Σαλέπι, σερνικοβότανο. Ρόφημα για κρυολόγημα, βήχα, στομάχι, άσθμα, τονωτικό, αφροδισιακό.

της Θάλειας Γούτου, medlabnews.gr iatrikanea

To σαλέπι, του οποίου το επιστημονικό όνομα είναι όρχις, χρησιμοποιείται για την τόνωση των ασθενών κατά τη διάρκεια της ανάρρωσης τους.

Το ρόφημα που παράγεται δρα κατά της δυσεντερίας και του ξερόβηχα με φλογώσεις. Το σαλέπι προέρχεται από την αποξήρανση και κονιορτοποίηση του βολβού ενός φυτού, που ήταν γνωστό πολλούς αιώνες πριν στον Ελλαδικό, αλλά και στον ευρύτερο χώρο της ανατολικής Μεσογείου, με το όνομα Όρχις (Orchis mascula, της οικογενείας των Ορχιδωδών). Του αποδίδονταν ιδιότητες αφροδισιακές, γι’ αυτό και πέρασε στη λαϊκή παράδοση ως Σερνικοβότανο. Το βότανο που χάριζε στις γυναίκες αρσενικά παιδιά! Πράγματι, αν καταφέρουμε να εξάγουμε απ’ την Γη ένα ακέραιο φυτό τότε θα διαπιστώσουμε ότι αντί για ρίζα φέρει δύο περίπου ισομεγέθεις κονδύλους, οι οποίοι μοιάζουν με όρχεις. Βέβαια δεν έχουν όλα τα φυτά της οικογένειας των Ορχεϊδών, κονδυλώδη ριζώματα που να μοιάζουν με όρχεις, όμως τα φυτά που έχουν αυτούς τους όρχεις είναι τα τυπικά της οικογένειας. Οι κόνδυλοι αποξηραίνονται, αλέθονται και από τη σκόνη τους γίνεται το θαυμάσιο αυτό αφέψημα, που «ευφραίνει και το στόμα και την ψυχή», όπως έλεγαν οι παλιοί. Και γνώριζαν με την απλοϊκή τους σοφία ότι και στο σώμα προσφέρει θαυμαστά οφέλη.

Το σερνικοβότανο κρύβει ένα μύθο από πίσω του. Η ελληνική μυθολογία θέλει τον Όρχι γιο Σατύρου και Νύμφης, να μεταμορφώνεται χαριστικά σε ορχιδέα όταν προσέβαλε (ή σκότωσε) μια Βακχική Ιέρεια.  Η εν λόγω ορχιδέα είναι διαδεδομένη ήδη από την αρχαιότητα και για του λόγου το αληθές η πρώτη αναφορά γίνεται από τον Θεόφραστο ο οποίος έδωσε την ονομασία στις ορχιδέες λόγω του σχήμα τους, ενώ την αξία αυτών των ορχιδέων είχαν περί πολλού ο Ασκληπιός, ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός. Ο Διοσκουρίδης μάλιστα αναφέρει ότι ο συμπαγής και ευτραφής κόνδυλος είναι ο αρρενογόνος, ενώ ο μαραμένος είναι ο θηλυγόνος « και περί ταύτης δε ιστορείται την μεν μείζονα ρίζαν, υπό ανδρών εσθιομένην, αρρενογόνον είναι, την δε ελάττονα υπό γυναικών θηλυγόνον.». Στην Αρχαία Ρώμη επίσης παρασκεύαζαν ροφήματα και ποτά από τη ρίζα της ορχιδέας, τα οποία μάλιστα ονόμαζαν σατύρια ή πριάπισκα (satyrion, priapiscus), με τη δεύτερη ονομασία να προέρχεται από τον Πρίαπο, θεό της γονιμότητας μαρτυρία των αφροδισιακών ιδιοτήτων που αποδίδονταν και από εκείνους στο φυτό αυτό. Στη Μεσαιωνική Αγγλία, οι μάγισσες της εποχής χρησιμοποιούσαν το φρέσκο κόνδυλο για να προσελκύουν αληθινή αγάπη και το μαραμένο βολβό για να σβήσουν παράνομους πόθους. Το σαλέπι σα ρόφημα καταναλωνόταν μαζικά σε Αγγλία, Γαλλία από το 15ο αιώνα και μέχρι την αντικατάστασή του από τον καφέ και τσάι. Σήμερα αποτελεί ένα ρόφημα που επιστρέφει στο προσκήνιο τόσο για την εξαίσια γεύση του, όσο και για τις θεραπευτικές του ιδιότητες.

Συστατικά:  

περιέχει αραβίνη, τραγακανθίνη, πολύ άμυλο και πολύτιμα μεταλλικά άλατα: φώσφορο και ασβέστιο. Περιέχει μια κολλώδη ουσία, την βασσαρίνη, που όταν βράσει με νερό, δίνει αυτό το άριστο μαλακτικό κατά του βήχα και όλων των παθήσεων του θώρακα, αλλά και του στομάχου και των εντέρων.

Οι θερμαντικές του ιδιότητες του οφείλονται κατά κύριο λόγο στο αμυλο-γλίσχρασμα που περιέχει ο βολβός που όμως μπορεί να αντικατασταθεί άψογα από  άλλα αμυλο-γλισχρασματούχα υλικά της φύσης όπως θα δούμε πιο κάτω, έχοντας τα ίδια αποτελέσματα στον οργανισμό μας καθώς και όμοια τέρψη όπως αυτή που παραδοσιακά το σαλέπι χαρίζει.

Όπλο λοιπόν, στην έξαρση των εποχικών ιώσεων μπορεί να αποτελέσει το σαλέπι. 

Στην σημερινή εποχή, πίνεται ως ρόφημα ή χρησιμοποιείται κυρίως στην ζαχαροπλαστική για την παρασκευή γλυκών.

Οι θεραπευτικές ιδιότητες του σερνικοβότανου

Στις ορχιδέες αυτές και στις θεραπευτικές ιδιότητες τους αναφέρθηκαν ο Ιπποκράτης, ο Ασκληπιός, ο Θεόφραστος αλλά και ο Γαληνός, τονίζοντας την δύναμη του σερνικοβότανου να τονώνει τον οργανισμό των ασθενών, να επουλώνει τις πληγές του στομάχου και του εντέρου αλλά και να ανακουφίζει από τον έντονο βήχα.

Το σαλέπι έχει θεραπευτικές ιδιότητες γιατί περιέχει τις φαρμακευτικές ουσίες αραβίνη και τραγακανθίνη και πολύ άμυλο τα οποία, όταν διαλύονται στο νερό, δημιουργούν ένα υγρό πηκτό και κολλώδες, το θεωρείται κατάλληλο για την ανακούφιση του βήχα, του άσθματος και του στομαχόπονου, δρα κατά της δυσεντερίας και του βήχα, ενώ τονώνει σημαντικά το ανοσοποιητικό σύστημα.

Το σαλέπι, λόγω της κολλώδους φύσης του, επιδρά επουλωτικά στα τοιχώματα του πεπτικού. Επουλώνει έλκη στο στομάχι και στο έντερο.

Το σαλέπι είναι επίσης ένα ρόφημα θερμαντικό εξαιτίας και των μπαχαρικών που περιέχει. Για αυτόν τον λόγο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να μας ζεστάνει αποτελεσματικά αντί για το τσάι ή άλλα αφεψήματα.

Είναι πλούσιο σε άμυλο και μπορεί να χαρίσει ενέργεια και πνευματική διαύγεια σε άτομα που την χρειάζονται όπως οι μαθητές, οι ηλικιωμένοι, οι έγκυες γυναίκες, αλλά και οι ασθενείς.

Περιέχει πολύτιμα μεταλλικά άλατα όπως φώσφορο και ασβέστιο. Βοηθά εξασθενισμένους από αρρώστιες οργανισμούς να ανακάμψουν και να αναρρώσουν γρηγορότερα.

Περιέχει μια κολλώδη ουσία, την βασσαρίνη η οποία όταν βράσει με το νερό, μετατρέπεται σε κολλώδη πηχτή ουσία, μαλακτική, κατά του βήχα και των φλεγμάτων.

Το σαλέπι λόγω της κολλώδους φύσης του αλλά και των επουλωτικών συστατικών του επιδρά στο στομάχι και το έντερο αναπλάθοντας τα τοιχώματα του πεπτικού συστήματος.

Οι τονωτικές και αφροδισιακές του ικανότητες εντείνονται χάρη στην προσθήκη και των μυρωδικών όπως της κανέλας, του γαρίφαλου, της πιπερόριζας, της βανίλιας.

Το σαλεπι δεν έχει ιδιαίτερες θερμίδες. Το απλό σαλεπι χωρίς ζάχαρη έχει περίπου 15 θερμίδες ανά μερίδα (1 κουταλάκι του γλυκού των 15 γραμμαρίων), ενώ αν είναι έτοιμη σκόνη αναμεμιγμένη με ζάχαρη, έχει περίπου 30 θερμίδες ανά μερίδα.

Τρόποι παρασκευής

Στις ρίζες αυτού του φυτού αναπτύσσονται κόνδυλοι που αποξηραίνονται, αλέθονται, απομακρύνεται το πικρό αιθέριο έλαιο τους και από τη σκόνη τους παρασκευάζεται αυτό το αφέψημα που πωλούν οι «σαλεπτζίδες». Το σαλέπι μπορούμε να το βρούμε σαν σκόνη αναμεμιγμένο με διάφορα άλλο βότανα αλλά και κανέλα, μοσχοκάρυδο, γαρίφαλο και βανίλια για να το παρασκευάσουμε εμείς, με έναν τρόπο παρόμοιο με τον Ελληνικό καφέ.

Είδη σαλεπιού

Στην Ελλάδα μπορούμε να αγοράσουμε αυθεντικό σαλεπι Ιωαννίνων, το σαλεπι από την Πόλη με την αυθεντική πολίτικη συνταγή καθώς επίσης και το σαλεπι θαλάσσης που παρασκευάζεται από ένα είδος φυκιών της Ισλανδίας.

Παρασκευάζεται ως εξής:

Για δύο ποτήρια ροφήματος, προσθέτουμε 1 κουταλάκι σκόνη. Ανακατεύουμε συνεχώς το ρόφημα καθ΄όλη τη διάρκεια του ψησίματος, μέχρι να φουσκώσει (σαν τον ελληνικό καφέ).

Σερβίρουμε το ρόφημα με μέλι ή ζάχαρι, κανέλα και τριμμένο τζίντζερ.

1 φλιτζάνι νερό 
2 γαρίφαλα 
λίγη κανέλα 
λίγη πιπερόριζα σε σκόνη
 1 κουτ. γλ. ζάχαρη (ή παραπάνω αν θέλετε)
1 κουτ. γλ. σαλέπι 
Βράζουμε το νερό μαζί με τα γαρίφαλα και τη ζάχαρη
 Κατεβάζουμε το νερό από τη φωτιά και προσθέτουμε το σαλέπι ανακατεύοντας καλά και συνεχώς ώσπου να πάρει την παχύρρευστη υφή του. Αν χρειαστεί το ξαναβάζουμε λίγο στη φωτιά ανακατεύοντας συνεχώς (Προσοχή να μη βράσει)
Προσθέτουμε κανέλα και πιπερόριζα σε σκόνη και το πίνουμε ζεστό!

και 

Για ένα φλιτζάνι του τσαγιού θέλετε :

 

·       1 κττ (κουταλάκι του τσαγιού) άμυλο αραβοσίτου (νεσεστες - περιέχει άμυλο-γλισχραμα όπως το σαλέπι).

·       1 κττ ζάχαρη ή γλυκόριζα σε σκόνη.

·       Μισό κοφτό κττ κανέλα (περιέχει γλισχρασμα και αυτή).

·       1 με 2 μοσχοκάρφια (γαρύφαλλα) τριμμένα.

·       λίγο κακουλές (καρδαμωμο ή και καρδαμο) σε σκόνη ή 

·       λιγο τζιτζερ (πιπεροριζα) σε σκονη, κατα βουληση 


Εκτέλεση : 

Σε μια στέγνη κούπα βάζουμε πρώτα το άμυλο και τη ζάχαρη και με λιγάκι δροσερό νερό τα ανακατεύουμε. Παράλληλα σιγοβράζουμε σ'ενα μπρίκι μια φλιτζανα νερό μαζί με τα υπόλοιπα υλικά για 2 με 3 λεπτά  προσθέτουμε το καυτό νερό σιγά σιγά στη κούπα ανακατεύοντας συγχρόνως.

Απολαύστε λοιπόν ένα μοναδικό ρόφημα με θεραπευτικές ιδιότητες, θερμαντικό, εύγεστο και παράλληλα χορταστικό!

Διαβάστε επίσης

• Ρόφημα με κουρκουμά για χαλάρωση και με θεραπευτικές ιδιότητες
• Κρυολόγημα ή γρίπη; Τι πρέπει να κάνουμε; Γιατί δεν πρέπει να δίνουμε ασπιρίνη στα παιδιά με γρίπη;
• Έχει το παιδί σας πυρετό; Τι πρέπει και τι δεν πρέπει να κάνετε.
• Οι θεραπευτικές ιδιότητες του ευκάλυπτου, από το κρυολόγημα και την ιγμορίτιδα μέχρι την ψωρίαση και την ακμή
• Γρίπη ή κρυολόγημα; Ποια τα συμπτώματά τους, Πώς γίνεται η διάγνωση και τι είναι τα αντιικά φάρμακα και ποιοι μπορούν να τα παίρνουν;

Θάλεια Γούτου