Τελευταία Κυριακή των Απόκρεων και η λεγόμενη «Τυρινή». Τα έθιμα σε Ελλάδα και Κύπρο

medlabnews.gr  

Η Τυρινή ή Τυροφάγος είναι η τελευταία εβδομάδα της περιόδου των Αποκριών. Ονομάστηκε έτσι επειδή απ' το ξεκίνημά της απαγορεύεται η κατανάλωση κρέατος ενώ αντίθετα επιτρέπεται η κατανάλωση αυγών και γαλακτοκομικών προϊόντων και φέτος καλύπτει το διάστημα από τις 24 Μαρτίου έως τις 2 Μαρτίου. Η τελευταία μέρα της εβδομάδας αυτής είναι η Κυριακή της Τυρινής, που φέτος «πέφτει» στις 2 Μαρτίου και απ' την επόμενη η οποία είναι η Καθαρά Δευτέρα ξεκινά η Μεγάλη Σαρακοστή για το Πάσχα.

Η Εκκλησία επιτρέπει στους πιστούς την κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων, αυγών, ψαριών και ελαιολάδου, απαγορεύει όμως την κρεοφαγία. Από τα κύρια παραδοσιακά φαγητά του τραπεζιού είναι τα μακαρόνια, που συσχετίζονται από τους λαογράφους με τη λατρεία των ψυχών κατά την περίοδο αυτή. Όπως παρατηρεί ο Φαίδων Κουκουλές, αρχικά η λέξη «μακαρώνια» σήμαινε τροπάρια μακαριστικά, αναπαύσιμους μακαρισμούς στις κηδείες ή στα περίδειπνα, στα οποία προσφέρονταν κυρίως ζυμαρικά.

Το δείπνο της ημέρας λαμβάνει τη μορφή συνεστίασης μεταξύ συγγενών και φίλων. Στην Κύπρο, οι οικογένειες κάθε χωριού συγκεντρώνονται σε ένα ή δύο σπίτια και δειπνούν όλοι μαζί και διασκεδάζουν, ενώ στην Κάρπαθο παλαιότερα όλες οι οικογένειες δειπνούσαν στο σπίτι του προεστού του χωριού τους.

Στα περισσότερα μέρη το δείπνο της Τυρινής τελειώνει με αυγό και σχετικούς αστεϊσμούς, αλλά και μαντικές παρατηρήσεις. Στην Σύρο, καθώς και σε πολλά άλλα μέρη, κρεμούν ένα αυγό από το ταβάνι και όπως κάθονται όλοι γύρω από το τραπέζι «του δίνουνε μια κουταλιά και φέρνει βόλτα στο τραπέζι και δοκιμάζουνε ο καθένας να το πιάσει με το στόμα του. Με αβγό κλείνομε το στόμα μας για τη Σαρακοστή και τη Λαμπρή πάλι με αβγό το ξανανοίγουμε», παρατηρεί ο Κουκουλές.

Λένε λοιπόν πως σήμερα,της Τυρινής ή τυροφάγου, έχουν την τιμητική τους στο Κυριακάτικο τραπέζι τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα αυγά, τα ψάρια, το λάδι και τα μακαρόνια. Απαγορεύεται όμως το κρέας.

Τα μακαρόνια θα πρέπει να καταναλωθούν κατά την διάρκεια του γεύματος αλλά και στο δείπνο αφού σχετίζονται με την λατρεία των ψυχών της όλης περιόδου. Μάλιστα γράφει ο Φαίδων Κακουλές πως τα «μακαρώνια» είναι μακαριστικά τροπάρια και πάντα προσφέρονται ζυμαρικά στις κηδείες σαν μακαρία.

Έχει ίσως λαογραφική αξία να αναφέρουμε πως στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας τα παλαιότερα χρόνια το δείπνο της Τυρίνης τέλειωνε πάντα με ένα αβγό και πολλά αστεία και μαντέματα. Σε κάποια νησιά μάλιστα και ιδιαίτερα στην Σύρο και στην Κάρπαθο κρεμούσαν ένα αβγό από το ταβάνι και κάθονταν όλοι γύρω από το τραπέζι. Υστέρα, λεγαν, αφού του δώσουν μια «κουταλιά και φέρνει βόλτα στο τραπέζι» ο καθένας προσπαθούσε να δοκιμάσει λίγο αλλά μόνο αν το κατάφερνε να το πιάσει με το στόμα του.

Κι αν παρατηρήσετε τούτο το έθιμο θα δείτε πως η Σαρακοστή αρχίζει με …ένα αβγό και κλείνει το Μεγάλο Σάββατο με το τσούγκρισμά των κόκκινων αβγών και την λαϊκή πίστη πως είναι το πρώτο φαγητό μετά την Ανάσταση που επιστρέφουμε στην κατανάλωση όλων των τροφών.

Τα έθιμα της ημέρας

Από τα ανά την Ελλάδα έθιμα της ημέρας ξεχωρίζουν:

Οι «Φανοί» της Κοζάνης.

Οι «Μπουμπούνες» της Καστοριάς.

Η Τζαμάλα στα Γιάννινα.

Ο «Μπέης» του Έβρου.

Ο χορός της «γκαμήλας» και η παρέλαση των αρμάτων στη Λαμία.

Το Γαϊτανάκι της Λιβαδειάς.

Το «κοντοσούβλι γίγας» στην Αμφίκλεια.

Το στοιχειό της Χάρμαινας στην Άμφισσα.

Ο «γέρος» και η «κοπέλλα» στη Σκύρο.

Ο Βενετσιάνικος Γάμος στο Τζάντε.

Ο Γενιτσαρίστικος Χορός στα Λεχαινά.

Οι Κουμουζέλες σε Κω, Λέρο και Σύμη

Ο Καδής στους Σπαθαραίους Σάμου. Πρόκειται για σατιρικό δρώμενο που πραγματοποιείται την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, στους Σπαθαραίους Σάμου. Έχει τον χαρακτήρα σατιρικής παρωδίας δίκης, με δικαστή τον Τούρκο Καδή, ο οποίος στο τέλος της γιορτής κρεμιέται από τους επαναστατημένους Έλληνες. Ανάμεσα στις σατιρικές δίκες παρουσιάζονται αποκριάτικα θεατρικά δρώμενα εμπνευσμένα από την επικαιρότητα, τα οποία έχουν επιμεληθεί τα μέλη του τοπικού πολιτιστικού συλλόγου που διοργανώνει το δρώμενο.

Στην Κρήτη οι σαρικόπιτες, οι μυζηθρόπιτες, τα καλιτσούνια και τα μακαρόνια ή σκιουφιχτά με τον αθότυρο έχουν την τιμητική τους τούτη τη μέρα.

Στη Κύπρο πάλι υπάρχει το έθιμο της «Δαγκαννούρας», δηλαδή καίνε την κλωστή, με την οποία έχουν δέσει το αβγό. Αν καεί η κλωστή, η χρονιά θα είναι καλή.

Πίσω στα δικά μας έθιμα στην περιοχή της Καστοριάς καίνε την κλωστή και παρατηρούν πόσα ψηλά θα καεί, κάνοντας προγνώσεις και ευχές για το ύψος που θα φθάσουν τα στάχυα των σιτηρών που έχουν σπείρει.

«Στις Εκκλησίες πάλι, διαβάζεται, κατά την πρωινή Θεία Λειτουργία, η περικοπή του Ευαγγελίου του Ματθαίου (κεφ. στ', 14-21), που αναφέρεται στην αξία της συγχώρεσης και της νηστείας. Αργά το απόγευμα της ίδιας ημέρας ψάλλεται ο κατανυκτικός εσπερινός της συγγνώμης, κατά τον οποίο ιερείς και πιστοί αλληλοασπάζονται, ζητώντας συγχώρεση ο ένας από τον άλλο, ενόψει της επερχόμενης Μεγάλης Τεσσαρακοστής.»*

Καλή Σαρακοστή!