Τα οφέλη της σωματικής δραστηριότητας σε ασθενείς με ΧΑΠ. Τι είναι η Πνευμονική Αποκατάσταση;

 medlabnews.gr iatrikanea

Της Αθανασίας Κατσώνη, Πνευμονολόγου

Στους ασθενείς με χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) η σωματική δραστηριότητα και η ικανότητα για άσκηση είναι σημαντικά περιορισμένα. Η πνευμονική αποκατάσταση (ΠΑ) σε αυτούς τους ασθενείς βελτιώνει τα συμπτώματα, την ποιότητα ζωής, την αναπνευστική λειτουργία, τη χρήση των υπηρεσιών υγείας και ενδεχομένως την επιβίωση.

Σύμφωνα με την American Thoracic Society και την European Respiratory Society, η ΠΑ ορίζεται ως «μια ολοκληρωμένη παρέμβαση που βασίζεται σε μια ενδελεχή εκτίμηση του ασθενή που ακολουθείται από προσαρμοσμένες στον ασθενή θεραπευτικές μεθόδους που περιλαμβάνουν ασκήσεις γυμναστικής, εκπαίδευση και αλλαγή της συμπεριφοράς με στόχο τη βελτίωση της σωματικής και ψυχολογικής κατάστασης των ασθενών με ΧΑΠ». Η ΠΑ, όταν συνδυάζεται με διακοπή καπνίσματος, βελτιστοποίηση των αερίων αίματος και φαρμακευτική αγωγή, αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του ιδανικού θεραπευτικού προγράμματος για ασθενείς με ΧΑΠ.

Η Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease αναφέρει ότι η ΠΑ πρέπει να περιλαμβάνεται στην αντιμετώπιση των ασθενών με ΧΑΠ κατηγορίας Β και Ε. Η εφαρμογή προγραμμάτων ΠΑ εξετάζεται συχνά σε συμπτωματικούς ασθενείς με επηρεασμένη ποιότητα ζωής. Μία μελέτη σε 816 ασθενείς με σταθερή ΧΑΠ, διαπίστωσε ότι όσοι ολοκλήρωσαν την ΠΑ παρουσίασαν βελτίωση της δύσπνοιας, καλύτερες σωματικές επιδόσεις και υψηλότερο επίπεδο σωματικής δραστηριότητας. Η χρόνια υπερκαπνία δεν αποτελεί αντένδειξη, καθώς έχει αποδειχθεί όφελος και σε αυτούς τους ασθενείς.

Οι αντενδείξεις της ΠΑ  περιλαμβάνουν καταστάσεις (π.χ. μη ελεγχόμενη καρδιοπάθεια) που θα έθεταν τους ασθενείς σε αυξημένο κίνδυνο κατά τη διάρκεια της άσκησης ή θα αποτελούσαν εμπόδια για τη συμμετοχή (π.χ. σοβαρή αρθρίτιδα, νευρολογικά ελλείμματα, νοητικές ή ψυχοκοινωνικές διαταραχές). Τα περισσότερα προγράμματα ΠΑ περιλαμβάνουν προσυμμετοχική σπιρομέτρηση (πριν και μετά  βρογχοδιαστολής), διαχυτική ικανότητα για το μονοξείδιο του άνθρακα και έλεγχο της ικανότητας για άσκηση.

Προκειμένου η σωματική άσκηση να αποβεί αποτελεσματική, πρέπει να είναι εντονότερη από τα φορτία που αντιμετωπίζει ήδη ο ασθενής στην καθημερινότητά του. Συνεπώς, τα προγράμματα άσκησης πρέπει να προσαρμόζονται στον εκάστοτε ασθενή. Οι δοκιμασίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον έλεγχο της ικανότητας για άσκηση είναι η δοκιμασία βάδισης 6 λεπτών, η δοκιμασία παλίνδρομης βάδισης και η δοκιμασία καρδιοαναπνευστικής άσκησης.

Τα προγράμματα ΠΑ μπορούν να εφαρμοστούν ενδονοσοκομειακά, εξωνοκομειακά (εξωτερικά ιατρεία) ή κατ’ οίκον. Οι περισσότερες μελέτες αφορούν εξωνοσοκομειακά προγράμματα ΠΑ με 1 έως 3 επισκέψεις ανά εβδομάδα. Σύμφωνα με τα αρχικά ευρήματα, ένα κατ’ οίκον πρόγραμμα αποκατάστασης διάρκειας 8 εβδομάδων με τηλεφωνικές κλήσεις από φυσικοθεραπευτή μπορεί να επιτύχει βραχυχρόνιες βελτιώσεις συγκρίσιμες με τα εξωνοσοκομειακά προγράμματα. Στη διάρκεια της σωματικής δραστηριότητας, παρακολουθούνται η δύσπνοια, οι αναπνευστικοί ήχοι, η εφίδρωση, η αρτηριακή πίεση, η καρδιακή συχνότητα και ο κορεσμός σε οξυγόνο. Αν χρειαστεί, προστίθεται οξυγονοθεραπεία (στόχος να διατηρείται ο κορεσμός σε οξυγόνο > 88%). Στους ασθενείς με διαβήτη συνιστάται μέτρηση της γλυκόζης αίματος πριν και μετά από την άσκηση. Η σωματική δραστηριότητα διακόπτεται εάν ο ασθενής εμφανίσει σοβαρή δύσπνοια (βαθμολογία Borg ≥ 7), θωρακικό άλγος, αίσθημα παλμών, υπόταση ή ανθεκτική υποξαιμία. Η βελτίωση της λειτουργικής ικανότητας για άσκηση φαίνεται να σταθεροποιείται εντός 12 εβδομάδων από την έναρξη του προγράμματος παρά τη συνέχιση τη άσκησης.

Η προπόνηση αντοχής των κάτω άκρων (ποδηλασία, βάδιση) ωφελεί ποικιλοτρόπως τους ασθενείς με ΧΑΠ, καθώς πέρα από τη βελτίωση της αντοχής, ασκεί κάποια ευεργετική επίδραση στην αντίληψη της δύσπνοιας (μειώνοντας την αναπνευστική συχνότητα και τη δυναμική υπερδιάταση) και στην ποιότητα ζωής. Επίσης, η προπόνηση των άνω άκρων ωφελεί σημαντικά τους ασθενείς που εκτελούν δραστηριότητες με τα άνω άκρα.

Είναι γνωστό ότι οι ασθενείς με ΧΑΠ περιορίζουν τη σωματική τους δραστηριότητα επειδή  προκαλείται δύσπνοια ή επιδεινώνεται. Η προοδευτική αποπροσαρμογή (deconditioning) που συνοδεύει τη σωματική αδράνεια πυροδοτεί έναν φαύλο κύκλο στον οποίο η δύσπνοια καθίσταται ολοένα και πιο προβληματική, ακόμα και σε άσκηση χαμηλότερης έντασης. Η ΠΑ αποσκοπεί στη διακοπή αυτού του κύκλου, πάντοτε κατόπιν παρότρυνσης και επίβλεψης από τον ειδικό πνευμονολόγο.

Αθανασία Κατσώνη, Πνευμονολόγος

Βιβλιογραφικές Αναφορές

• Spruit MA, Singh SJ, Garvey C, et al. An official American Thoracic Society/European Respiratory Society statement: key concepts and advances in pulmonary rehabilitation. Am J Respir Crit Care Med 2013; 188:e13.

• Rochester CL, Vogiatzis I, Holland AE, et al. An Official American Thoracic Society/European Respiratory Society Policy Statement: Enhancing Implementation, Use, and Delivery of Pulmonary Rehabilitation. Am J Respir Crit Care Med 2015; 192:1373.

• Maddocks M, Kon SS, Canavan JL, et al. Physical frailty and pulmonary rehabilitation in COPD: a prospective cohort study. Thorax 2016; 71:988.

• Sahin H, Naz I, Varol Y, et al. Is a pulmonary rehabilitation program effective in COPD patients with chronic hypercapnic failure? Expert Rev Respir Med 2016; 10:593.

• Dolmage TE, Evans RA, Hill K, et al. The effect of pulmonary rehabilitation on critical walk speed in patients with COPD: a comparison with self-paced walks. Chest 2012; 141:413.

• Pitta F, Troosters T, Probst VS, et al. Are patients with COPD more active after pulmonary rehabilitation? Chest 2008; 134:273.

• Dallas MI, McCusker C, Haggerty MC, et al. Using pedometers to monitor walking activity in outcome assessment for pulmonary rehabilitation. Chron Respir Dis 2009; 6:217.