Η φυσική λοίμωξη ή το εμβόλιο προσφέρει μεγαλύτερη προστασία από τον κοροναϊό;

επιμέλεια Κλεοπάτρα Ζουμπουρλή, μοριακή βιολόγος, medlabnews.gr iatrikanea 

Μετά τη ανάρρωση από τη λοίμωξη από έναν ιό, το ανοσοποιητικό σύστημα διατηρεί «μνήμη»  του ιού αυτού, δηλαδή διαθέτει μηχανισμούς και ειδικά κύτταρα που θυμούνται την αρχική επαφή με τον εισβολέα. Τα κύτταρα αυτά του ανοσοποιητικού και τα αντισώματα (οι ειδικές δηλαδή πρωτεΐνες του ανοσοποιητικού που κυκλοφορούν στο αίμα  και άλλα υγρά του οργανισμού),  μπορούν να αναγνωρίσουν και να σκοτώσουν το παθογόνο εάν το συναντήσουν ξανά. Με τον μηχανισμό αυτό προστατευόμαστε από πολλές ασθένειες ή έστω μειώνεται η βαρύτητα της νόσου αν δεν μπορεί να παρέχεται απόλυτη προστασία.

Αυτή η μακροχρόνια ανοσολογική προστασία εμπλέκει διάφορα σκέλη του ανοσοποιητικού συστήματος, το οποίο είναι ιδιαίτερα περίπλοκο. Έτσι, περιλαμβάνει τα αντισώματα  αλλά και διαφορετικούς  τύπους Τ-λεμφοκυττάρων που βοηθούν στην αναγνώριση και την εξόντωση παθογόνων. Από την άλλη τα Β λεμφοκύτταρα είναι αυτά που δημιουργούν και παράγουν νέα αντισώματα όταν τα χρειάζονται το ανοσοποιητικό.

Όλα αυτά τα συνεργαζόμενα τμήματα  του ανοσοποιητικού συστήματος έχει βρεθεί ότι έχουν ουσιαστικό ρόλο και σε άτομα που αναρρώνουν από τον SARS-CoV-2. Ωστόσο, οι λεπτομέρειες αυτής της ανοσολογικής απόκρισης καθώς και πόσο διαρκεί η ανοσία μετά τη αρχική λοίμωξη είναι μάλλον ασαφείς. Επιπλέον υπάρχουν διάσπαρτες αναφορές για επαναμόλυνση με τον SARS-CoV-2 που έχουν προκαλέσει εύλογες ανησυχίες ότι η ανοσολογική απόκριση στον ιό μπορεί να μην έχει μακρά διάρκεια

Φυσική Ανοσία

Πολλοί επιστήμονες πιθανώς θα συμφωνούσαν ότι «Η φυσική μόλυνση προσφέρει καλύτερη ανοσία από αυτή που προσφέρει ο εμβολιασμός». Πράγματι, υπάρχουν πολλά παθογόνα για τα οποία η φυσική λοίμωξη προκαλεί ισχυρότερες ανοσολογικές αντιδράσεις και εάν κάποιος επιβιώσει από αυτή τη λοίμωξη, τότε θα αναπτύξει πιο μακροχρόνια ανοσία συγκριτικά με τον αντίστοιχο εμβολιασμό. Τυπικό παράδειγμα μιας τέτοιας λοίμωξης αποτελεί η ιλαρά. Οι επιζήσαντες της ιλαράς αναπτύσσουν δια βίου ανοσία έναντι του ιού, εφόσον βέβαια ξεπεράσουν τον κίνδυνο εγκεφαλίτιδας, πνευμονίας και θανάτου από την νόσο.

Αντίθετα, o εμβολιασμός κατά της ιλαράς απαιτεί δύο δόσεις του εμβολίου και μπορεί να μην προσφέρει πλήρη και δια βίου προστασία, αν και έχει αποδειχθεί ότι είναι αρκετά καλός για  τον έλεγχο της νόσου όταν εφαρμόζεται σε ευρεία κλίμακα. Πράγματι, ο εμβολιασμός για την ιλαρά ουσιαστικά εξαφάνισε την νόσο όπου εφαρμόστηκε καθολικά. 

Ανοσία από τον κοροναϊό

Τα Β λεμφοκύτταρα μνήμης για την πρωτεΐνη ακίδα (αυτά που «θυμούνται» και αναλαμβάνουν την άμεση παραγωγή αντισωμάτων αν ξαναέλθουν σε επαφή με την πρωτεΐνη ακίδα)  αυξάνονταν με την πάροδο του χρόνου, και οι περισσότεροι είχαν περισσότερα Β λεμφοκύτταρα μνήμης έξι μήνες μετά την έναρξη των συμπτωμάτων από ότι ένα μήνα μετά. Αν και ο αριθμός αυτών των κυττάρων φάνηκε να φτάνει σε ένα πλατό μετά από μερικούς μήνες, τα επίπεδα τους δεν μειώθηκαν κατά την περίοδο που μελετήθηκε, ούτε μάλιστα φάνηκε να υπάρχει κάποια τάση μείωσης.

Τα CD4 +T λεμφοκύτταρα και τα CD8+Τ λεμφοκύτταρα που ήταν  ειδικά για το SARS-CoV-2 παρέμειναν επίσης σε υψηλά επίπεδα μετά τη μόλυνση αν και μειώθηκαν σταδιακά με χρόνο ημιζωής περίπου 3-5 μήνες. Έξι μήνες μετά την έναρξη των συμπτωμάτων, το 92% των συμμετεχόντων είχαν CD4 +T λεμφοκύτταρα που αναγνώριζαν τον ιό. Αυτά τα κύτταρα βοηθούν στον συντονισμό της ανοσολογικής απόκρισης. Επίσης περίπου οι μισοί συμμετέχοντες είχαν CD8+Τ λεμφοκύτταρα, τα οποία σκοτώνουν τα κύτταρα που έχουν μολυνθεί από τον ιό. Από την μελέτη της κινητικής των αντισώματων, των Β λεμφοκύτταρων μνήμης, των CD4+ και των CD8+ Τ-λεμφοκύτταρων, οι ερευνητές παρατήρησαν ότι κάθε σκέλος  της ανοσολογικής μνήμης έναντι του SARS-CoV-2 παρουσίασε ξεχωριστή κινητική.  Όπως με τα αντισώματα, ο αριθμός διαφορετικών τύπων ανοσοκυττάρων κυμαινόταν σημαντικά  μεταξύ των ατόμων. Ούτε το φύλο, ούτε οι διαφορές στη βαρύτητα της νόσου εξηγούν αυτές τις διαφορές μεταξύ των ατόμων, όσον αφορά τα επίπεδα των αντισωμάτων ή τους αριθμούς των ειδικών κυττάρων. Ωστόσο, σε 95% των ατόμων της μελέτης τουλάχιστον 3 στα 5 βασικά σκέλη του ανοσοποιητικού συστήματος θα μπορούσαν να αναγνωρίσουν τον SARS-CoV-2 έως και 8 μήνες μετά τη αρχική μόλυνση. Έτσι οι ερευνητές είναι αισιόδοξοι ότι ένα παρόμοιο μοτίβο ανταποκρίσεων που θα διαρκεί στον χρόνο μπορεί επίσης να προκύψει μετά τον εμβολιασμό.

Η έρευνα χρηματοδοτήθηκε εν μέρει από το Εθνικό Ινστιτούτο Αλλεργίας και Λοιμωδών Νοσημάτων του NIH (NIAID) και το Εθνικό Ινστιτούτο Καρκίνου (NCI) και τα αποτελέσματα δημοσιεύθηκαν τον Ιανουάριο του2021, στο περιοδικό Science.

Ανοσιακή Μνήμη

Οι παρατηρήσεις της παραπάνω έρευνας δημιουργούν αισιοδοξία σχετικά με τη διάρκεια της ανοσίας στον SARS-CoV-2 και την προστασία από τις επαναμολύνσεις. 

Αρκετές έρευνες έχουν εξετάσει επίσης αν το ιστορικό έκθεσης στον ιό μπορεί να προστατεύσει από μελλοντικές λοιμώξεις.  Από τη Μεγάλη Βρετανία έδειξαν ότι οι επαγγελματίες υγείας που είχαν μολυνθεί στο πρώτο κύμα της πανδημίας δεν ήταν δυνατό να νοσήσουν ξανά από τον ιό και όσοι μολύνθηκαν εκ νέου παρουσίασαν ασυμπτωματική λοίμωξη. Οι παραπάνω έρευνες παρατήρησης δημιουργούν ελπίδες ότι τελικά θα είναι δυνατό να επιτευχθεί προστατευτική ανοσία μακροπρόθεσμα.

Τα εμβόλια και η ανοσία στη Δέλτα

Παρά το γεγονός ότι πολλές έρευνες δείχνουν ότι τα υφιστάμενα εμβόλια δεν είναι εξίσου αποτελεσματικά απέναντι στο στέλεχος Δέλτα όσο στο στέλεχος Άλφα, ωστόσο διατηρούν ένα υψηλό ποσοστό αποτελεσματικότητας σε όσους έχουν λάβει δύο δόσεις.

Ανάλογα με το εμβόλιο η προστασία από τη νοσηλεία όσων μολύνονται από το στέλεχος Δέλτα κυμαίνεται από 92% ως 96%, ενώ από τη συμπτωματική νόσηση από 60% ως 88%, με βάσει τα δεδομένα των βρετανικών αρχών. Έπειτα από μία μόνο δόση εμβολίου, η προστασία από τη νόσηση μειώνεται πολύ, στο 33%, σύμφωνα με βρετανική έρευνα.

«Μία δόση δεν αρκεί» να αντιμετωπίσει το στέλεχος Δέλτα, «ο πλήρης εμβολιασμός είναι απαραίτητος για να προστατευθούν οι πιο ευάλωτοι», τόνισε το ECDC. Η αύξηση της εμβολιαστικής κάλυψης είναι απαραίτητη, όμως σίγουρα δεν αρκεί, προειδοποιεί ο επιδημιολόγος Αντουάν Φλαό.

H ανοσία, που επέρχεται από την ίδια τη λοίμωξη και από τον εμβολιασμό για τον κοροναϊό SARS-CoV-2, φαίνεται να είναι μακράς διαρκείας. Όμως θα χρειαστεί κάποιος χρόνος για να ξεκαθαρίσει το τοπίο σχετικά με τη διάρκεια της ανοσίας και, σε κάθε περίπτωση, δεν αναμένεται να ισχύει το ίδιο για όλους -ανεξαιρέτως- τους ανθρώπους.

Σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα στην χώρα μας έχουν ασθενήσει περίπου 30% του πληθυσμού και έχει εμβολιαστεί το 60% με αποτέλεσμα να πλησιάζουμε σε συνολική ανοσία το 90%. Δηλαδή στο τοίχος ανοσίας. Αυτό θα φέρει και την ύφεση της πανδημίας.

Νέα πρόσφατη μελέτη για την φυσική λοίμωξη ή το εμβόλιο

Τα ευρήματα έρευνας αναδεικνύουν το πλεονέκτημα της φυσικής λοίμωξης έναντι του εμβολιασμού, ωστόσο οι συγγραφείς ότι τα οφέλη των ισχυρότερων Β κυττάρων μνήμης ΔΕΝ εξαλείφουν τον κίνδυνο σοβαρής ασθένειας και θανάτου από την COVID-19.

Ο εμβολιασμός παράγει μεγαλύτερες ποσότητες κυκλοφορούντων αντισωμάτων από τη φυσική λοίμωξη από COVID-19, αλλά μια νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Nature υποδεικνύει ότι δεν δημιουργούνται όλα τα Β κύτταρα μνήμης με τον ίδιο τρόπο. Ενώ ο εμβολιασμός δίνει ώθηση στα Β κύτταρα μνήμης που αναπτύσσονται σε μερικές εβδομάδες, η φυσική λοίμωξη γεννά Β κύτταρα μνήμης που συνεχίζουν να αναπτύσσονται για αρκετούς μήνες, παράγοντας ιδιαίτερα ισχυρά αντισώματα, ικανά να εξαλείψουν και τις μεταλλάξεις του ιού.

«Παρόλο που η φυσική λοίμωξη μπορεί να παράγει ώριμα αντισώματα με ευρύτερη δραστηριότητα από ό,τι ένα εμβόλιο, μπορεί ταυτόχρονα και να σας σκοτώσει. Το εμβόλιο δεν θα προκαλέσει κάτι τέτοιο, αλλά πράγματι προστατεύει από τον κίνδυνο σοβαρής ασθένειας ή θανάτου από τη λοίμωξη», αναφέρει ο Michel C. Nussenzweig, επικεφαλής του Εργαστηρίου Μοριακής Ανοσολογίας του Πανεπιστημίου Rockefeller.

Ο Δρ. Nussenzweig και οι συνεργάτες του θέλησαν να εντοπίσουν τυχόν διαφορές στην ανάπτυξη των Β κυττάρων μνήμης συγκρίνοντας δείγματα αίματος από ασθενείς που είχαν αναρρώσει από COVID-19 με αυτά από άτομα εμβολιασμένα με mRNA εμβόλιο που δεν είχαν νοσήσει ποτέ.

Εμβολιασμός και φυσική λοίμωξη παρείχαν παρόμοιο αριθμό Β κυττάρων μνήμης, τα οποία αναπτύχθηκαν τάχιστα μεταξύ της πρώτης και δεύτερης δόσης των εμβολίων της Pfizer και της Moderna, παράγοντας όλο και πιο ισχυρά αντισώματα μνήμης. Μετά από δύο μήνες, όμως, η εξέλιξη σταμάτησε. Τα Β κύτταρα μνήμης υπήρχαν σε μεγάλο αριθμό και εξέφραζαν ισχυρά αντισώματα, που, όμως, δεν ενδυναμώνονταν πλέον. Επίσης, αν και κάποια από αυτά τα αντισώματα μπορούσαν να εξουδετερώσουν τη «Δέλτα» και άλλες μεταλλάξεις, δεν παρατηρήθηκε συνολική βελτίωση στο εύρος τους.

Στους αναρρώσαντες ασθενείς, από την άλλη, τα Β κύτταρα μνήμης συνέχισαν να αναπτύσσονται και να βελτιώνονται έως και ένα χρόνο μετά τη λοίμωξη. Με κάθε ενημέρωση των Β κυττάρων μνήμης, δημιουργούνταν πιο ισχυρά και πιο ευρέως εξουδετερωτικά αντισώματα μνήμης.

Απόλυτα ανοσολογικά καλυμμένοι όσοι και αρρώστησαν και εμβολιάστηκαν

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η διερεύνηση των ποιοτικών χαρακτηριστικών της ανοσίας που αναπτύσσεται σε άτομα που εμβολιάστηκαν μερικούς μήνες μετά από φυσική νόσο.

Φαίνεται, λοιπόν, ότι αυτά τα άτομα έχουν αναπτύξει αντισώματα που εξουδετερώνουν ένα ευρύτερο φάσμα μεταλλαγμένων στελεχών του SARS-CoV-2 από ότι τα αντισώματα που αναπτύσσουν άτομα που έχουν λάβει το κλασικό σχήμα του εμβολιασμού χωρίς προηγούμενη νόσο.

H ποιότητα, δε, των αντισωμάτων που αναπτύσσονται από άτομα που πέρασαν τη νόσο και έχουν εμβολιασθεί, μπορεί να εξουδετερώσουν ακόμα και πιο απομακρυσμένα είδη κοροναϊών.

Οι ερευνητές ονομάζουν αυτό το είδος ανοσίας ως υβριδική και το μελετούν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθότι μπορεί να βοηθήσει στη δημιουργία εμβολιαστικών σχημάτων που θα έχουν παρόμοια χαρακτηριστικά υπερ-ανοσίας.

Οι καθηγητές της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Γκίκας Μαγιορκίνης και Θάνος Δημόπουλος (πρύτανης ΕΚΠΑ) συνοψίζουν τα δεδομένα αυτά.

Πίσω από αυτήν την ποιοτικά ανώτερη ανοσία, οι επιστήμονες υποθέτουν ότι κρύβονται τα β-λεμφοκύτταρα μνήμης. Η παραγωγή αντισωμάτων στην αρχική φάση της ανοσολογικής απάντησης παράγεται από μία κατηγορία των λευκών κυττάρων του αίματος τα β-λεμφοκύτταρα που εκπαιδεύονται στο να παράγουν κατάλληλα αντισώματα και μετατρέπονται έτσι σε πλασματοκύτταρα.

Μετά την ανάρρωση, τα πλασματοκύτταρα μειώνονται και έτσι η παραγωγή των αντισωμάτων φθίνει. Σταδιακά, όμως, μετά την ανάρρωση αναπτύσσονται κάποια β-λεμφοκύτταρα που παράγουν αντισώματα σε βάθος χρόνου, τα λεγόμενα β-λεμφοκύτταρα μνήμης.

Φαίνεται λοιπόν ότι αυτά τα β-λεμφοκύτταρα μνήμης αναπτύσσονται πιο αργά, ακόμα και μήνες αργότερα από την αρχική έκθεση στον ιό. Έτσι, όταν γίνει ο εμβολιασμός μετά από νόσο αυτά τα καλά εκπαιδευμένα β-λεμφοκύτταρα μνήμης επεκτείνονται ακόμα περισσότερο, με αποτέλεσμα να παράγεται μία αντισωματική απάντηση υψηλότερης ποιότητας και μεγαλύτερου φάσματος.

Ομοίως, φαίνεται ότι η καθυστέρηση της δεύτερης δόσης των εμβολιαστικών σχημάτων οδηγεί σε βελτιωμένη ανοσιακή απόκριση, ισχυρότερη από αυτήν των κλασικών σχημάτων και μάλλον πολύ κοντά σε αυτήν που παρατηρείται στην υβριδική ανοσία.

Mix'n'match

Πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα επίσης βλέπουμε και στις μελέτες “mix’n’match”, στις οποίες ο εμβολιασμός ολοκληρώθηκε από εμβόλιο διαφορετικό από αυτό της πρώτης δόσης.

Σε μελέτη που έχει γίνει διαθέσιμη σε μορφή προδημοσίευσης, η χρήση ενισχυτικής δόσης με εμβόλιο διαφορετικό από αυτό που είχε ολοκληρωθεί το αρχικό σχήμα, είχε ως αποτέλεσμα ισχυρότερη ανοσολογική απόκριση από ότι όταν χρησιμοποιήθηκε εμβόλιο ίδιο με αυτό του αρχικού σχήματος.

Η έκθεση λοιπόν σε διαφορετικά αντιγόνα θεωρητικά ενισχύει τη διεύρυνση του φάσματος των εκπαιδευμένων β-λεμφοκυττάρων μνήμης, με αποτέλεσμα να παράγουν περισσότερα, αλλά και πιο αποτελεσματικά αντισώματα.

Τα αποτελέσματα αυτά είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά καθώς φαίνεται ότι με κατάλληλο εμβολιαστικό σχεδιασμό θα μπορούσαμε να προστατευθούμε για ένα αρκετά μεγάλο εύρος μεταλλαγμένων στελεχών του SARS-CoV-2 που μπορεί να προκύψουν στο κοντινό ή απώτερο χρονικό διάστημα.

Γερμανοί λοιμωξιολόγοι: Ένα χρόνο διαρκεί η φυσική ανοσία από Covid-19

Οι Γερμανοί λοιμωξιολόγοι εκτιμούν ότι η ανοσολογική προστασία όσων έχουν νοσήσει από κοροναϊό έχει μεγαλύτερη χρονική διάρκεια από ό,τι εθεωρείτο μέχρι τώρα.

«Η αποδεδειγμένη διάρκεια προστασίας μετά από μόλυνση από τον Sars-CoV-2 είναι τουλάχιστον ένα έτος», αναφέρεται σε ανακοίνωση της γερμανικής Εταιρείας Λοιμωξιολόγων. Από λοιμωξιολογική άποψη μάλιστα εκτιμάται ότι η προστασία όσων έχουν αναρρώσει θα διαρκέσει σημαντικά μεγαλύτερη χρονική περίοδο. Ωστόσο, αυτό δεν έχει αποδειχθεί ακόμη από μελέτες, επειδή ο Sars-CoV-2 δεν υπάρχει αρκετό καιρό.

Οι ειδικοί τάσσονται υπέρ της επιμήκυνσης του χρονικού διαστήματος, κατά το οποίο οι αναρρώσαντες θα εξομοιώνονται με τους εμβολιασμένους σε ό,τι αφορά στους περιορισμούς, κατά δώδεκα μήνες συνολικά μετά τη μόλυνσή τους. Επί του παρόντος, όσοι έχουν αναρρώσει επωφελούνται μόνο για έξι μήνες από τους περιορισμούς, απαλλασσόμενοι για παράδειγμα από τα διαγνωστικά τεστ.

Νέα μελέτη από τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νόσων (CDC) των ΗΠΑ

Σε μια νέα μελέτη από τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νόσων (CDC) των ΗΠΑ κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο εμβολιασμός έναντι του κοροναϊού προσφέρει ισχυρότερη και πιο αξιόπιστη προστασία από ό,τι η φυσική ανοσία έπειτα από λοίμωξη Covid-19. 

Όμως αναγνωρίσαν ότι μια παρόμοια έρευνα στο Ισραήλ ΔΕΝ είχε δείξει ότι οι εμβολιασμένοι έχουν καλύτερη προστασία σε σχέση με όσους έχουν φυσική ανοσία λόγω προηγούμενης λοίμωξης. Σε κάθε περίπτωση, επισήμαναν ότι για να αποκτηθεί η φυσική ανοσία, πρέπει κάποιος να αρρωστήσει από Covid-19, με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει από άποψη βαρύτητας της νόσου και πιθανών θανατηφόρων επιπλοκών.

Διαβάστε επίσης

Γουργουλιάνης: Ο ιός γίνεται μεταδοτικότερος και ΔΕΝ σκοτώνει. Οι πανδημίες κρατούν 1,5 χρόνο. Είμαστε στα όρια