επιμέλεια medlabnews.gr
Ο Άγιος Φανούριος έγινε γνωστός από την τυχαία εύρεση της εικόνας του τον 14ο αιώνα μ.Χ. στη Ρόδο, όταν έσκαβαν παλιά σπίτια στο νότιο μέρος του παλιού τείχους. Εκεί βρέθηκε αρχαίος ναός με πολλές κατεστραμμένες εικόνες και μεταξύ αυτών και η καλά διατηρημένη εικόνα επί της οποίας ο τότε μητροπολίτης Ρόδου Νείλος ο Β’ ο Διασπωρινός (1355 – 1369 μ.Χ.) διάβασε το όνομα του Αγίου «ὁ ἅγιος Φανῶ». Το όνομα Φανούριος του αποδόθηκε από τον Μητροπολίτη Ρόδου Νείλο, ο οποίος ανακαίνισε το εκκλησάκι που βρέθηκε η εικόνα, αφιερώνοντάς το στον Άγιο Φανούριο.
Από την Ρόδο, στόμα με στόμα, η ιστορία του νέου Αγίου διαδόθηκε πρώτα στα γύρω νησιά και μετέπειτα σε ολόκληρη τη χώρα.
Κάθε χρόνο στις 27 Αυγούστου οι Εκκλησίες γεμίζουν με πίτες φτιαγμένες από τις νοικοκυρές. Είναι οι γνωστές σε όλους μας «Φανουρόπιτες». Πρόκειται για μια μίξη, λαϊκής παράδοσης, πίστης και τοπικών εθίμων που ξεκίνησε στη Ρόδο και επεκτάθηκε σε ολόκληρη τη χώρα.
Η παράδοση λέει ότι η μητέρα του Αγίου ήταν αμαρτωλή, σκληρή και άπονη με τους φτωχούς. Μάλιστα, για τον αμετανόητο χαρακτήρα της πήγε στην κόλαση. Προσπάθησε να τη σώσει ο γιος της, αλλά η κακία της δεν τον άφησε. Αυτός είναι ο λόγος που οι νοικοκυρές φτιάχνουν την ημέρα αυτή πίτες και αφού τις πάνε στην εκκλησία για να ευλογηθούν, τις μοιράζουν στη γειτονιά με την ευχή να συγχωρεθεί η μάνα του Αγίου.
Μία από αυτές, η πιο καλοδιατηρημένη κατά την παράδοση, ήταν ενός Αγίου που φορούσε ρωμαϊκά στρατιωτικά ρούχα και κρατούσε ένα κερί κι έναν Σταυρό.
Κανείς δεν γνωρίζει επακριβώς πώς και γιατί ξεκίνησε αυτό το έθιμο. Η φανουρόπιτα βέβαια έχει εμπλουτιστεί και με διάφορα στοιχεία της ελληνικής λαογραφίας, αφού κάποιοι θέλουν να φτιάχνεται αυστηρά με 7 υλικά και άλλοι με 9. Οι αριθμοί αυτοί έχουν τη δική τους σημειολογία, η οποία δεν έχει ιδιαίτερη σχέση με την πίστη όσο με τη λαϊκή παράδοση.
Με το πέρασμα των χρόνων, καθιερώθηκε να φτιάχνουμε φανουρόπιτα για να βρούμε κάτι που χάσαμε.
Πολλοί, εξάλλου, συνδέουν αυτή την ιδιότητα του Αγίου Φανουρίου και της πίτας με το όνομα του Αγίου, που προκύπτει από το ρήμα«φαίνω»που σημαίνει αποκαλύπτω.
Τη δύναμη που αποδίδεται στην πίτα έρχονται να ενισχύσουν και τα υλικά της, τα οποία είναι πάντοτε 7 ή 9.
Το έθιμο (Λαογραφία)
«Η πίτα του Αγίου Φανουρίου είναι μια νηστίσιμη πίτα που φτιάχνεται στην μνήμη του Αγίου (27 Αυγούστου) και προσφέρεται στους πιστούς ως ευλογία.
Σίγουρα είναι ένα έθιμο που ξεκίνησε από μια ευλαβική χειρονομία των πιστών (κυρίως από το γυναικείο φύλλο και το όνομα του έχει συνδεθεί με την εύρεση απολεσθέντων αντικειμένων αλλά και προσώπων) και δεν νομίζουμε ότι υποκρύπτει κάτι το αντικανονικό ή το άσχημο.
Άλλωστε αν επρόκειτο για κάτι το οποίο αλλοίωνε την λατρευτική τάξη και ήταν αντίθετο με την εκκλησιαστική μας παράδοση, η εκκλησία είχε τον χρόνο και τον τρόπο να το διορθώσει και να το αποτρέψει.
Αυτή ακριβώς η ιδιότητα δημιούργησε το ιδιότυπο λατρευτικό υπόβαθρο της προσφοράς κατά την ημέρα της εορτής του (27 Αυγούστου) εθιμικών άρτων και γλυκισμάτων, τα οποία, αφού ευλογηθούν από τον ιερέα, μοιράζονται στους παρευρισκομένους.
Η σύνδεση του Αγίου με τα χαμένα αντικείμενα είναι παρετυμολογική:Ο Φανούριος… φανερώνει!
Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης σημειώνει στο διήγημά του «Γουτού Γουπατού» – χωρίς να αναφέρει τίποτα περισσότερο:
«Όσοι επικαλούνται τον Άγιο Φανούριον οφείλουν να λέγουν: Θεός σχωρέσ’ τη μητέρα του Αγίου Φανουρίου. Θεός σχωρέσ’ την.»
Στην Κύπρο, στην Κρήτη και σε άλλες περιοχές, ο Άγιος μπορεί να φανερώσει στην κάθε ανύπαντρη κοπέλα το μέλλοντα σύζυγό της! “Οι ανύπαντρες κοπέλες που θέλουν να παντρευτούν ετοιμάζουν φανουρόπιτα για να φανερωθεί ο υποψήφιος γαμπρός”.
Στη Σκιάθο “πίτα στον Άγιο τάζουν και οι γυναίκες που τον παρακάλεσαν να τους φανερώσει το γαμπρό που θα κάμουν στην κόρη τους”.
Στη Φλώρινα, η φανουρόπιτα (που την πάνε οι ελεύθερες κοπέλες στην εκκλησιά) χρησιμοποιείται ως ονειρομαντικό μέσον με ένα κομμάτι που βάζουν κάτω απ’το προσκέφαλο (ο Άγιος θα φανερώσει το μέλλοντα σύζυγο)
Η φανουρόπιτα φτιάχνεται από τις γυναίκες και ενσωματώνει πρακτικές του μαγικού ιερατείου της Γαίας. Τώρα πια η πίτα μπορεί να φτιαχτεί και με 7 υλικά, αλλά αυτό δεν ίσχυε στις απαρχές. Τα υλικά ήταν πάντα 9, παραπέμποντας στους 9 μυστικούς μήνες της κύησης, όπου το παιδί αυξάνεται περιμένοντας να φανερωθεί.
Σε σπάνιες περιπτώσεις τα υλικά ήταν 40, δημιουργώντας σχέση με τη χθόνια μορφή της Γης, που κρύβει τους νεκρούς και περιμένει την ανάστασή τους και το φανέρωμα πάλι πάνω στη γη όσων έχουν περάσει από την άλλη μεριά.
Τα υλικά από τα οποία φτιάχνεται η φανουρόπιτα είναι χαρακτηριστικά της εποχής, και αντιπροσωπεύουν τις χθόνιες δυνάμεις της γης, που μέσα στα σπλάχνα της κρύβει τα πάντα, αλλά και κυοφορεί τα πάντα. Η σταφίδα που μπαίνει έχει την λογική της σποράς της νέας αμπέλου, που από μια μικρή ρώγα θα βλαστήσει ένα ολόκληρο αμπέλι. Η ζάχαρη είναι νέο συστατικό, παλιά έβαζαν μέλι ή πετιμέζι, που έχουν μεγάλη μεταφυσική αξία. Το νερό δεν ήταν από την πηγή, ή από την βρύση, ήταν αγιασμός .
Κατά την ώρα της παρασκευής οι γυναίκες προσεύχονται, στον Άγιο Φανούριο στην ορθόδοξη παράδοση και στη θεά Δήμητρα στην αρχαία πατρώα.
Η προσευχή έχει ως στόχο να αυξήσει τις δυνάμεις του αγιασμένου παρασκευάσματος και να το κάνει δυνατό στο έργο του. Ποιο όμως είναι το έργο της φανουρόπιτας, τι καλείται να φανερώσει; Στη λαϊκή παράδοση η φανουρόπιτα βοηθά στον εντοπισμό χαμένων αντικειμένων, κυρίως κοσμημάτων, αλλά και κλειδιών, μιας που τα κλειδιά ανήκουν στον χώρο του υπερφυσικού και όταν χαθούν απαιτείται μαγική εργασία για να φανερωθούν.
Αλλά το κύριο μέλημα των γυναικών που έφτιαχναν τη φανουρόπιτα, είναι να φανερωθεί το «τυχερό» για τα ανύπαντρα μέλη της οικογένειας, τόσο των αγοριών, όσο και των κοριτσιών. Πρόκειται στην ουσία για μια πρακτική που έχει στόχο από τη μια τη μαντεία, γιατί πρέπει να βρεθεί ποιος θα μπει στο σπίτι νύφη ή γαμπρός, και από την άλλη έχει γονιμική επίδραση, δηλαδή έχει σκοπό να φανερώσει και να προσφέρει καλή τύχη και πολλά παιδιά.
Το να πέσει η φανουρόπιτα, να μη φουσκώσει δηλαδή, θεωρείτο δείγμα μελλοντικής ατεκνίας και οι γυναίκες έσπευδαν να την πετάξουν την πίτα αυτή χωρίς να το μάθει κανένας, δημιουργώντας αμέσως καινούρια. Ήταν πολύ κακός οιωνός .
Η εκκλησία δεν έδειξε καμία δυσκολία στο να αγιάσει και να ευλογήσει το έθιμο, δείχνοντας αυτήν την προσαρμοστικότητα που της επέτρεψε να συνδεθεί με την λαϊκή ψυχή .
Υλικά
• 1 ποτήρι λάδι (ιδανικά μισό ελαιόλαδο – μισό ηλιέλαιο)
• 2 ποτήρια ζάχαρη διαλυμένη σε 1 ποτήρι χλιαρό νερό
• 20 γρ. μαγιά (προτιμήστε τη νωπή) διαλυμένη σε 1 ποτήρι χλιαρό νερό (προζύμι)
• 1 κουταλιά κανέλλα
• ½ κουταλιά μοσχοκάρυδο
• ½ κουταλιά γαρύφαλλο
• μισό κιλό αλεύρι που φουσκώνει μόνο του
Εκτέλεση
Διαλύετε τη μαγιά στο χλιαρό νερό και προσθέτετε μερικές κουταλιές από το αλεύρι ώστε να γίνει ένας χυλός (με υφή φρουτόκρεμας μωρού). Το αφήνετε σε ζεστό μέρος για λίγο (ιδανικά, σε θερμοθάλαμο φούρνου σε θερμοκρασία περί των 40 βαθμών). Θα «ανέβει» γρήγορα…
Ανακατεύετε το υπόλοιπο αλεύρι σε μια λεκάνη με το ελαφρά ζεσταμένο λάδι, ώστε να προκυψει ένα τρίμα υφής χώματος, χωρίς σβώλους αλευριού. Προσθέτετε το ζαχαρόνερο, κατόπιν τα μπαχαρικά και τελευταίο το προζύμι και ανακατεύετε καλά ζυμώνοντας με τα χέρια ή στο μίξερ με τον γάντζο.
Τοποθετείτε το μείγμα σε λαδωμένο και αλευρωμένο ταψί και το αφήνετε (όπως γίνεται με τα τσουρέκια), σε ζεστό μέρος ή ιδανικά σε θερμοθάλαμο φούρνου σε θερμοκρασία περί των 40 βαθμών).
Πασπαλίζετε με σουσάμι και παπαρουνόσπορο. (προαιρετικά). Ψήνετε για 45′ περίπου (ποικίλει ανάλογα το φούρνο) σε μεγάλο στρογγυλό ταψί (26 εκ.) στους 180 βαθμούς (αέρας) ή 160-170 (αντιστάσεις) – ελέγχετε μετά τα 40′ με μαχαίρι αν έχει ψηθεί (στην ίδια λογική με τα κέικ). Φυσικά δεν ανοίγετε φούρνο το πρώτο μισάωρο για να μην “κάτσει” το αρτοσκεύασμα.
Είμαστε Ειδησεογραφικό Μέσο για Ειδήσεις και Ιατρικά Νέα, Διαπιστευμένο στο Υπουργείο Υγείας, ένα από τα μεγαλύτερα portal υγείας της χώρας. Γράφουν και Υπογράφουν Ιατροί, υγειονομικοί, συντάκτες υγείας μέλη σε Ενώσεις Συντακτών. Η εγκυρότητα ελέγχεται από το ΙΕΚΕΤΥ - Ινστιτούτο Ενημέρωσης και Επικοινωνίας της Υγείας
