Οικογενής υπερχοληστερολαιμία: μια σοβαρή κληρονομική διαταραχή (app για την διάγνωση)

επιμέλεια Κλεοπάτρας Ζουμπουρλή, βιολόγου, medlabnews.gr

H 24η Σεπτεμβρίου έχει οριστεί από το 2012 ως Ημέρα Ενημέρωσης για την Οικογενή Υπερχοληστερολαιμία (Familial Hypercholesterolemia Awareness Day), με πρωτοβουλία του ερευνητικού μη κερδοσκοπικού ιδρύματος FH Foundation, που εδρεύει στην Πασαντίνα της Καλιφόρνιας.

Στην Ελλάδα υπολογίζεται πως οι ασθενείς με οικογενή υπερχοληστερολαιμία είναι περισσότεροι από 35 χιλιάδες, ενώ οι περισσότεροι από αυτούς παραμένουν αδιάγνωστοι. Τα στοιχεία διάγνωσης της νόσου είναι απογοητευτικά παγκοσμίως, και μόνο στην Ολλανδία έχει διαγνωσθεί το 70% των ασθενών. Επίσης, μόνο στη Ρουμανία και την Τσεχία πραγματοποιείται υποχρεωτικός έλεγχος της χοληστερόλης στην ηλικία των πέντε ετών.

H πλειοψηφία των ασθενών παραμένει αδιάγνωστη καθώς λόγω της απουσίας καταγραφής των ασθενών δεν μας επιτρέπεται να γνωρίζουμε πόσοι και ποιοι πάσχουν άρα πως θα θεραπευτούν. Το αποτέλεσμα είναι να χάνεται πολύτιμος χρόνος και τελικά οι ασθενείς να παθαίνουν έμφραγμα του μυοκαρδίου σε μικρή ηλικία. 

Η οικογενής υπερχοληστερολαιμία είναι η πιο συχνή γενετική διαταραχή του μεταβολισμού. Αυτή η πάθηση οφείλεται σε κάποιο ελαττωματικό γονίδιο που κληρονομεί ένα άτομο από τους γονείς του με αποτέλεσμα να μην μπορεί ο οργανισμός να απομακρύνει την «κακή» (LDL) χοληστερόλη που κυκλοφορεί στο αίμα.

Μέχρι σήμερα έχουν περιγραφεί περισσότερες από 700 μεταλλάξεις που προκαλούν τη νόσο.
 

Συνηθέστερα το παθολογικό γονίδιο αφορά στον υποδοχέα της LDL χοληστερόλης που ονομάζεται LDL υποδοχέας και ο οποίος είναι υπεύθυνος για την απομάκρυνση της LDL χοληστερόλης από την κυκλοφορία. Συνήθως ένα άτομο κληρονομεί ένα παθολογικό και ένα φυσιολογικό γονίδιο και τότε η κατάσταση ονομάζεται ετερόζυγη οικογενής υπερχοληστερολαιμία. Πολύ πιο σπάνια ένα παιδί μπορεί να κληρονομήσει δύο παθολογικά γονίδια και τότε η κατάσταση ονομάζεται ομόζυγη οικογενής υπερχοληστερολαιμία.

Σύμφωνα με νεότερα δεδομένα, η συχνότητα των ετεροζυγωτών στο γενικό πληθυσμό είναι περίπου 1 στα 250 άτομα και των ομοζυγωτών 1 στα 600.000 άτομα. Επομένως, στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι υπάρχουν τουλάχιστον 40.000 ασθενείς με οικογενή υπερχοληστερολαιμία. Σε αυτούς τους ασθενείς από τη στιγμή της γέννησης τα επίπεδα της LDL χοληστερόλης είναι αυξημένα κατά δύο ως τρεις φορές στους ετεροζυγώτες και κατά έξι έως οκτώ φορές στους ομοζυγώτες σε σύγκριση με φυσιολογικά άτομα.

Συνήθως η διάγνωση της νόσου γίνεται όταν σε μία εξέταση αίματος βρεθούν πολύ υψηλά επίπεδα LDL χοληστερόλης (συνήθως πάνω από 190 mg/dL στους ενήλικες και πάνω από 160 mg/dL στα παιδιά). Στη διάγνωση βοηθά καθοριστικά η γνώση του οικογενειακού ιστορικού υπερχοληστερολαιμίας. Επιπρόσθετα, ορισμένοι ασθενείς εμφανίζουν χαρακτηριστικά κλινικά ευρήματα. Αυτά περιλαμβάνουν: 1) Το γεροντότοξο. Πρόκειται για έναν λευκωπό δακτύλιο στην περιφέρεια του κερατοειδή του οφθαλμού που φυσιολογικά εμφανίζεται σε ανθρώπους μεγάλης ηλικίας. Αν ένας άνθρωπος εμφανίσει γεροντότοξο σε ηλικία μικρότερη των 45 ετών τότε είναι πολύ πιθανό ότι πάσχει από οικογενή υπερχοληστερολαιμία, 2) Ξανθελάσματα. Είναι μαλακές κίτρινες πλάκες που εμφανίζονται στα βλέφαρα. Από τα άτομα που εμφανίζουν ξανθελάσματα οι μισοί έχουν υπερχοληστερολαιμία, 3) Τενόντια ξανθώματα. Πρόκειται για πάχυνση ή οζίδια που βρίσκουμε στα γόνατα ή στους αχίλλειους τένοντες και σχεδόν επισφραγίζουν τη διάγνωση της νόσου και 4) Υποδόρια ξανθώματα που εμφανίζονται συνήθως σε άτομα με ομόζυγη οικογενής υπερχοληστερολαιμία. Τέλος, η διάγνωση μπορεί να επιβεβαιωθεί με ειδική γενετική ανάλυση. 

Η Ελληνική Εταιρεία Αθηροσκλήρωσης (ΕΕΑ) έχει αναπτύξει μία εφαρμογή που ενσωματώνει τα Ολλανδικά κριτήρια για την διάγνωση της οικογενούς υπερχοληστερολαιμίας και είναι διαθέσιμη για desktops, iOS  και Android.

Οι ασθενείς με οικογενή υπερχοληστερολαιμία έχουν εικοσαπλάσιο κίνδυνο εμφάνισης πρώιμης στεφανιαίας νόσου εξαιτίας των πολύ αυξημένων επιπέδων LDL χοληστερόλης ήδη από τη στιγμή της γέννησης. Μέχρι την ηλικία των 60 ετών, ο κίνδυνος νόσησης ή θανάτου από στεφανιαία νόσο είναι μεγαλύτερος από 50% σε άνδρες και 30% σε γυναίκες με οικογενή υπερχοληστερολαιμία. Στα παιδιά με ομόζυγη οικογενή υπερχοληστερολαιμία εμφανίζονται και άλλα προβλήματα και κυρίως στένωση της αορτικής βαλβίδας της καρδιάς.

Δυστυχώς, η νόσος δεν διαγιγνώσκεται σωστά και η πλειοψηφία των ασθενών δεν γνωρίζει ότι πάσχει από αυτό το νόσημα. Το αποτέλεσμα είναι να χάνεται πολύτιμος χρόνος και τελικά οι ασθενείς παθαίνουν έμφραγμα του μυοκαρδίου σε μικρή ηλικία.

Η επιθετική αντιμετώπιση της νόσου με τη χορήγηση υπολιπιδαιμικής θεραπείας είναι πολύ αποτελεσματική. Μετά την ηλικία των 8-10 ετών τα παιδιά με οικογενή υπερχοληστερολαιμία και φυσικά όλοι οι ενήλικες πρέπει να λαμβάνουν για όλη τη ζωή τους φάρμακα (ισχυρές στατίνες και πολλές φορές σε συνδυασμό με εζετιμίμπη) με στόχο να μειωθούν τα επίπεδα της LDL χοληστερόλης τουλάχιστον κάτω από 100 mg/dL στους ενήλικες, κάτω από 135 mg/dL στα παιδιά και κάτω από 70 mg/dL αν έχει ήδη εμφανισθεί καρδιαγγειακή νόσος. Τα αποτελέσματα είναι πολύ καλά και το ποσοστό καρδιαγγειακών συμβαμάτων σε άτομα με οικογενή υπερχοληστερολαιμία εξισώνεται με αυτό του γενικού πληθυσμού μετά από 10 έτη κατάλληλης υπολιπιδαιμικής θεραπείας. Για ασθενείς με ομόζυγη υπερχοληστερολαιμία έχει πρόσφατα λάβει ένδειξη ένα φάρμακο που ονομάζεται λομιταπίδη. Επιπρόσθετα, έχουν εγκριθεί στην Ευρώπη και την Αμερική νέα φάρμακα που ονομάζονται αναστολείς της PCSK9. Πρόκειται για φάρμακα που χορηγούνται υποδόρια κάθε 15 ή 30 ημέρες. Αυτά τα φάρμακα είναι πολύ αποτελεσματικά, συνδυάζονται με τα υπόλοιπα φάρμακα που χορηγούσαμε ως σήμερα και δεν φαίνεται να έχουν καμία ιδιαίτερη παρενέργεια.

Συμπερασματικά, η οικογενής υπερχοληστερολαιμία αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας δεδομένου ότι είναι συχνή στον πληθυσμό και η παρουσία της εγκυμονεί εξαιρετικά υψηλό κίνδυνο για την εμφάνιση καρδιαγγειακών συμβαμάτων ή ακόμη και θανάτων σε νέους ανθρώπους. Είναι επομένως φανερό ότι έχει τεράστια σημασία η έγκαιρη ανίχνευση των ατόμων του πληθυσμού που έχουν οικογενή υπερχοληστερολαιμία προκειμένου να εφαρμοσθούν κατάλληλα προληπτικά μέτρα και μάλιστα από μικρή ηλικία. Η εφαρμογή μίας τέτοιας επιθετικής προληπτικής στρατηγικής αναμένεται να μειώσει τον αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο σε αυτούς τους ασθενείς. Επιπρόσθετα, η γνώση ότι ένα άτομο πάσχει από οικογενή υπερχοληστερολαιμία είναι σημαντική και σε επίπεδο προγεννητικής συμβουλής και οικογενειακού προγραμματισμού.

Στα πλαίσια της προσπάθειας για τη σωστή διάγνωση και παρακολούθηση της νόσου είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει ένα μητρώο καταγραφής των ασθενών που έχουν οικογενή υπερχοληστερολαιμία. Η Ελληνική Εταιρεία Αθηροσκλήρωση (ΕΕΑ) σε συνεργασία με σημαντικά κέντρα μεγάλων νοσοκομείων της χώρας έχει δημιουργήσει ένα ελληνικό διαδικτυακό μητρώο καταγραφής των ατόμων που πάσχουν από οικογενή υπερχοληστερολαιμία (HELLAS FH Registry)  ώστε να διαγνωσθούν, εκπαιδευθούν και θεραπευθούν τα άτομα με οικογενή υπερχοληστερολαιμία και να διαδοθεί η γνώση σχετικά με αυτό το νόσημα στους ιατρούς, στους υπόλοιπους επαγγελματίες υγείας και στο ευρύ κοινό. Στο μητρώο συμμετέχουν τα ακόλουθα κέντρα: 1) Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης «Ιπποκράτειο», Β’ Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική, 2) Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης «Παπαγεωργίου», Γ’ Παθολογική Κλινική ΑΠΘ, 3) Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ιωαννίνων, Β’ Παθολογική Κλινική, 4) Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο,  Καρδιολογικός Τομέας , 5) Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «Ιπποκράτειο», Α’ Καρδιολογική Κλινική, 6) Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ηρακλείου, Παθολογική Κλινική, 7) Β’ Καρδιολογική Κλινική, Νοσοκομείο «Αττικό», 8) Καρδιολογική Κλινική, ΓΝΠ «Τζάνειο», 9) Α΄ Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική Α.Π.Θ., Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ, 10) Α΄ Παιδιατρική Κλινική, Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία» και 11) Β΄ Παιδιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών, Νοσοκομείο Παίδων «Π. & Α. Κυριακού». Τέλος, στα πλαίσια ενημέρωσης του κοινού έχει δημιουργηθεί μία αφίσα που σύντομα θα αναρτηθεί σε 1000 ιατρεία σε όλη την Ελλάδα

Πηγή
του Ευάγγελου Λυμπερόπουλου, 
Αν. Καθηγητής Παθολογίας, Παν/μίου Ιωαννίνων
eelia.gr

Διαβάστε επίσης

• H καλή, η κακή χοληστερίνη, οι λιποπρωτεϊνες, υπερχοληστερολαιμία, και οι μύθοι που τα συνοδεύουν
• Yπερλιπιδαιμία, δυσλιπιδαιμία, υψηλή χοληστερίνη. Τι πρέπει να τρώμε και τι πρέπει να αποφεύγουμε;
• Θεραπεία υψηλής χοληστερίνης - υπερλιπιδαιμίας. Τι πρέπει να τρώμε και τι πρέπει να αποφεύγουμε; (hyperlipidemia)
• Φρούτα και λαχανικά: Σύμμαχοι καλής υγείας και ευεξίας