόνιμο. Στις παλάμες μας φιλοξενούμε εκατοντάδες είδη βακτηρίων και ιών.

«Για σκεφτείτε το», λέει ο Charles Gerba, μικροβιολόγος και ερευνητής δημόσιας υγείας στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα, ο αποκαλούμενος επίσης δρ. Germ (βακτήριο). «Κάθε φορά που αγγίζετε μία επιφάνεια μπορεί να μαζεύετε και το 50% των μικροοργανισμών που υπάρχουν στην επιφάνεια αυτή».

Τα χέρια μας μπορεί να μεταφέρουν Salmonella, E. coli, κοροναϊούς, αδενοϊούς, εντεροϊούς… Και με δεδομένη την συχνότητα με την οποία οι επιστήμονες βρίσκουν ίχνη κοπράνων στα δάκτυλα και τις παλάμες μας, οι συνήθειες υγιεινής που έχουμε είναι πολύ λιγότερο επιμελείς από όσο πιστεύουμε.

Βακτηριακός αναβρασμός

Τίποτε απ΄όλα αυτά δεν μπορούμε να το δούμε δια γυμνού οφθαλμού.

Στηριζόμαστε λοιπόν στους επιστήμονες και τα μικροσκόπιά τους για να κάνουν ορατές τις κινήσεις του βακτηριακού αναβρασμού που μας δείχνουν σε τεχνικολόρ τους κινδύνους που ελλοχεύουν στο απλό άγγιγμα των δακτύλων μας, σε κάτι τόσο απλό όσο η χειραψία.

Οι επιστήμονες μπορούν επίσης να μας δείξουν ιούς. Αυτοί μπορεί να μελετηθούν σε ζωικά κύτταρα, σε ένα μωσαϊκό απειροελάχιστων ημικυκλίων που οι επιστήμονες συχνά βάφουν μοβ ή κόκκινα.

Τα κύτταρα είναι υπέροχα, λέει ο Gerba, κι΄έπειτα, όταν πεθάνουν, γίνονται άχρωμα.

Μελετά τις κινήσεις των ιών. Μπορεί να βάλει έναν ιό στο πόμολο γραφείου ή σε δωμάτιο ξενοδοχείου ή στο σπίτι κάποιου.

Λέει ότι παίρνει μόλις τέσσερις ώρες σε έναν ιό που βρίσκεται επάνω σε ένα πόμολο γραφείου για να φθάσει στα χέρια και στο ήμισυ των επιφανειών ενός κτιρίου γραφείων ή το 90% των επιφανειών ενός σπιτιού. Ένας ιός σε χώρο ξενοδοχείου συχνά κινείται από δωμάτιο σε δωμάτιο και μερικές φορές στις κοντινές αίθουσες συνεδρίων.

Ο Gerba λέει ότι ο ίδιος σταμάτησε να σφίγγει χέρια κατά την διάρκεια της πρώτης φάσης της επιδημίας SARS το 2003. «Πάντα λέω ότι έχω ένα κρύωμα. Έτσι δεν είμαι υποχρεωμένος να ανταλλάσσω χειραψίες».

Ο κορυφαίος επιδημιολόγος των ΗΠΑ δρ Αντονι Φάουτσι έχει την ίδια γνώμη από τότε που ενέσκηψε η πανδημία. «Δεν κάνουμε χειραψία με κανέναν. Είναι ξεκάθαρο».

Οι ερευνητές του Aberystwyth University στην Ουαλία βρήκαν ότι η χειραψία μεταδίδει… πολλά μικρόβια. Φόρεσαν γάντια λοιπόν και ανέλυσαν πολλαπλές χειραψίες και είδαν ότι η μεταφορά μικροβίων είναι 10 φορές πιο μεγάλη από αυτής με τις μπουνιές όπως στη φωτογραφία από κάτω.

Η παραδοσιακή χειραψία μπορεί να επανέλθει;

Μπορεί οι συνθήκες καραντίνας να χαλαρώνουν σταδιακά, όμως, απλές, καθημερινές συνήθειες και κινήσεις, εξακολουθούν να αποφεύγονται συστηματικά, σύμφωνα με τις συστάσεις των ειδικών. Άλλωστε τώρα έχουν υπάρξει πολλές μελέτες που δείχνουν πώς μπορεί να μεταδοθεί ο ιός. 

Καταδείχθηκε ότι κύριο μέσο μετάδοσης ήταν τα μεγάλα σταγονίδια που αποβάλλουν τα μολυσμένα άτομα και μικρότερα σωματίδια καθώς μιλάνε, βήχουν ή αναπνέουν, τα οποία εισπνέονται από τους ανθρώπους στον περίγυρο. Ενώ η μετάδοση από μία μολυσμένη επιφάνεια είναι πιθανή, έχει μικρότερο κίνδυνο συγκριτικά.  

Σε μία μελέτη που διενεργήθηκε από τον Απρίλιο του 2020 έως τον Ιούνιο 2020 στο Tufts University στη Μασαχουσέτη, οι ερευνητές έπαιρναν καθημερινά δείγματα από εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους, προκειμένου να ανιχνεύσουν το γενετικό υλικό του ιού. Με βάση τα επίπεδα RNA του ιού και το πόσο συχνά οι άνθρωποι άγγιζαν τις επιφάνειες αυτές υπολόγισαν τον κίνδυνο λοίμωξης από μολυσμένη επιφάνεια σε λιγότερο από 5 ανά 10000, δηλαδή είναι εφικτή αλλά σπάνια.

Αυτό ίσως εξηγεί γιατί τα πρώτα μέτρα που λήφθηκαν για να ελέγξουν την πανδημία, που ήταν κυρίως η απολύμανση των επιφανειών, ήταν ελάχιστα αποτελεσματικά, ενώ οι κοινωνικές αποστάσεις, ο περιορισμός των ταξιδιών και τα Lockdown ήταν πολύ πιο αποδοτικά.

Είναι πλέον διαπιστωμένο ότι η λοίμωξη COVID-19 μεταδίδεται λιγότερο συχνά μέσω επαφής με μολυσμένες επιφάνειες. Τα αναπνευστικά σταγονίδια μπορούν επίσης να εναποτεθούν σε επιφάνειες και αντικείμενα. Είναι πιθανό ένα άτομο να έρθει σε επαφή με τον SARS-CoV-2 αγγίζοντας μια επιφάνεια ή αντικείμενο και έπειτα να μολυνθεί αγγίζοντας το στόμα, τη μύτη ή τα μάτια του. Ωστόσο, ο συγκεκριμένος τρόπος μετάδοσης δεν θεωρείται συχνός.

Άρα με τα χέρια ΔΕΝ μεταδίδεται ο κοροναϊός. Αν είναι να κολλήσουμε κοροναϊό μέσω των χεριών μας, αυτό θα συμβεί επειδή θα βάλουμε τα μολυσμένα χέρια μας στα μάτια, στη μύτη ή στο στόμα μας με γάντια ή χωρίς.

Άρα όπως φαίνεται η χειραψία όπως την ξέραμε αθωώνεται αφού από χέρι με χέρι ΔΕΝ μεταδίδεται ο κοροναϊός.

Ο Dr. Akhi Bindra, πνευμονολόγος στην Cleveland Clinic του Οχάιο, εξηγεί επίσης ότι όσοι έχουν ολοκληρώσει τον εμβολιασμό τους έναντι της Covid-19, δύσκολα θα μολυνθούν από τον κοροναϊό μέσω μιας χειραψίας.

Ο Dr. Bindra λέει ότι υπάρχουν επιστημονικά δεδομένα που υποδηλώνουν πως όσοι έχουν εμβολιαστεί έχουν λιγότερες πιθανότητες να τους μολύνει ο νέος κοροναϊός, απ’ όσες εάν να κολλήσουν γρίπη με το κλασικό αντιγριπικό εμβόλιο.

Επιπλέον, προσθέτει, πρέπει να φέρεστε έξυπνα. Αν λ.χ. ο άνθρωπος που σας πλησιάζει βήχει ή είναι εμφανώς άρρωστος, προτιμότερος είναι ο χαιρετισμός εξ αποστάσεως. Επιπλέον, μετά τη χειραψία πρέπει να έχετε το νου σας να μην αγγίξετε με τα χέρια σας το πρόσωπό σας, έως ότου πλυθείτε καλά ή τα απολυμάνετε.

Στην πραγματικότητα, το γεγονός ότι έχετε τελειώσει με τα εμβόλια δεν σημαίνει πως θα ξεχάσετε τους κανόνες υγιεινής. Φροντίστε λοιπόν να σαπουνίζετε συχνά και καλά τα χέρια σας ή/και να τα καθαρίζετε σχολαστικά με απολυμαντικό. Καλό είναι να εξακολουθήσετε να έχετε μαζί σας απολυμαντικό, όπου κι αν πηγαίνετε, για να το χρησιμοποιείτε συχνά.

Να θυμίσουμε

Ο καλύτερος τρόπος για την πρόληψη της ασθένειας είναι να αποφύγουμε την έκθεση στον ιό. Μπορούμε να λάβουμε μέτρα για να αποτρέψουμε την αλυσίδα μετάδοσης.

• Τηρούμε αποστάσεις από τους πλησίον μας τουλάχιστον 2 μέτρα, όποτε είναι δυνατόν. Αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό μέτρο πρόληψης.

• Καλύπτουμε το στόμα και τη μύτη με μάσκα όταν είμαστε κοντά με άλλους. Αυτό συμβάλλει στη μείωση του κινδύνου εξάπλωσης τόσο με στενή επαφή όσο και με αερομεταφερόμενη μετάδοση.

• Πλένουμε τα χέρια μας συχνά με σαπούνι και νερό. Εάν το σαπούνι και το νερό δεν είναι διαθέσιμα, χρησιμοποιούμε ένα απολυμαντικό χεριών που περιέχει τουλάχιστον 60% αλκοόλη.

• Αποφεύγουμε τους πολυσύχναστους εσωτερικούς χώρους και φροντίζουμε οι εσωτερικοί χώροι να αερίζονται επαρκώς με εξωτερικό αέρα. Γενικά, η παρουσία σε εξωτερικούς χώρους και σε χώρους με καλό εξαερισμό μειώνει τον κίνδυνο έκθεσης σε μολυσματικά αναπνευστικά σταγονίδια.