Η κορτιζόνη είναι επικίνδυνη; Πότε χορηγείται; Τι πρέπει να προσέχουμε;.

του Τσούκαλη Ξενοφώντα, M.D, medlabnews.gr iatrikanea

Η κορτιζόνη είναι ένα απολύτως φυσικό προϊόν που παράγεται από τον ανθρώπινο οργανισμό και η έλλειψη του οποίου είναι ασυμβίβαστη με τη ζωή. Η κορτιζόνη, ή για την ακρίβεια υδροκορτιζόνη ή κορτιζόλη, παράγεται στο φλοιό των επινεφριδίων μαζί με 30 περίπου άλλα στεροειδή. Τα επινεφρίδια είναι δύο μικροί ενδοκρινείς αδένες βάρους περίπου 15 γρ. που βρίσκονται στο άνω μέρος κάθε νεφρού, όπως άλλωστε φανερώνει το όνομά τους.

Άλλη σπουδαία ιδιότητα της κορτιζόλης, που δεν είναι άσχετη με τις προαναφερθείσες, είναι η καταπολέμηση της φλεγμονής διαμέσου και της καταστολής ορισμένων πτυχών του ανοσοποιητικού συστήματος.

Το σώμα θεραπεύεται με την φλεγμονή. 

Η διαδικασία της φλεγμονής περιλαμβάνει την φαγοκυττάρωση (κύτταρα του ανοσοποιητικού καθαρίζουν την περιοχή), την αγγειογέννεση (δημιουργία νεόπλαστων αγγείων) και την δημιουργία ινοβλαστών (δημιουργία νέου κολλαγόνου). Όλα αυτά εμποδίζονται από την κορτιζόνη. Η κορτιζόνη επίσης σταματά την μετανάστευση κυττάρων του ανοσοποιητικού στην τραυματισμένη περιοχή. Αυτή η μετανάστευση και η διαδικασία αποκατάστασης είναι αυτή που προκαλεί τον πόνο. Η κορτιζόνη εμποδίζει αυτήν την διαδικασία γι αυτό και ο ασθενής αισθάνεται καλύτερα. Ο ασθενής που κάνει κορτιζόνη θυσιάζει την ίαση για τον έλεγχο του πόνου του. Αυτή είναι λανθασμένη επιλογή επειδή τώρα έχει μια αποδυναμωμένη δομή που νομίζει ότι είναι καλά.

Η κύρια θεραπευτική εφαρμογή των κορτικοειδών είναι ως αντιφλεγμονώδη. Υπάρχουν βεβαίως τα γνωστά μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη (ΜΣΑΦ - ασπιρίνη, ιβουπροφένη, δικλοφαινάκη, νιμεσουλίδη κλπ.) αλλά η αποτελεσματικότητά τους δεν συγκρίνεται με αυτή των ισχυρών κορτικοειδών. Επιπλέον, σε πολλές περιπτώσεις η φλεγμονή οφείλεται σε επίθεση του ίδιου του ανοσοποιητικού συστήματος που για κάποιο λόγο απορυθμίζεται, οπότε οι ανοσοκατασταλτικές ιδιότητες της κορτιζόνης είναι καλοδεχούμενες.

Φλεγμονή μπορεί να εκδηλωθεί σε κάθε σύστημα του οργανισμού, οπότε αντιλαμβάνεστε το ευρύτατο πεδίο εφαρμογής της κορτιζόνης και των κορτικοειδών: 
δέρμα (δερματίτιδες και εκζέματα), 
οφθαλμούς (αλλεργίες, σκληρίτιδες, ραγοειδίτιδες), 
πνεύμονες (βρογχικό άσθμα), έντερο (ελκώδης κολίτιδα, νόσο Crohn), 
αρθρώσεις (ρευματοειδής αρθρίτιδα), αγγεία (αγγειίτιδες) και 
άλλα συστηματικά νοσήματα (αλλεργίες, συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, κ.α.).

Αξίζει να σημειωθεί ότι τα κορτικοειδή δεν αντιμετωπίζουν την αιτία των προαναφερθέντων παθήσεων αλλά τη φλεγμονή, η οποία όμως συχνά είναι πιο καταστρεπτική από την ίδια την ασθένεια. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου είναι επιθυμητή μια ισχυρή καταστολή της άμυνας του οργανισμού: μεταμοσχεύσεις οργάνων, προετοιμασία για μεταμόσχευση μυελού των οστών κ.α. Τέλος, μια παραγνωρισμένη από το κοινό ιδιότητα είναι η αναλγητική, καθώς είναι συνηθισμένη η χορήγηση μεγάλων δόσεων κορτικοειδών σε καρκινοπαθείς τελικού σταδίου.

Η κορτιζόνη κυκλοφορεί σε διάφορες μορφές, όπως:

• Ταμπλέτες (από του στόματος)
• Ενέσιμη (στα αγγεία, τις αρθρώσεις ή τους μύες)
• Εισπνεόμενη (στο στόμα ή σε ρινικά σπρέι)
• Σε λοσιόν, τζελ ή κρέμες (τοπικά)

Ανεπιθύμητες ενέργειες

Η κορτιζόνη χορηγείται μόνο, όταν τα οφέλη από τη θεραπεία με αυτή, υπερβαίνουν τους κινδύνους. Χρησιμοποιείται συνήθως στη μικρότερη δόση που φέρει αποτελέσματα και μόνο για τη χρονική διάρκεια που είναι απαραίτητο.

Η λήψη για μικρά χρονικά διαστήματα είναι ασφαλής σε κατά τα άλλα υγιή άτομα και μάλλον δεν κινδυνεύει κανείς πολύ περισσότερο σε σχέση πχ με τη λήψη ενός ΜΣΑΦ.

Τα ενέσιμα και τα εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή, καθώς και οι μικρές δόσεις από του στόματος κορτιζόνης συνήθως δεν προκαλούν σοβαρές παρενέργειες.

Οι παρενέργειες ξεκινούν όταν χορηγούνται μεγάλες δόσεις για μακρά χρονικά διαστήματα. Το πρώτο που ανησυχεί τον ιατρό είναι το γεγονός ότι καταστέλλεται η παραγωγή κορτιζόλης από τα επινεφρίδια και δεν επανέρχεται πάντοτε εύκολα. Για να αποφευχθεί αυτή η εξαιρετικά σοβαρή παρενέργεια, η διακοπή της λήψης του φαρμάκου γίνεται πάντοτε βαθμιαία υπό την καθοδήγηση του ιατρού και ποτέ απότομα. Από εκεί και πέρα, οι δυνητικές παρενέργειες είναι πράγματι πολλές: λέπτυνση του δέρματος, κεντρικού τύπου παχυσαρκία, υπεργλυκαιμία, υπερλιπιδαιμία, οιδήματα, ευπάθεια στις λοιμώξεις, οστεοπόρωση, αυξημένη ενδοφθάλμια πίεση, καταρράκτη, ψυχιατρικές διαταραχές (από ευφορία μέχρι κατάθλιψη) και άλλα.

Η κορτιζόνη, εμποδίζοντας την φυσιολογική θεραπευτική φλεγμονώδη αντίδραση, επιταχύνει την εκφυλιστική διαδικασία στους τένοντες, συνδέσμους και αρθρώσεις εκεί όπου αυτή εγχέεται. Αυτό επίσης δίνει στον ασθενή λανθασμένη αίσθηση σιγουριάς ότι η προβληματική περιοχή θεραπεύτηκε το οποίο όμως δεν είναι αλήθεια. Ο συνδυασμός κορτιζόνης και οι ακολουθούμενες ασκήσεις αποτελούν μια επιπλέον επιβάρυνση για τον χόνδρο. Τελικά εάν σε αυτά προστεθεί και κάποιος αρθροσκοπικός καθαρισμός η ολική αντικατάσταση της άρθρωσης αποτελεί σχεδόν πάντα μονόδρομο.

Ο γιατρός ποτέ δεν ξεχνά το ισοζύγιο ωφέλειας-κινδύνου. Τα κορτικοειδή, όπως άλλωστε και όλα τα φάρμακα, χορηγούνται μόνο στις περιπτώσεις που η επιστημονική γνώση είναι πεπεισμένη ότι η ωφέλεια ξεπερνά κατά πολύ τους δυνητικούς κινδύνους. Δεν πρέπει να λησμονείται ότι η χορήγησή τους σε έναν ασθματικό με δύσπνοια ή σε έναν πάσχοντα από ρευματοειδή αρθρίτιδα που δυσκολεύεται να κινήσει τις αρθρώσεις του ή κάποιον με άλλο αυτοάνοσο νόσημα βελτιώνει δραματικά την ποιότητα ζωής τους αλλά συχνά και το προσδόκιμο επιβίωσης, παρά τις πιθανές παρενέργειες.

Κίνδυνοι και αλληλεπιδράσεις

Για τους περισσότερους ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων των εγκύων και των γυναικών που θηλάζουν, τα εισπνεόμενα και τα ενέσιμα κορτικοστεροειδή θεωρούνται ασφαλή. Ωστόσο, ο γιατρός θα τα χορηγήσει μόνο αν τα οφέλη υπερβαίνουν τους κινδύνους.

Τα χάπια κορτιζόνης έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να προκαλέσουν ανεπιθύμητες ενέργειες, επομένως πρέπει να χορηγούνται πάντα με μεγάλη προσοχή. Η χρήση τους γενικά πρέπει να αποφεύγεται σε:

• Ασθενείς που πάσχουν από σοβαρές λοιμώξεις
• Ασθενείς με νοητικά ή συμπεριφορικά προβλήματα, όπως η κατάθλιψη και ο αλκοολισμός.
• Ασθενείς με ορισμένες παθήσεις, όπως καρδιακή ανεπάρκεια, υπέρταση, διαβήτη ή διαταραχές του ήπατος
• Ασθενείς που λαμβάνουν φάρμακα που μπορεί να αλληλεπιδράσουν με τα κορτικοστεροειδή

Τα κορτικοστεροειδή μπορούν να χορηγηθούν κατά την εγκυμοσύνη ή το θηλασμό, ωστόσο ο γιατρός θα τα χορηγήσει μόνο αν ο κίνδυνος από τη μη χορήγησή τους υπερβαίνει τον κίνδυνο από τις ανεπιθύμητες ενέργειές τους.

ΠΡΟΣΟΧΗ

Δυστυχώς οι δυνατότητες παρέμβασης εκ μέρους του ασθενούς ώστε να αποφύγει τις παρενέργειες είναι περιορισμένες. Πέρα από την υγιεινή διατροφή με περιορισμό του αλατιού και αποφυγή των οινοπνευματωδών, τις καλές συνθήκες διαβίωσης, την αποφυγή της έκθεσης σε λοιμογόνους παράγοντες, την έκθεση στον ήλιο με φειδώ και τη λήψη από το στόμα πάντοτε μετά το φαγητό, δεν υπάρχουν κάποιες ιδιαίτερες συμβουλές.

Πάντως, δεν πρέπει κανείς να έχει την εντύπωση ότι η τοπική επάλειψη κορτιζονούχων κρεμών είναι άμοιρη επιπλοκών, καθότι η κρέμα απορροφάται και περνάει στην κυκλοφορία, ιδίως όταν εφαρμόζεται σε εκτεταμένες επιφάνειες. Επίσης, και τα κολλύρια κορτικοειδών ενέχουν κινδύνους για τους οφθαλμούς και δεν πρέπει ποτέ να χρησιμοποιούνται χωρίς συμβουλή ιατρού. Εξάλλου, συχνά υπάρχουν ασφαλέστερες και εξίσου αποτελεσματικές εναλλακτικές επιλογές, όπως πχ τα αντιαλλεργικά κολλύρια.

Να θυμάστε πάντα ότι η επιτυχία μιας θεραπείας εξαρτάται

1)  Από την σωστή διάγνωση - γνώση και κατόπιν από την κατάλληλη τεχνική αντιμετώπισης του γιατρού σας

2)  Από την ισορροπημένη διατροφή

3)  Από την ορμονική σας κατάσταση

4)  Από τον τρόπο ζωής σας

Βιβλιογραφία: NHS

Διαβάστε επίσης

• Αρθρίτιδες. Οστεοαρθρίτιδα, ρευματοειδής αρθρίτιδα, ποδάγρα ή ουρική αρθρίτιδα. Τι να κάνετε για να ζείτε καλά με την αρθρίτιδα. 
• Τι πρέπει να κάνετε για να ανακουφιστείτε από τον πόνο στην μέση;
• Πόνος στην πλάτη. Ποιες οι αιτίες, πότε πρέπει να πάτε στον γιατρό και τι πρέπει να κάνετε για την πρόληψή του;
• Τα ωμέγα-3 λιπαρά μπορεί να βοηθούν στη μείωση της φλεγμονής σε ορισμένες μορφές αρθρίτιδας.
• Τι είναι ο ρευματολόγος και για ποιους λόγους πρέπει να τον επισκεφτείτε;

PhD

Πότε ο βήχας πρέπει να σας ανησυχήσει; Ποια είναι τα πιο συχνά αίτια; Ο τσιγαρόβηχας ΔΕΝ είναι κάτι το φυσιολογικό.

του Ξενοφώντα Τσούκαλη, Μ.D., medlabnews.gr  iatrikanea

Ο βήχας είναι ένα πολύ συχνό πρώιμο σύμπτωμα πολλών νοσημάτων του αναπνευστικού συστήματος ή μπορεί να αποτελεί εκδήλωση παθήσεων άλλων οργάνων. Δεν είναι πάθηση, αλλά σύμπτωμα.

Όταν συνοδεύεται από απόχρεμψη (φλέματα), τότε οι παθήσεις που τον προκαλούν περιορίζονται στην αεροφόρο οδό και στους πνεύμονες

Υπάρχουν δύο είδη βήχα, ανάλογα με την ύπαρξη εκκρίσεων ή μη. Έτσι, μπορεί να έχουμε:

1) Ξηρό ή μη παραγωγικό βήχα,

2) Υγρό και παραγωγικό.

Στην πλειονότητα των περιπτώσεων ο βήχας είναι σύμπτωμα ενός απλού κρυολογήματος που συνοδεύεται με μπούκωμα και δακρύρροια.

Σύμφωνα με τις νεότερες οδηγίες της Αμερικανικής Πνευμονολογικής Εταιρείας, ο βήχας, ανάλογα με τη χρονική του διάρκεια, χωρίζεται σε οξύ, όταν η διάρκειά του είναι μικρότερη των 3 εβδομάδων, υποξύ όταν διαρκεί από 3 έως 8 εβδομάδες, και χρόνιο όταν ξεπερνάει το διάστημα των 8 εβδομάδων. Παράλληλα, ο βήχας μπορεί να είναι ξηρός, δηλαδή να μην παρουσιάζει φλέματα και να νιώθουμε το λαιμό μας να γδέρνεται, ή παραγωγικός, ο οποίος συνοδεύεται από φλέματα.

Ποια είναι τα πιο συχνά αίτια του βήχα;

• Οπισθορινική έκκριση (πχ ρινίτιδα, ιγμορίτιδα)
• ΓΟΠ – γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση (πχ γαστρίτιδα, οισοφαγίτιδα, έλκος)
• Πνευμονία -Βρογχίτιδα
• Βρογχεκτασίες
• Άσθμα
• Αλλεργίες
• Χρόνια αποφρακτική Πνευμονοπάθεια
• Φαρμακευτικός
• Καρδιακή ανεπάρκεια
• Μεταλοιμώδης
• Καρκίνος του πνεύμονα
• Ψυχογενή

Πότε να ανησυχήσετε;

- Αν ο βήχας σας διαρκεί πάνω από 3 εβδομάδες και ακόμα περισσότερο αν ξεπερνάει τις 8.

- Αν παρατηρήσετε κάποια αλλαγή στα χαρακτηριστικά του βήχα, δηλαδή αν ξαφνικά έχετε φλέματα ή βήχετε πιο συχνά.

- Αν ο βήχας συνοδεύεται, από αίμα πυρετό, δύσπνοια, πόνο στο στήθος ή άλλα συμπτώματα.

- Αν έχετε κάποιο προϋπάρχον νόσημα, όπως καρδιολογικό ή πνευμονολογικό, καθώς μπορεί να σχετίζεται με το βήχα.

- Αν ανήκετε σε κάποια από τις ευπαθείς ομάδες (καπνιστές, καρδιοπαθείς, ηλικιωμένους, πνευμονοπαθείς) και έπειτα από 2-3 ημέρες δεν υπάρχει βελτίωση. 

Μπορεί να προκαλέσει κάποια άλλα προβλήματα;


Ο βήχας, ειδικά ο χρόνιος, μπορεί να προκαλέσει αρκετά προβλήματα όπως:

• διαταραχές του ύπνου
• πόνος στην αναπνοή
• άγχος-στρες και αίσθημα ανησυχίας
• θλάσεις μυών και κατάγματα πλευρών
• πονοκέφαλο.

Ο τσιγαρόβηχας ΔΕΝ είναι κάτι το φυσιολογικό.

Οφείλεται στον ερεθισμό των πνευμόνων από τον καπνό με αποτέλεσμα να παράγονται φλέματα. Κατά τη διάρκεια της νύχτας τα φλέματα αυτά μαζεύονται και αποβάλλονται το πρωί μετά το ξύπνημα. Αυτό όμως συνήθως αποτελεί μία ισχυρή ένδειξη ότι κάτι πιο σοβαρό μπορεί να έχει ξεκινήσει. Αυτό είναι η χρόνια βρογχίτιδα η οποία μπορεί να εξελιχθεί στη χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια.  Σε αυτήν την περίπτωση η επίσκεψη σε πνευμονολόγο με στόχο τη διακοπή του καπνίσματος και η διενέργεια σπιρομέτρησης είναι επιτακτική.

Εδώ να αναφέρουμε πως κόβοντας το κάπνισμα, τις πρώτες 2-3 εβδομάδες, ο βήχας μπορεί να χειροτερέψει επειδή ο οργανισμός ξεκινά να ανακτά τις δυνάμεις του και λειτουργεί φυσιολογικά. Οπότε προσπαθεί να αποβάλει όλα τα φλέματα και τις ακαθαρσίες οι οποίες μαζεύτηκαν το προηγούμενο διάστημα.

Υπάρχει άμεση αντιμετώπιση;

● Αν ο βήχας σας οφείλεται σε ένα κοινό κρυολόγημα, περιοριστείτε στην κατανάλωση νερού, χυμών και σε χλιαρά ροφήματα, για να διευκολύνετε την αποβολή των βλεννών. Tα αποχρεμπτικά μπορεί να μη βλάπτουν, αλλά η αποτελεσματικότητά τους είναι περιορισμένη. 

● Μπορεί να χρειαστεί να κάνετε πλύσεις στη μύτη ή να χρησιμοποιήσετε κάποιο ρινικό αποσυμφορητικό.

● Αποφύγετε τους κλειστούς χώρους και το συνωστισμό.

● O γιατρός, αν το κρίνει απαραίτητο, θα σας χορηγήσει αντιβηχικά, που όμως δρουν κατασταλτικά και όχι θεραπευτικά. Καλύτερα όμως να τα αποφεύγετε, ιδίως αν πρόκειται για απλό κρυολόγημα, επειδή ο μηχανισμός του βήχα είναι σημαντικός για την άμυνα του οργανισμού μας.

Υπάρχουν βέβαια και πιο απλές αιτίες που μπορεί να προκαλέσουν βήχα, όπως το να στραβοκαταπιούμε ή το να εισπνεύσουμε ουσίες που ερεθίζουν τους πνεύμονες, όπως χλωρίνη, βενζίνη κ.ά.

Προσοχή

Μην αρχίζετε αντιβιοτικά χωρίς λόγο. Το συνηθέστερο αίτιο έντονου βήχα είναι οι ιογενείς λοιμώξεις και τα αντιβιοτικά δεν σας προσφέρουν τίποτα.

Tα αντιβηχικά δεν θεραπεύουν την αιτία, απλά καλύπτουν τα συμπτώματα. Έχουν ένδειξη αφότου όμως πρώτα διευκρινιστεί η αιτία. Ειδικά η λήψη φαρμάκων που καταστέλλουν το βήχα μπορεί να παγιδεύσει τα φλέματα και τις ακαθαρσίες στους πνεύμονες και οδηγήσει έτσι σε εμφάνιση άλλων λοιμώξεων. Γι’ αυτό απαγορεύονται σε παθήσεις όπως η βρογχίτιδα και το άσθμα.

Διαβάστε επισης

• • Έχω κοροναϊό τι κάνω; Τι πρέπει να κάνει ο ασθενής COVID-19 στο σπίτι του; Οδηγίες της Πνευμονολογικής Εταιρείας

  • Ο βήχας που έχετε μπορεί να είναι από κοροναϊό;
  • O βήχας μπορεί να οφείλεται σε καρκίνο του πνεύμονα;
  • Έχω συνάχι και μπουκωμένη μύτη, έχω κοροναϊό, απλό κρυολόγημα ή γρίπη;

• O βήχας μπορεί να οφείλεται σε καρκίνο του πνεύμονα;
• Καρκίνος του πνεύμονα, αιτίες που τον προκαλούν και ποια μπορεί να είναι τα συμπτώματα;
• Ξυπνάτε από τον βήχα; Ποια είναι η αιτία και πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί; Πότε πρέπει να ανησυχήσετε;
• Ψύξη, ρινίτιδα, κατάπτωση, πονοκέφαλο, βήχα μπορεί να προκαλέσει η κακή χρήση των κλιματιστικών
• Κρυολόγημα ή γρίπη; Τι πρέπει να κάνουμε; Γιατί δεν πρέπει να δίνουμε ασπιρίνη στα παιδιά με γρίπη;
• Εποχική γρίπη. Ποιες είναι οι ομάδες υψηλού κινδύνου, που πρέπει να εμβολιαστούν και ποια είναι η καλύτερη περίοδος εμβολιασμού;
• Έχει το παιδί σας πυρετό; Τι πρέπει και τι δεν πρέπει να κάνετε.
• Οι θεραπευτικές ιδιότητες του ευκάλυπτου, από το κρυολόγημα και την ιγμορίτιδα μέχρι την ψωρίαση και την ακμή.

Αλλεργία τι είναι; Πώς μπορεί να αντιμετωπιστούν οι αλλεργίες; Υπάρχει τρόπος πρόληψης;

του Ξενοφώντα Τσούκαλη, M.D., medlabnews.gr iatrikanea

Τις τελευταίες δεκαετίες καταγράφεται παγκόσμια ραγδαία αύξηση των αλλεργικών αντιδράσεων, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η ποιότητα ζωής αρκετών ανθρώπων και σε ακραίες καταστάσεις να κινδυνεύει ακόμα και η ίδια η ζωή τους. Υπολογίζεται δε ότι το 25-30% του πληθυσμού παγκόσμια υποφέρει από αλλεργίες.

Αυτή βέβαια η αντίδραση μπορεί να είναι και δυσανεξία, δηλαδή αντίδραση στην οποία δεν συμμετέχει το ανοσολογικό μας σύστημα. Κι’ αυτό γιατί η αλλεργία είναι μία αντίδραση υπερευαισθησίας σε περιβαλλοντικές ‘αθώες’ ουσίες που ο οργανισμός μας αντιδρά μέσω του ανοσολογικού μας συστήματος. 

Η αλλεργία είναι σύνθετη λέξη και προέρχεται από τον συνδυασμό των λέξεων «άλλο + έργο». Ο πρώτος που πρότεινε τον όρο αυτό ήταν ο Αυστριακός παιδίατρος Clemens von Pirquet, ο οποίος παρατήρησε το 1905 ότι κατά την επαναχορήγηση ετερόλογων ορών, ορισμένα άτομα αντί ανοσία εμφάνιζαν ορονοσία. Δηλαδή, το ανοσοποιητικό τους σύστημα αντί να εμφανίζει τη φυσιολογική δραστηριότητα για την οποία έχει ταχθεί από τη φύση, να εμφανίζει δηλαδή φύλαξη του οργανισμού (ανοσία), εμφάνιζε α -φύλαξη (αναφυλαξία) δηλαδή άλλο έργο (αλλεργία).

Επομένως, αλλεργία χαρακτηρίζεται κάθε ανώμαλη ή υπερβολική αντίδραση (υπερευαισθησία) του ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού σε ουσίες οι οποίες υπό φυσιολογικές συνθήκες ΔΕΝ είναι επικίνδυνες ή βλαβερές για τον οργανισμό όπως, γύρεις δένδρων και φυτών, πρωτεΐνες τροφίμων κλπ. Οι ουσίες αυτές μπορεί να εισέλθουν στο σώμα μέσω της εισπνοής, της κατάποσης, ή με την επαφή στο δέρμα. Οι ουσίες που προκαλούν αυτές τις αντιδράσεις ονομάζονται αλλεργιογόνα.

Μηχανισμός δράσης

Τα φυσιολογικά άτομα ανέχονται την επαφή του οργανισμού με αυτά τα αλλεργιογόνα χωρίς το ανοσοποιητικό τους σύστημα να αντιδρά. Παρουσιάζει δηλαδή ανοσολογική ανοχή. Η ανοσολογική ανοχή είναι απαραίτητη διότι ο οργανισμός μας είναι υποχρεωμένος να έρχεται σε επαφή με συστατικά που δεν έχουν την ίδια σύσταση με τα δικά του και συνεπώς το ανοσοποιητικό μας σύστημα να ανέχεται αυτή την επαφή χωρίς να αντιδρά, επειδή τα ξένα συστατικά είναι τις περισσότερες φορές χρήσιμα. Για παράδειγμα, εάν δεν υπήρχε το φαινόμενο της ανοσολογικής ανοχής τότε δεν θα μπορούσαμε να φάμε ζωικές ή φυτικές πρωτεΐνες.

Στα αλλεργικά άτομα υπάρχει διαταραχή αυτής της ανοσολογικής ανοχής σε κάποιες από τις ξένες πρωτεΐνες, με αποτέλεσμα όταν αυτές εισέλθουν στον οργανισμό το ανοσοποιητικό σύστημα να υπεραντιδρά και να προκαλείται βλάβη σε κάποιους ιστούς ή όργανα του οργανισμού.

Το ανοσοποιητικό σύστημα των αλλεργικών ατόμων, την πρώτη φορά που έρχεται σε επαφή με κάποιο αλλεργιογόνο, το αναγνωρίζει, το απομνημονεύει, επειδή το θεωρεί επικίνδυνο και βλαβερό για τον οργανισμό και παράγει αντισώματα, τις ειδικές ανοσοσφαιρίνες Ε (IgE) οι οποίες είναι ειδικά σχεδιασμένες να αντιμετωπίζουν και να εξουδετερώνουν το συγκεκριμένο αλλεργιογόνο.

Αυτές οι ανοσοσφαιρίνες συνδέονται σε ειδικές θέσεις (υποδοχείς) πάνω στην κυτταρική μεμβράνη συγκεκριμένων κυττάρων του οργανισμού τα οποία περιέχουν ποικιλία ουσιών μεταξύ των οποίων και ισταμίνη.

Κάθε φορά που το ίδιο αλλεργιογόνο εισέρχεται στον οργανισμό του ευαισθητοποιημένου ατόμου, το ανοσοποιητικό του σύστημα το θυμάται και αντιδρά άμεσα με απελευθέρωση χημικών ουσιών, όπως για παράδειγμα ισταμίνης, από τα ειδικά κύτταρα που φέρουν στην επιφάνεια τους τις ανοσοσφαιρίνες IgE και οι οποίες ευθύνονται για την πρόκληση των συμπτωμάτων της αλλεργίας.

Τα αλλεργικά άτομα είναι γενετικά προγραμματισμένα να παράγουν πληθώρα IgE αντισωμάτων εναντίον διαφόρων αλλεργιογόνων (τροφικών και περιβαλλοντικών).

Παρά το γεγονός ότι ο τρόπος με τον οποίο το ανοσοποιητικό σύστημα των αλλεργικών ατόμων αντιδρά στα αλλεργιογόνα είναι βασικά ο ίδιος, τα συμπτώματα μπορεί να διαφέρουν (πχ. φτάρνισμα, βήχας, άσθμα, φαγούρα, εξάνθημα), να αφορούν άλλα μέρη του σώματος (πχ. μάτια, μύτη, δέρμα, πνεύμονες) και να ποικίλουν σε βαρύτητα από άτομο σε άτομο.

Όταν λέμε ότι ένα άτομο είναι ευαισθητοποιημένο σε κάποιο αλλεργιογόνο, εννοούμε ότι το ανοσοποιητικό του σύστημα έχει έλθει σε επαφή με το αλλεργιογόνο, το έχει απομνημονεύσει, έχει κατασκευάσει IgE αντισώματα και είναι έτοιμο να αντιδράσει μόλις το αλλεργιογόνο έρθει σε επαφή ξανά με τον οργανισμό του.

Συμπτώματα

Οι αλλεργικές αντιδράσεις είναι άμεσες, εκδηλώνονται δηλαδή μέσα σε μερικά λεπτά μέχρι και 4 περίπου ώρες από την επαφή με το αλλεργιογόνο. Έτσι τα πιο συχνά συμπτώματα είναι:

1. από το αναπνευστικό μας: πταρμοί, ρινική συμφόρηση (μπούκωμα), καταρροή, κνησμός (φαγούρα) στη μύτη, ουρανίσκο καί αυτιά, κοκκινίλα στους επιπεφυκότες με κνησμό καί δάκρια ή/καί οίδημα βλεφάρων, βήχας, βραχνάδα, σφύριγμα στην εισπνοή ή την εκπνοή, δύσνοια (δυσκολία στην αναπνοή), φλέματα.

2. από το γαστρεντερικό μας: αποστροφή γιά τη συγκεκριμένη τροφή, ναυτία, έμετος, δυσκαταποσία, ερυγές (ρέψημο), κοιλιακό άλγος, διάρροια, δυσκοιλιότητα, τυμπανισμός (φουσκώματα).

3. από το δέρμα μας: διάφορα εξανθήματα, με πιό συνήθη τα κνιδωτικά – κόκκινα, ανάγλυφα με κνησμό καί μεταναστευτικά, διαφόρων μεγεθών – καί τα εκζεματικά – κόκκινα, υγρά ή ξηρά, επίπεδα ή ψηλαφητά με έντονο συνήθως κνησμό, με συνήθη εντόπιση στο πρόσωπο, λαιμό, κλειδώσεις. Οίδημα (πριξήματα) βλεφάρων, χειλέων, γεννητικών οργάνων είναι επίσης συχνά συμπτώματα από το δέρμα.

Όλα τα συμπτώματα της αλλεργικής αντίδρασης, που αναφέραμε, συνήθως εμφανίζονται μέσα στις πρώτες 4 (τέσσερις) ώρες από την επαφή με το αλλεργιογόνο. Μπορεί όμως κάποιες από αυτές να εμφανισθούν και αργότερα (επιβραδυνόμενες αντιδράσεις σε αντίθεση με τις άμεσες).

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι συμπτώματα αλλεργίας, λιγότερο συχνά, μπορεί να εμφανισθούν και από όλα τα όργανα του σώματος, όπως καρδιά, νευρικό σύστημα κ.ά. Επίσης μερικές φορές συμμετέχουν στην αντίδραση περισσότερα του ενός ή και όλα τα όργανα του σώματος, οπότε έχουμε την σοβαρότερη των αλλεργικών αντιδράσεων, την αναφυλαξία. Εάν στην αναφυλακτική αντίδραση προστεθεί και πτώση της αρτηριακής πιέσεως τότε μιλάμε για αναφυλακτικό shock (κατέρριψη). Αυτή η σοβαρή αντίδραση παρατηρείται συνήθως στις σοβαρές τροφικές αλλεργίες και μάλιστα όταν συνυπάρχει και άσθμα, στις περιπτώσεις αλλεργίας σε φάρμακα κυρίως όταν αυτά δίδονται ενδοφλεβίως καθώς και στα άτομα με αλλεργία στα υμενόπτερα (μέλισσες, σφήκες) αμέσως μετά το τσίμπημα. 

Οι κυριότερες αλλεργικές παθήσεις είναι:

- Αλλεργική ρινίτιδα

- Αλλεργική επιπεφυκίτιδα

- Άσθμα

- Ατοπική δερματίτιδα

- Κνίδωση/αγγειοοίδημα

- Αναφυλαξία (τροφές, φυσικό λάστιχο, φάρμακα, δήγματα υμενοπτέρων)

- Δερματίτιδα εξ’επαφής (φάρμακα, καλλυντικά, μέταλλα, χημικά)

- Τροφική αλλεργία

- Ηωσινοφιλική γαστρεντεροπάθεια

- Προβλήματα σχετιζόμενα με τη ρινίτιδα όπως παραρρινοκολπίτιδα, ωτίτιδες

- Φυσικές αλλεργίες (άσκηση, ζέστη, κρύο, πίεση, δόνηση)

Κληρονομικότητα ή περιβάλλον.

Έχει παρατηρηθεί τις τελευταίες δεκαετίες μία δραματική αύξηση των αλλεργικών παθήσεων στις λεγόμενες κοινωνίες «Δυτικού τύπου». Σε μερικές αλλεργικές παθήσεις η αύξηση της συχνότητας είναι εντυπωσιακή, αφού έχει διπλασιασθεί ή και τετραπλασιασθεί αυτή η συχνότητα μέσα σε διάστημα 20-30 ετών. Μία τέτοια αύξηση είναι απίθανο να οφείλεται μόνο σε αλλαγή του γενετικού υποστρώματος (κληρονομική προδιάθεση) και οι αιτίες αναζητούνται πλέον σε μεταβολές των περιβαλλοντικών συνθηκών. Διάφορες έρευνες έχουν δείξει ότι η κληρονομική προδιάθεση κληρονομείται με τρόπο σύνθετο και αυτό που παρεμβαίνει καθοριστικά στην εκδήλωση ή όχι της αλλεργικής νόσου είναι το περιβάλλον.

Ποιες ουσίες προκαλούν αλλεργίες;

Οι ουσίες που προκαλούν αλλεργικές αντιδράσεις λέγονται αλλεργιογόνα και αυτά μπορεί να είναι Τροφικά ή Περιβαλλοντικά.

Στα συχνότερα τροφικά αλλεργιογόνα που εμπλέκονται στις αλλεργίες συμπεριλαμβάνονται τα γαλακτοκομικά προϊόντα, αυγά, ξηροί καρποί, οστρακοειδή, δημητριακά, φράουλες, ντομάτα, σόγια κλπ.

Στα δε συχνότερα περιβαλλοντικά αλλεργιογόνα συμπεριλαμβάνονται οι γύρεις των φυτών και δένδρων, γρασίδια, ακάρεα σκόνης σπιτιού, μύκητες, δηλητήρια εντόμων και κατοικίδια ζώα.

Όταν λέμε ότι ένα άτομο είναι ευαισθητοποιημένο σε κάποιο αλλεργιογόνο, εννοούμε ότι το ανοσοποιητικό του σύστημα έχει έλθει σε επαφή με το αλλεργιογόνο, το έχει απομνημονεύσει, έχει κατασκευάσει IgE αντισώματα και είναι έτοιμο να αντιδράσει μόλις το αλλεργιογόνο έρθει σε επαφή ξανά με τον οργανισμό του.

Επιβαρυντικοί παράγοντες

Παράγοντες που συμβάλλουν στην εκδήλωση μίας αλλεργικής αντίδρασης θεωρούνται οι πιο κάτω:

-Οι λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος, όπως η ιγμορίτιδα αλλά και τα κρυολογήματα.

-Οι καιρικές συνθήκες, όπως η απότομη αλλαγή της θερμοκρασίας, ο κρύος αέρας και η υγρασία.

-Η ατμοσφαιρική ρύπανση εσωτερικού και εξωτερικού χώρου όπως καυσαέρια, ρύποι εργοστασίων και αυξημένη χρήση κλιματιστικών συσκευών.

-Η διατροφή, όπου πέραν των συγκεκριμένων τροφικών αλλεργιογόνων στα οποία το άτομο παρουσιάζει αλλεργία, επιπρόσθετα μία κακή διατροφή μπορεί να επιτείνει το πρόβλημα. Οι τροφές που καταναλώνουμε έχουν αλλάξει τα τελευταία χρόνια τόσο όσον αφορά τη σύσταση, τη συντήρηση και την επεξεργασία τους με την προσθήκη διαφόρων ουσιών, όπως συντηρητικών, χρωστικών και των διαφόρων πρόσθετων (τα γνωστά Ε) των τροφίμων καθώς και την πρόσθεση των γενετικώς τροποποιημένων τροφίμων. Επιπλέον, θα πρέπει να διευκρινιστεί στην περίπτωση αυτή κατά πόσον πρόκειται για Τροφική Αλλεργία (αντισώματα IgE) ή Τροφική Δυσανεξία (αντισώματα IgG)

-Διάφορες χημικές ουσίες, όπως απορρυπαντικά, σπρέι, διάφορα καλλυντικά και αρώματα, καθώς και οι σκόνες στο περιβάλλον και οι οσμές της κουζίνας.

-Το κάπνισμα, όπου το παθητικό κάπνισμα ευθύνεται για την εκδήλωση αλλεργίας και βρογχικού άσθματος σε μεγάλο αριθμό παιδιών.

-Διάφοροι ψυχολογικοί παράγοντες, όπως είναι οι έντονες συγκινήσεις, η υπερβολική χαρά και λύπη, ο θυμός και το άγχος.

Η «υπόθεση της υγιεινής», η οποία ξεκίνησε στο τέλος της δεκαετίας του 80 και υποστηρίζει ότι τα σημερινά παιδιά, επειδή έχουν μειωμένες πιθανότητες μικροβιακών λοιμώξεων στα πρώτα χρόνια της ζωής τους, λόγω της βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου, έχουν αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν αλλεργία επειδή το ανοσοποιητικό τους σύστημα δεν αναπτύσσεται φυσιολογικά και «εκπαιδεύεται» να αντιδρά με «αλλεργικό τρόπο», δηλαδή να παράγει τα IgE αντισώματα, αντί τα αντισώματα IgG όπως στην περίπτωση της επαφής με τα μικρόβια.

Ο μητρικός θηλασμός θεωρείται ότι δρα προστατευτικά στην εκδήλωση αλλεργικών παθήσεων. Οι σημερινές μητέρες έχουν ελάχιστο χρόνο και παρά τις καλές προθέσεις δεν θηλάζουν τα παιδιά τους τόσο όπως γινόταν σε παλαιότερες εποχές.

Φαρμακευτική αγωγή

Σήμερα υπάρχουν διαθέσιμα αρκετά αποτελεσματικά φάρμακα για τις αλλεργίες, η σωστή χρήση των οποίων εξασφαλίζει, στις περισσότερες περιπτώσεις, έλεγχο των συμπτωμάτων και άριστη ποιότητα ζωής.

Τα κυριότερα φάρμακα είναι, αντισταμινικά, αποσυμφορητικά, βρογχοδιασταλτικά, αντιφλεγμονώδη, αδρεναλίνη και ανοσοθεραπεία (αντί- IgE θεραπεία).

Η μέθοδος της ανοσοθεραπείας στοχεύει στο αίτιο της αλλεργίας, δηλαδή το υπεύθυνο αλλεργιογόνο. Αυτή τροποποιεί την αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος, με ειδικά «αλλεργικά εμβόλια», ώστε να μην εκλαμβάνει πλέον τις αλλεργιογόνους ουσίες ως απειλητικές και να μην υπεραντιδρά σε αυτές με τα γνωστά αλλεργικά συμπτώματα.

Μέτρα πρόληψης για τις εποχικές αλλεργίες

-Αποφεύγετε τις βόλτες στην ύπαιθρο τις πρώτες πρωινές ώρες (πριν τις δέκα το πρωί) και αργά το απόγευμα, οπότε παρατηρείται η μεγαλύτερη παραγωγή γύρης.

- Αερίζετε καθημερινά το σπίτι, τα υπνοδωμάτια και τα σκεπάσματα των κρεβατιών.  

- Χρησιμοποιείτε βαμβακερά υφάσματα (σεντόνια  ή καλύμματα στα έπιπλα, τα οποία πρέπει να πλένετε συχνά).

- Ξεσκονίζετε συχνά τις ηλεκτρικές συσκευές, γιατί κι αυτές έλκουν τη σκόνη, και καθαρίζετε με υγρό πανί τις επιφάνειες του σπιτιού.

- Πριν μπει σε λειτουργία το κλιματιστικό, χρειάζεται να έχει γίνει καλή συντήρηση και να χρησιμοποιούνται φίλτρα υψηλής απόδοσης.

- Αποφύγετε τη χρήση απορρυπαντικών, καθαριστικών και βαφών στο χώρο
- Κάνετε μπάνιο (χρησιμοποιώντας ήπια αφρόλουτρα) μετά από βόλτα στην ύπαιθρο. 

Πως αντιμετωπίζεται η αλλεργία;

Η αλλεργία αντιμετωπίζεται βασικά με 2 τρόπους:

- Απομάκρυνση

- Aποφυγή αλλεργιογόνου

Εφ’ όσον διαγνωσθεί το αίτιο (αλλεργιογόνο), η απομάκρυνση και η αποφυγή του είναι το πιο αποτελεσματικό μέτρο αλλά δεν είναι πάντοτε εφικτό. Σε κάποιες περιπτώσεις η πλήρης αποφυγή του αλλεργιογόνου είναι αδύνατη (π.χ. αερομεταφερόμενες γύρεις), ενώ σε άλλες περιπτώσεις η απομάκρυνση του αλλεργιογόνου μπορεί να δημιουργήσει μεγαλύτερα προβλήματα από όσα καλείται να λύσει (π.χ. απομάκρυνση αγαπημένων κατοικίδιων ζώων). Συχνά όμως είναι δυνατή η πλήρης αποφυγή του αλλεργιογόνου ή τουλάχιστον η μείωση της έκθεσης σ’ αυτό (π.χ. αποφυγή συγκεκριμένων τροφίμων, απορρυπαντικών, λήψη μέτρων για μείωση του επιπέδου των ακάρεων της οικιακής σκόνης).

ΠΡΟΣΟΧΗ

Η αλλεργία μπορεί να γίνει επικίνδυνη για τη ζωή στη περίπτωση λαρυγγικού οιδήματος (βραχνάδα, βήχας, δύσπνοια με δυσκολία στην εισπνοή που μπορεί να συνοδεύεται από εισπνευστικό σιγμό, κυάνωση, ασφυξία), κρίσης άσθματος (βήχας, δύσπνοια, σφύριγμα, έντονη εισολκή μεσοπλευρίων μυών, κυάνωση, ασφυξία) και συστηματικής αναφυλαξίας (διαδοχική εμφάνιση: κνησμός παλαμών, πελμάτων, γεννητικών οργάνων, γενική δυσφορία, φούντωμα, αίσθημα θερμότητας, κνησμός ματιών, πταρμοί, ρινική καταρροή, κνησμός διάχυτα στο σώμα, εξάνθημα με ερυθρότητα διάχυτη ή κατά τόπους ανάγλυφους πομφούς, ταχυπαλμία, ζάλη, ατονία, τάση για λιποθυμία, απώλεια αισθήσεων). Με την παρουσία των αναφερθέντων συμπτωμάτων και αν είναι δυνατόν στην έναρξή τους ο ασθενής πρέπει να μεταφερθεί στο νοσοκομείο ή τουλάχιστον να αναζητηθεί άμεση ιατρική βοήθεια

Διαβάστε επίσης

• Τι είναι η αναφυλαξία. Τι πρέπει να κάνετε σε αναφυλακτικό shock, πώς γίνεται η ένεση και μέτρα πρόληψης (video). 
• Δερματικά προβλήματα που μας προειδοποιούν για τη συνολική μας υγεία