Η συγκινητική ιστορία της Ελληνοβρετανιδας στρατιωτικής νοσοκόμας Ιωάννας Σταυρίδη, τη «Φλόρενς Νάιτινγκεϊλ της Κρήτης»

medlabnews.gr iatrikanea

Ο ι εορτασμοί της επετείου της 28ης Οκτωβρίου είναι αφιερωμένοι στους αγώνες του ελληνικού λαού κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και των συμμαχικών δυνάμεων που πολέμησαν στο πλάι του, συμπεριλαμβανομένων και των Αυστραλών στρατιωτών.

Πρόκειται για εκατοντάδες νοσηλευτές από την Αυστραλία, τη Νέα Ζηλανδία και τη Βρετανία. Ανάμεσά τους ήταν και μία Βρετανίδα νοσοκόμα ελληνικής καταγωγής, η οποία υπηρέτησε ως στρατιωτική νοσοκόμα από το ξέσπασμα του πολέμου το 1940 έως και το τέλος της ελληνικής εκστρατείας το 1941.

Αυστραλές νοσοκόμες φτάνουν στην Κρήτη εγκαταλείποντας την ενδοχώρα τον Απρίλιο του 1941. Φώτο: George Silk/Αυστραλιανό Πολεμικό Μουσείο

Ήταν η μόνη νοσοκόμα που δεν εγκατέλειψε το καθήκον της κατά τη μάχη της Κρήτης τον Μάιο του 1941. Αυτή είναι η ιστορία της Ιωάννας Σταυρίδη.

Η Ιωάννα, κόρη του Γιάννη και της Άννας Σταυρίδη, γεννήθηκε στις 21 Σεπτεμβρίου του 1903 στο Λονδίνο. Η οικογένεια Σταυρίδη καταγόταν από την Ερμούπολη της Σύρου, όπου είχε γεννηθεί ο πατέρας της το 1867.

Ο Γιάννης ήταν μια προσωπικότητα με μεγάλη επιρροή, πρώην δημοσιογράφος και μετέπειτα διπλωμάτης, πλούσιος τραπεζίτης και χρηματιστής, που είχε μετακομίσει στο Λονδίνο με τους γονείς του πριν από το πέρασμα στον 20ό αιώνα.

Στο Λονδίνο, ο πατέρας της Ιωάννας, κάθε άλλο παρά ξέχασε τις ρίζες του, δείχνοντας την αφοσίωσή του στον τόπο καταγωγής του υπηρετώντας ως Γενικός Πρόξενος της Ελλάδας σχεδόν αδιαλείπτως από το 1903 έως και το 1920. Φίλος τόσο του Ελευθερίου Βενιζέλου όσο και του Λόιντ Τζορτζ, έπαιξε βασικό ρόλο ως διπλωματικός ενδιάμεσος ιδίως κατά την περίοδο πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.

Μετά τον πόλεμο, ο Ιωάννης χρίστηκε ιππότης από τη Βρετανική Κυβέρνηση και ανέλαβε τα καθήκοντα του Προέδρου της βρετανικής Ιονικής Τράπεζας μέχρι το θάνατό του το 1948.

ΙΩΑΝΝΑ Η «ΦΛΟΓΕΡΗ ΦΕΜΙΝΙΣΤΡΙΑ»

Υπάρχουν ενδείξεις ότι η Ιωάννα πέρασε μερικά από τα πρώτα της χρόνια μεγαλώνοντας στην Ελλάδα. Περιγράφοντας τον εαυτό της ως «φλογερή φεμινίστρια», η Ιωάννα θέλησε να παίξει ενεργό ρόλο όταν ξέσπασε ο πόλεμος το 1939.

Σύντομα ξεκίνησε την εκπαίδευσή της ως νοσηλεύτρια στον Ερυθρό Σταυρό, υπηρετώντας σε έναν Σταθμό Πρώτων Βοηθειών στο Λονδίνο. Η μοίρα, όμως, θα την έφερνε στην Ελλάδα, αρχικά για να φροντίσει την άρρωστη αδερφή της που βρισκόταν στην Αθήνα.

Με την ιταλική εισβολή το 1940, η Ιωάννα εντάχθηκε στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό, όπου ολοκλήρωσε την εκπαίδευσή της στη νοσηλευτική και σύντομα τοποθετήθηκε σε ασθενοφόρο τρένο που μετέφερε τους τραυματίες από το αλβανικό μέτωπο.

Μετά τη γερμανική εισβολή στις αρχές Απριλίου, η Ιωάννα και η αδερφή της κατάφεραν να περάσουν στην Κρήτη με ένα γιοτ, συμμετέχοντας σε ένα πάρτι του ιατρικού προσωπικού με επικεφαλής τον Βρετανό συνταγματάρχη Hamilton-Fairley. Το ταξίδι θα εξελισσόταν δραματικά, καθώς το γιοτ βομβαρδίστηκε και τελικά καταστράφηκε, με αποτέλεσμα πολλά μέλη του πληρώματος να σκοτωθούν και έξι να τραυματιστούν σοβαρά.

Οι επιζήσαντες ξεβράστηκαν στο νησί της Κιμώλου, από όπου τους παρέλαβε ένα άλλο σκάφος το οποίο τους μετέφερε στα Χανιά. Το ταξίδι κράτησε συνολικά δέκα μέρες και καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής της δοκιμασίας, η Ιωάννα φρόντιζε τους έξι τραυματίες.

Ενώ άλλοι συμμαχικοί νοσηλευτές που είχαν φτάσει στην Κρήτη είχαν διαφύγει στην Αίγυπτο πριν από τη γερμανική εισβολή, στις 14 Μαΐου η Ιωάννα προσφέρθηκε εθελοντικά να παραμείνει στο νησί, υπηρετώντας ως προϊσταμένη και νοσηλεύτρια χειρουργείου στο 7ο Βρετανικό Γενικό Νοσοκομείο, ένα μεγάλο, υπαίθριο νοσοκομείο χωρητικότητας 600 περίπου κλινών. Η Ιωάννα ήταν πλέον η μόνη συμμαχική νοσοκόμα στην Κρήτη.

Η παρουσία της ανακούφιζε τους ασθενείς που περίμεναν να τη δουν να επισκέπτεται τα κρεβάτια τους φορώντας το χαρακτηριστικό στρατιωτικό φόρεμα και το καπέλο νοσοκόμας. Ήταν τότε που οι τραυματίες ονόμασαν την Ιωάννα ως «η Φλόρενς Νάιτινγκεϊλ της Κρήτης».

Το νοσοκομείο είχε στηθεί κοντά στην ακτή, στα δυτικά των Χανίων. Με την έναρξη της γερμανικής εισβολής, το νοσοκομείο θα εξακολουθούσε να λειτουργεί καθώς η μάχη μαινόταν στη γύρω περιοχή με τις οβίδες να περνούν από πάνω του.

Υπάρχουν αναφορές που μιλούν για Γερμανούς στρατιώτες οι οποίοι κάποια φορά όρμησαν οπλισμένοι μέσα στο νοσοκομείο φωνάζοντας διαταγές στο συμμαχικό ιατρικό προσωπικό πριν επιστρέψουν στη μάχη, ενώ άλλες μιλούν για Γερμανούς γιατρούς και νοσηλευτές που προσχώρησαν στο ιατρικό προσωπικό του νοσοκομείου με σκοπό να βοηθήσουν τους τραυματίες και των δύο πλευρών και για ασθενοφόρα των συμμάχων που διέσχιζαν τις γερμανικές γραμμές μεταφέροντας συμμαχικούς και Γερμανούς τραυματίες στο νοσοκομείο.

Σε κάποια φάση το νοσοκομείο καταστράφηκε, το προσωπικό και οι ασθενείς συνελήφθησαν και σώθηκαν από την παρέμβαση ενός λόχου του 18ου τάγματος της Νέας Ζηλανδίας.

Μία από τις σπηλιές όπου στεγάστηκε το “Νοσοκομείο των Σπηλαίων” όπου προσφερε τις υπηρεσίες της η Ιωάννα Σταυρίδη τον Μάιο του 1941. Φώτο: Valieri και Margaret Stavridi, αναπαραγωγή Eric Taylor, Heroines of WWII, Robert Hale, 1991

ΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΤΩΝ ΣΠΗΛΑΙΩΝ

Παρά το γεγονός ότι έφερε τα διακριτικά του Ερυθρού Σταυρού, το νοσοκομείο βομβαρδίστηκε και δέχτηκε επίθεση με πολυβόλα, με αποτέλεσμα γιατροί να χάσουν τη ζωή τους και άλλοι να τραυματιστούν, ενώ ένα μεγάλο μέρος των προμηθειών καταστράφηκε.

Ο Αυστραλός πολεμικός ανταποκριτής, Τζον Χέθρινγκτον, που κάλυπτε την ελληνική εκστρατεία, αναφερόμενος σε αυτήν την αεροπορική επίθεση στο βιβλίο του για τη μάχη της Κρήτης με τον τίτλο «Από αέρος εισβολή», περιέγραφε χαρακτηριστικά πώς οι σφαίρες των πολυβόλων τρυπούσαν τις σκηνές του νοσοκομείου.

Ευτυχώς, η περιοχή διέθετε φυσικά καταφύγια με τη μορφή σπηλαίων κατά μήκος της κοντινής βραχώδους ακτής. Έτσι, κατά τη διάρκεια της νύχτας, η Ιωάννα και το υπόλοιπο προσωπικό μετέφεραν το νοσοκομείο και τους ασθενείς σε αυτές τις σπηλιές.

Παρόλο που οι συνθήκες δεν ήταν ιδανικές –μιας και οι προκάτοχοι ήταν κατσίκες και το έδαφος ανώμαλο– το προσωπικό οργάνωσε σύντομα το νοσοκομείο, με μαγειρεία, ράντζα, φωτισμό με λάμπες θυέλλης και ένα χειρουργείο πάνω σε πέτρινες πλάκες κοντά στην είσοδο. Αυτό θα γινόταν πλέον γνωστό ως «το νοσοκομείο των σπηλαίων».

Η βρετανική επίσημη ιστορία αναφέρει ότι η Ιωάννα και οι συνάδελφοί της περιέθαλψαν περίπου 500 τραυματίες, καθώς η μάχη μαινόταν πάνω από το κεφάλι τους. Όταν τα τρόφιμα και τα εφόδια εξαντλήθηκαν, λέγεται ότι η Ιωάννα χρησιμοποιώντας τη γερμανική σημαία ξεγέλασε τους Γερμανούς που της έριξαν ό,τι χρειαζόταν στο νοσοκομείο.

Η γερμανική κατάληψη του αεροδρομίου του Μάλεμε και η προέλασή τους εξανάγκασαν τις συμμαχικές δυνάμεις να υποχωρήσουν και μαζί τους το νοσοκομείο και οι τραυματίες που μπορούσαν να μετακινηθούν.

Ωστόσο, στις 25 Μαΐου, η Ιωάννα πήρε την απόφαση να μείνει και να φροντίσει εκείνους τους ασθενείς που ήταν πολύ άρρωστοι για να μετακινηθούν, μια απόφαση που θα οδηγούσε στην αιχμαλωσία της από τους Γερμανούς μια μέρα περίπου αργότερα.

Οι Γερμανοί δεν μπορούσαν να πιστέψουν ότι μια γυναίκα είχε υπηρετήσει εκεί κατά τη διάρκεια της μάχης. Φορώντας τώρα τη στολή νοσοκόμας του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, η Ιωάννα συνέχισε να περιθάλπει τους τραυματίες στο νοσοκομείο μέχρι που μεταφέρθηκε στην Αθήνα όπου και απελευθερώθηκε για να συνεχίσει να εργάζεται ως νοσοκόμα σε νοσοκομείο της Αθήνας.

Η ιστορία της Ιωάννας στο περιοδικό True Comics στο τεύχος του Σεπτεμβρίου 1942. Φώτο: Digital Comic Museum/Public Domain

Ο ΑΥΣΤΡΑΛΙΑΝΟΣ ΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΕΚΘΕΙΑΖΕΙ ΤΗΝ ΙΩΑΝΝΑ

Η ιστορία της γενναίας προσφοράς της εξαπλώθηκε σύντομα σε όλο τον κόσμο των Συμμάχων. Χωρίς αμφιβολία η φροντίδα της προς τους Αυστραλούς και τους άλλους στρατιώτες των Συμμάχων στην Κρήτη συγκίνησε την μακρινή Αυστραλία μετά την πτώση του νησιού και τη σύλληψη πολλών Αυστραλών στρατιωτών.

Ο αυστραλιανός Τύπος θα πλημμύριζε με άρθρα αφιερωμένα στη δοκιμασία της, κάνοντας γνωστή την ιστορία της σε όλη την Αυστραλία, από τη Wagga Wagga, στη Riverina, στο Horsham και ακόμη πιο πέρα, στο σπίτι πολλών Αυστραλών στρατιωτών που είχαν υπηρετήσει στην Ελλάδα.

Η εφημερίδα «Τhe Age» την περιέγραψε ως «πολύ μεγάλη και πολύ γενναία γυναίκα». Η Daily Advertiser της Wagga Wagga έγραψε ότι «όλοι με τους οποίους η Ιωάννα ήρθε σε επαφή δεν είχαν λόγια για να εκφράσουν το υπέρτατο θάρρος, το χιούμορ και τις ικανότητές της» ενώ το άρθρο της World News του Σίδνεϊ για την Ιωάννα είχε τον τίτλο «μια μεγάλη γυναίκα».

Η ιστορία της αποτυπώθηκε επίσης σε ένα κόμικ αφιερωμένο στη συμμετοχή της στη μάχη της Κρήτης που δημιουργήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά τη διάρκεια του πολέμου για να εμψυχώσει το κοινό κατά την αντίστασή του ενάντια στην απειλή του Άξονα. Αυτό το όμορφο μικρό κόμικ με την ιστορία της «νοσοκόμας των σπηλαίων» επιβιώνει μέχρι σήμερα σε συλλογές σε όλο τον κόσμο, αποτελώντας μια πολύτιμη οπτική ανάμνηση της Ιωάννας.

Η ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ

Ο Βρετανός συνταγματάρχης Hamilton Fairly, του Βασιλικού Ιατρικού Σώματος Στρατού (Royal Army Medical) που την είχε βοηθήσει να δραπετεύσει από την ηπειρωτική Ελλάδα, έγραψε για την Ιωάννα ότι ήταν μία από τις πιο γενναίες γυναίκες που είχε συναντήσει, προσθέτοντας «ήταν τόσο σκληρή όσο κάθε άνδρας και τόσο ακούραστη όσο ο πιο ικανός από αυτούς. Εντελώς άφοβη».

Ο συγγραφέας και φιλέλληνας Dilys Powell, έγραψε το 1941 για την Ιωάννα ότι αποτελούσε σύμβολο της αντίστασης της Ελλάδας «μια μοναχική γυναίκα, μετά τo σκόπιμo καταστροφικό βομβαρδισμό του νοσοκομείου στο Μάλεμε [η οποία] πέρασε την τελευταία εβδομάδα περιθάλποντας τους τραυματίες σε σπηλιές δίπλα στη θάλασσα». Τον Δεκέμβριο του 1941, η Ιωάννα τιμήθηκε για τις υπηρεσίες της με το μετάλλιο του Ερυθρού Σταυρού και το Πιστοποιητικό Διακεκριμένων Υπηρεσιών σε καιρό Πολέμου από τον Ελληνικό και τον Βρετανικό Ερυθρό Σταυρό αντίστοιχα.

Μετά την απελευθέρωση, η Ιωάννα επέστρεψε στην Αγγλία, αλλά δεν σταμάτησε να στηρίζει την Ελλάδα.

Όταν ο Ουίνστον Τσόρτσιλ το 1944 χαρακτήρισε το ΕΑΜ ως «μια συμμορία ληστών», η εφημερίδα «Sydney’s Tribune» ανέφερε ότι η Ιωάννα είχε απαντήσει υπερασπιζόμενη το ΕΑΜ, υπογραμμίζοντας την υποστήριξη που βρήκαν από την ελληνική αντίσταση οι στρατιώτες των Συμμάχων που κρύβονταν, αλλά και το πώς ο φτωχός ελληνικός λαός, παρά τις συνθήκες πείνας και τα αντίποινα των εχθρών, βοήθησε τους συμμαχικούς στρατιώτες να διαφύγουν πίσω στις συμμαχικές γραμμές.

Ο τάφος της οικογένειας Σταυρίδη όπου είναι θαμμένη η Ιωάννα βρίσκεται στο νεκροταφείο Hendon στο Λονδίνο.Φώτο: Julie&Keld via Find A grave website.

Η Ιωάννα πέθανε στις 8 Μαΐου του 1976, σε ηλικία 72 ετών, και τάφηκε με τη μητέρα και τον πατέρα της στον οικογενειακό τάφο στο νεκροταφείο Hendon του Λονδίνου. Πρόσφατα, η ζωή της αποτέλεσε την έμπνευση για το ιστορικό μυθιστόρημα της Leah Fleming με τον τίτλο «The Girl Under the Olive Tree» (Το κορίτσι κάτω από την ελιά) που δημοσιεύτηκε το 2013.

Η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου θα πρέπει να είναι αφορμή για να θυμηθούμε τη γενναιότητα όλων των γυναικών που συμμετείχαν στην άμυνα και την αντίσταση της Ελλάδας. Υπάρχουν πολλά πολεμικά μνημεία στην Κρήτη, αλλά δυστυχώς κανένα για αυτή τη γενναία Αγγλοελληνίδα νοσοκόμα και το νοσοκομείο στο οποίο υπηρετούσε. Κοντά στο σημείο υπάρχει ένα μνημείο που όμως δεν αναφέρεται στο 1941.

Είναι μόνο τα όμορφα λόγια του Καβάφη για τους γενναίους πεσόντες. Ίσως η Ιωάννα να ήταν ένα ακόμη θύμα των αντιεαμικών προκαταλήψεων της μεταπολεμικής Ελλάδας. Στεκόμενος στο χώρο του νοσοκομείου πριν από μερικά χρόνια, σκέφτηκα ότι ίσως θα ήταν καιρός να στηθεί ένα μνημείο για την Ιωάννα και τη συμβολή της στη μάχη της Κρήτης.

Ζήτω η Ιωάννα Σταυρίδη, η Φλόρενς Νάιτινγκεϊλ της Κρήτης.

JIM CLAVEN* - ΑΠΟΔΟΣΗ: ΜΑΡΙΑ ΚΑΜΠΥΛΗ

Πηγή neoskosmos.com

FacebookTwitter: @NeosKosmos