Ο σπουδαίος μουσικοσυνθέτης, Γιάννης Μαρκόπουλος, πέθανε σε ηλικία 84 ετών. Το ιατρικό ανακοινωθέν

 επιμέλεια medlabnews.gr

Την τελευταία πνοή του σε ηλικία 84 ετών άφησε ο σπουδαίος μουσικοσυνθέτης Γιάννης Μαρκόπουλος, έπειτα από μάχη με τον καρκίνο. Στις 5 Μαΐου είχε εισαχθεί στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας του Γενικού Νοσοκομείου Αθηνών «Αλεξάνδρα».

Σύμφωνα με το ιατρικό ανακοινωθέν, ο Γιάννης Μαρκόπουλος πέθανε από επιπλοκές λόγω καρκίνου.

Το ιατρικό ανακοινωθέν:

«Στο νοσοκομείο «Αλεξάνδρα» κατέληξε απογευματινές ώρες του Σαββάτου ο νοσηλευόμενος από τις 5/5/’23, συνθέτης Γιάννης Μαρκόπουλος, γεννηθείς το 1939.

Ειδικότερα, ο ασθενής είχε τεθεί σε διασωλήνωση και είχε εισαχθεί στη ΜΕΘ του νοσοκομείο.

Διάγνωση: αιμορραγία κοιλίας επί εδάφους χρόνιας νόσου.

Αιτία θανάτου: επιπλοκές από προαναφερόμενο αίτιο».

Η οικογένειά του το βράδυ του Σαββάτου (10/6), λίγες ώρες μετά τον θάνατό του, εξέδωσε μια λιτή ανακοίνωση με την οποία επιβεβαίωσε το δυσάρεστο συμβάν.

Η ανακοίνωση:

«Με θλίψη ανακοινώνουμε ότι σήμερα το απόγευμα απεβίωσε, μετά από σκληρή μάχη με τον καρκίνο, ο μεγάλος εθνικός μας συνθέτης Γιάννης Μαρκόπουλος. Η μουσική ψυχή της Ελλάδας σίγησε. Όμως, θα μένει ζωντανή στη μνήμη μας, μέσα από τα τραγούδια του, που τραγουδήθηκαν και θα τραγουδιούνται από γενιές και γενιές Ελλήνων και Ελληνίδων».

Ποιος ήταν ο Γιάννης Μαρκόπουλος

Γεννήθηκε το 1939 στο Ηράκλειο Κρήτης. Πατέρας του ήταν ο Γεώργιος Μαρκόπουλος, πρώην νομάρχης Λασιθίου και μητέρα του η Ειρήνη Αεράκη από τη Σητεία. Πέρασε τα παιδικά του χρόνια στην Ιεράπετρα, στο ωδείο της οποίας παίρνει τα πρώτα του μουσικά μαθήματα στη θεωρία και στο βιολί. Οι πρώτες του επιδράσεις προέρχονται από την τοπική μουσική με τους γρήγορους χορούς και τα επαναλαμβανόμενα μικρά μοτίβα τους, από τη κλασική μουσική, καθώς και από τη μουσική της ευρύτερης ανατολικής Μεσογείου – και ιδιαίτερα της κοντινής Αιγύπτου.

Το 1956 συνεχίζει τις μουσικές σπουδές του στο Ωδείο Αθηνών, με τον συνθέτη Γεώργιο Σκλάβο και τον καθηγητή του βιολιού Joseph Bustidui. Την ίδια εποχή εισάγεται στο Πάντειο Πανεπιστήμιο για κοινωνικές και φιλοσοφικές σπουδές ενώ παράλληλα συνθέτει για το θέατρο, τον κινηματογράφο και το χορό. Το 1963 βραβεύεται για την μουσική του στις Μικρές Αφροδίτες του Νίκου Κούνδουρου, στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, και τον ίδιο χρόνο ανεβαίνουν από νέα χορευτικά σύνολα τα μουσικά του έργα Θησέας (χορόδραμα), Χιροσίμα (σουίτα μπαλέτου) και τα Τρία σκίτσα για χορό.

Φυγή στο Λονδίνο

Το 1967 επιβάλλεται στην Ελλάδα η δικτατορία και ο Γιάννης Μαρκόπουλος αναχωρεί στο Λονδίνο. Εκεί, Σύμφωνα με το wikipedia, εμπλουτίζει τις μουσικές του γνώσεις με την Αγγλίδα συνθέτρια Elisabeth Lutyens. Επίσης συνθέτει την κοσμική καντάτα Ήλιος ο πρώτος, σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη (που τιμάται με το βραβείο Νόμπελ το 1979), και τη μουσική για τη Λυσιστράτη του Αριστοφάνη (για το Θέατρο Τέχνης, σε σκηνοθεσία Κάρολου Κουν). Παράλληλα ολοκληρώνει τη μουσική τελετή Ιδού ο Νυμφίος, έργο που κρατά ανέκδοτο, εκτός ενός τμήματος, του περίφημου Ζάβαρα-κάτρα-νέμια, που αποτελεί ένα τα πιο διάσημα κομμάτια του. Την ίδια περίοδο γνωρίζεται με τους συνθέτες Ιάννη Ξενάκη και Γιάννη Χρήστου και έρχεται σε επαφή με τα πλέον πρωτοποριακά μουσικά έργα. Στο Λονδίνο συνθέτει ακόμα τους Χρησμούς, για συμφωνική ορχήστρα, και τους πρώτους Πυρρίχιους χορούς Α, Β, Γ, (από τους 24 που ολοκλήρωσε το 2001), οι οποίοι παίζονται, το 1968, από την ορχήστρα Concertante του Λονδίνου στο Queen Elizabeth Hall. Τότε γράφει και τη μουσική για την Τρικυμία του Σαίξπηρ, που ανεβαίνει από το Εθνικό Θέατρο της Αγγλίας, σε σκηνοθεσία David Jones.

Το 1969 επιστρέφει στην Αθήνα για να συμβάλει με τα έργα του στην πορεία για την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Δημιουργεί μια νέα κίνηση για την τέχνη και τη χρησιμότητά της και αναζητεί την βαθύτερη ενότητα του ανθρώπου με το φυσικό και κοινωνικό του περιβάλλον.

Συνθετικό έργο

Με την είσοδο της δεκαετίας του ’70 υλοποιεί το μουσικό του όραμα: καταθέτει μουσικά έργα που χαρακτηρίζονται στο σύνολό τους ως νέα πρόταση και τομή για τη μέχρι τότε ελληνική μουσική πραγματικότητα· έργα με ενότητα της αισθητικής και της φιλοσοφικής άποψης του συνθέτη ως προς τις θεμελιακές αρχές τους, με το καθένα όμως από αυτά να είναι διαφορετικό. Ιδρύει ένα νέο και ιδιόμορφο ορχηστικό σχήμα, καθιερώνοντας, με τις συνθέσεις του, την ουσία της μουσικής συμβίωσης και τους συσχετισμούς έκφρασης μεταξύ συμφωνικών και τοπικών οργάνων, μέσω του μελωδικού και ρυθμικού του ορίζοντα, των αρμονικών του δομών και των ηχοχρωμάτων της διάφανης ενορχήστρωσής του. Παράλληλα, προτείνει εμφατικά την «Επιστροφή στις Ρίζες», εννοώντας τον «σχεδιασμό του μέλλοντος, με ενδοσκόπηση, μελέτη και πλησίασμα των άφθαρτων πηγών της ζωντανής τέχνης του κόσμου και επιλεγμένες σύγχρονες πληροφορίες τέχνης». Η πρότασή του αυτή παίρνει τις διαστάσεις ενός κινήματος τέχνης.

Λίγο αργότερα ιδρύει την ορχήστρα Παλίντονος αρμονία, που αποτελείται από όργανα συμφωνικά και ελληνικά. Παρουσιάζει τα έργα του στο στούντιο Λήδρα και αργότερα στη μπουάτ «Κύτταρο», με νέους τραγουδιστές και μουσικούς. Διδάσκει τον τρόπο της ερμηνείας της μουσικής και των τραγουδιών του, στην αισθητική κατεύθυνση που πάντοτε επιζητούσε. Μαζί με τα θεατρικά στιγμιότυπα και τον εικαστικό διάκοσμο στήνει μια πολύτροπη μουσική παράσταση. Διανοούμενοι και φοιτητές γεμίζουν καθημερινά τους χώρους της δραστηριότητάς του, παρά τα εμπόδια της τότε εξουσίας. Τα τραγούδια του, όπως οι Οχτροί, τα Λόγια και τα χρόνια, τα Χίλια μύρια κύματα, η Λένγκω (Ελλάδα), ο Γίγαντας, το Κάτω στης Μαργαρίτας το αλωνάκι, το Καφενείον η Ελλάς, το Ο τόπος μας είναι κλειστός, τα Παραπονεμένα λόγια, το Μιλώ για τα παιδιά μου και πολλά άλλα, γίνονται σύμβολα και μύθοι. Το ίδιο άλλωστε συμβαίνει με τα μουσικά του έργα Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Ο Στράτης ο Θαλασσινός ανάμεσα στους Αγάπανθους, Ήλιος ο Πρώτος, Χρονικό, Ιθαγένεια, Οροπέδιο, Θητεία και Μετανάστες – σε ποίηση και στίχους Σολωμού, Σεφέρη, Ελύτη, Κ.Χ. Μύρη, Μιχ. Κατσαρού, Ελευθερίου, Σκούρτη, Θεοδωρίδη αλλά και δικούς του.

Το 1976 συνθέτει τη μουσική για την τηλεοπτική σειρά του BBC Who pays the Ferryman?, και η επιτυχία του μουσικού θέματος παραμένει στην κορυφή του βρετανικού Hit-Parade για μήνες, ενώ κάνει τον συνθέτη διεθνώς γνωστό.

Στα επόμενα χρόνια η δημοφιλία αυτή εκφράζεται με πολλές μετακλήσεις για συναυλίες, και ο Μαρκόπουλος πραγματοποιεί αλλεπάλληλα ταξίδια ανά τον κόσμο. Επισκέπτεται διαδοχικά, δίνοντας συναυλίες με τα έργα του, τη Νέα Υόρκη, τη Φιλαδέλφεια, το Σικάγο, το Σαν Φρανσίσκο, το Τορόντο, το Μόντρεαλ, τη Στοκχόλμη, το Άμστερνταμ, τη Νάπολη, το Παρίσι, το Βερολίνο, το Μόναχο, τη Φρανκφούρτη, τις Βρυξέλλες, το Λονδίνο καθώς και διάφορες πόλεις της Ρωσίας και της Αυστραλίας.

Στην καλλιτεχνική του παραγωγή, βέβαια, σημαντική θέση έχει η μουσική του για το θέατρο και τον κινηματογράφο: μουσική για έργα του Ευριπίδη, του Αριστοφάνη, του Μενάνδρου, του Σαίξπηρ, του Τσέχωφ, του Μπέκετ αλλά και σύγχρονων Ελλήνων δραματουργών, και για ταινίες του Κούνδουρου, του Ντασέν, του Κοσμάτου, του Μανουσάκη, του Σκαλενάκη, του Γρηγορίου και άλλων.

Τον Ιανουάριο του 1981 ενώνεται και στη ζωή με την τραγουδίστρια και συνεργάτιδά του Βασιλική Λαβίνα. Γεννιέται η κόρη τους Ελένη. Για μια περίοδο ο συνθέτης αποζητεί μια πιο ιδιωτική ζωή με την οικογένειά του, ενώ ξεκινά η προετοιμασία του για το άνοιγμα ενός νέου κεφαλαίου στη μουσική του: στον κορμό των νέων συνθέσεών του εμφανίζονται μελωδικά ξεσπάσματα στηριγμένα στην εκτεταμένη πολυτονικότητα της αρμονικής του δομής –καρποί της φαντασίας του–, που ενισχύονται από το πάθος μιας ανεξάντλητης ζωτικότητας.

Από τις συνθέσεις αυτής της περιόδου σημειώνουμε έργα μουσικής δωματίου, τέσσερα κουαρτέτα, δύο σονάτες, πέντε κομμάτια για βιολί και πιάνο. Από τα έργα ενόργανης μουσικής, το Κονσέρτο-Ραψωδία για λύρα και συμφωνική ορχήστρα,τα Μητρώα για ορχήστρα εγχόρδων,τη Συμφωνία της Ίασης, επίσης δύο ορατόρια και δύο κύκλους τραγουδιών. Το 1994 συνθέτει ένα από τα πιο σημαντικά του έργα,τη Λειτουργία του Ορφέα – για φωνή, χορωδία και ορχήστρα –, που απευθύνεται φιλοσοφικά στον επαναπροσδιορισμό της σχέσης του ανθρώπου με τη φύση. Ακολουθούν η Ανα-γέννηση Κρήτη ανάμεσα σε Βενετιά και Πόλη, μουσικό ταξίδι σε 4 ενότητες, η όπερα Ερωτόκριτος και Αρετή, τα Σχήματα σε κίνηση, κονσέρτο για πιάνο εμπνευσμένο από τον Πυθαγόρα, τα Ευήλια τοπία, φαντασία για σόλο φλάουτο, ο Νόμος της Θαλπωρής, ορατόριο-μουσικό θέαμα για φωνές, χορωδία, ορχήστρα πνευστών, μπαλέτο και εικόνες, 16 Πυρρίχιοι χοροί 1980-2001, Τρίπτυχο για φλάουτο έγχορδα και άρπα (2007).

H μουσική μου μιλάει στο DNA του Έλληνα

«Θα ορίζατε το έργο σας ως “πολιτικό” ή είναι περιοριστικός αυτός ο όρος;» ρωτάει το 2011 ο Οδυσσέας Ιωάννου τον μεγάλο μουσικοσυνθέτη σε μια συνέντευξη που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Καθημερινή.

«Αν το “πολιτικό στοιχείο” έχει πλατιά έννοια, προερχόμενο από την “πολιτεία” δεν συγκρούεται με περιοριστικό όρο. Η σύνθεση ενός έργου -στην περίπτωση μου- περνάει εκτός απ’ τα υπερβατικά τοπία της φαντασίας και από τα καθημερινά συμβάντα μέσα στις πόλεις, στην παγκόσμια επικοινωνία, στη φύση, στην ανάγκη και στο ταξίδι. Όλα είναι πολιτική. Κι έτσι πρέπει. Στην αρχαία Ελλάδα οι μη ασχολούμενοι με την πολιτική ονομάζονταν “ιδιώτες” και τους χλεύαζαν. Δεν είναι τυχαίο που η λέξη μας αυτή για τους Ευρωπαίους (Idiot) σημαίνει τον βλάκα» απαντάει ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ενώ τρία χρόνια πριν, σε μία συνέντευξή του στον Κοσμά Βίδο και την εφημερίδα Το Βήμα απάντησε το εξής στην ερώτηση « Τι θα λέγατε για κάποιες αντιδράσεις, για κάποιες επιθέσεις που δέχθηκε η μουσική σας;»: «Οι αντιδράσεις και οι ηθελημένες ή αθέλητες επιθέσεις ίσως προέρχονται από τη διαφορετική αισθητική που έχει το έργο μου σε σχέση με τα έργα των άλλων Ελλήνων συνθετών. Θα υπενθυμίσω στους αναγνώστες ότι οι φιλοσοφικές παράμετροι που εμφανίζει το μουσικό κίνημα “επιστροφή στις ρίζες” δημιούργησαν σ’ εμένα τρομερές αντιπαραθέσεις από ορισμένους κύκλους που ενδιαφέρονταν κυρίως για την παγκοσμιοποίηση της μουσικής. Θα επαναλάβω ότι ουδέποτε το μουσικό αυτό κίνημα σήμαινε επιφανειακά ή παρελθοντολογικά θέματα. Αλλά όπως έχω πει, σημαίνει έναν μόνιμο σχεδιασμό του μέλλοντος με άφθαρτα στοιχεία από την παράδοση, σε συνδυασμό με τις σύγχρονες επιλεγμένες μουσικές πληροφορίες της παγκόσμιας μουσικής».

Ο Γιάννης Μαρκόπουλος μίλησε για την Ελλάδα μέσα από την μουσική του με έναν μοναδικό, αταξινόμητο και ιδιοσυγκρασιακό τρόπο, με αγάπη στην διαχρονικότητα της παράδοσης και στα «τοπικά ιδιώματα» όπως τα περιγράφει ο Οδυσσέας Ιωάννου και συνεχίζει:

«Ο Μαρκόπουλος έγραψε μουσική και τραγούδια για περισσότερες από 30 κινηματογραφικές ταινίες, την περίοδο 1961-1969, πριν κυκλοφορήσει το πρώτο μεγάλο έργο του, το «Χρονικό». Ακούγοντας κανείς προσεκτικά εκείνα τα τραγούδια, που φανέρωναν τη στόφα μεγάλου λαϊκού μελωδού, θα περίμενε πως η συνέχειά του θα ήταν στο πεδίο του αμιγώς λαϊκού τραγουδιού, παρά τους όποιους “υπαινιγμούς” παραδοσιακής μουσικής περιείχαν».

«Ζαβαρακατρανέμια». Ένα τραγούδι που ερμήνευσε ο Νίκος Ξυλούρης και γράφτηκε στα χρόνια της Χούντας. Το μήνυμά του; Αντιδικτατορικό.

Τους στίχους και τη μουσική είχε γράψει ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ο οποίος έφυγε σήμερα από τη ζωή σε ηλικίας 84 ετών. Το τραγούδησε για πρώτη φορά ο Νίκος Ξυλούρης το 1968 στο δίσκο «Επιχείρησις Απόλλων».

Τα λόγια του ακούγονται ακαταλαβίστικα. Πολλές ήταν οι εκδοχές για το τι μπορεί να σημαίνουν.

Τελικά χρόνια αργότερα, ο ίδιος ο Γιάννης Μαρκόπουλος έλυσε το «μυστήριο» εξηγώντας:

«αλληλούια» = αλληλουχία

«ζάβαρα» = λάβαρα

«κάτρα» = μαύρα

«νάμα» = βάπτισμα

«λάμα» = το μαχαίρι

«νέμια» = Ανέμισαν

«ίλεος» = Έλεος

«Ζάβαρα κάτρα νέμια» = Λάβαρα Μαύρα Ανέμισαν

«Ίλεος Ίλεος» = Έλεος, Έλεος

«Λάμα Λάμα Νάμα Νάμα Νέμια» = Το μαχαίρι, το μαχαίρι μάνα μάνα Ανέμισαν