Λέμφωμα: Νέα κυτταρική CAR-T θεραπεία αυξάνει την επιβίωση κατά 38%

medlabnews.gr iatrikanea

Περισσότερο από το 30% των λεμφωμάτων μη Hodgkin είναι περιστατικά λεμφώματος μεγάλων β κυττάρων, τα οποία αποτελούν την πιο συχνή μορφή λεμφώματος.

Στην Ευρώπη, μόνο το 2020, εκτιμάται ότι διαγνώστηκαν περίπου 37.000 νέες περιπτώσεις της νόσου.

Η πρώτης γραμμής θεραπεία για το συγκεκριμένο λέμφωμα είναι αποτελεσματική μόνο για το 60% των ασθενών. Δυστυχώς όμως, για τους μισούς από τους ασθενείς που ανταποκρίνονται στην κλασσική  ανοσοχημειοθεραπεία, η νόσος θα επιστρέψει.

Σε αυτήν την περίπτωση, όπως και στην περίπτωση που η καθιερωμένη θεραπεία δεν είχε αποτέλεσμα  επειδή η νόσος χαρακτηρίζεται ως ανθεκτική (πρωτοπαθώς ανθεκτική νόσος), οι ασθενείς δεν είχαν μέχρι πρότινος κάποια άλλη θεραπευτική επιλογή.

Τον περασμένο Οκτώβριο, εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μια κυτταρική CAR-T θεραπεία – το axicabtagene ciloleucel – για τη θεραπεία ενηλίκων με διάχυτο λέμφωμα μεγάλων β κυττάρων και προχωρημένο λέμφωμα β κυττάρων, όταν οι δυο αυτές μορφές διαπιστώνονται ανθεκτικές στην κλασική θεραπεία ή υποτροπιάζουν εντός του πρώτου έτους από την ολοκλήρωση της πρώτης γραμμής ανοσοχημειοθεραπείας.

Το axicabtagene ciloleucel είχε ήδη εγκριθεί από τον Αύγουστο του 2018 για τη θεραπεία ενηλίκων με υποτροπιάζον ή ανθεκτικό διάχυτο λέμφωμα μεγάλων β κυττάρων και πρωτογενές λέμφωμα μεγάλων β κυττάρων μεσοθωρακίου, μετά από δύο και πλέον συστηματικές θεραπείες.

Τώρα, διαπιστώνεται πως η συγκεκριμένη CAR-T θεραπεία, αποτελεί την πρώτη – μετά από 30 χρόνια – αγωγή που δείχνει σημαντική βελτίωση στην επιβίωση των ασθενών με υποτροπιάζον ή ανθεκτικό λέμφωμα μεγάλων β κυττάρων.

Η σχετική μελέτη ZUMA-7 φάσης ΙΙΙ για το axicabtagene ciloleucel που παρουσιάστηκε στο Διεθνές Συνέδριο για το κακόηθες λέμφωμα – το οποίο που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στην Ελβετία –  έδειξε ότι μετά από μέση παρακολούθηση 4 ετών, μία μόνο θεραπεία με το συγκεκριμένο CAR-T, οδήγησε σε μείωση του κινδύνου θανάτου κατά 27,4%, ποσοστό που αντιστοιχεί σε 38% βελτίωση της επιβίωσης κατά τον πρώτο χρόνο μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας πρώτης γραμμής.

Η μέση επιβίωση ήταν μεγαλύτερη με axicabtagene ciloleucel έναντι της καθιερωμένης θεραπείας και οι εκτιμήσεις για επιβίωση στην τετραετία έφτασε το 54,6% έναντι 46%, αντίστοιχα. Το όφελος ήταν αντίστοιχο σε όλες τις υποομάδες της μελέτης, με ασθενείς υψηλού κινδύνου όπως ανθεκτικό ή προχωρημένο λέμφωμα β κυττάρων και ηλικία άνω των 65 ετών.

Αντίστοιχη ήταν και η θετική έκβαση στην πορεία των ασθενών χωρίς εξέλιξη της νόσου στο 41,8% των ασθενών, έναντι 24,4% της καθιερωμένης θεραπείας. Χαρακτηριστικό ήταν ότι από τους ασθενείς που εξ αρχής έλαβαν την καθιερωμένη θεραπεία, μόνο το 40% αυτών μπόρεσε να φτάσει να ολοκληρώσει την εφαρμογή της κυτταρικής θεραπείας, σε αντίθεση με το 94% των ασθενών της μελέτης που πήραν εξαρχής axicabtagene ciloleucel.

Η μελέτη, που θεωρείται η μεγαλύτερη και πιο μακροχρόνια του είδους, συμπεριέλαβε 359 ασθενείς σε 77 ερευνητικά κέντρα διεθνώς στους οποίους χορηγήθηκε axicabtagene ciloleucel ή καθιερωμένη θεραπεία δεύτερης γραμμής.

Η χορήγηση axicabtagene ciloleucel αύξησε κατά 2,5 φορές τους ασθενείς που ήταν ζωντανοί στα δύο έτη, χωρίς πρόοδο της νόσου και οι οποίοι δεν χρειάστηκαν πρόσθετη αντικαρκινική θεραπεία, φτάνοντας το 40,5% των ασθενών έναντι 16,3% της καθιερωμένης θεραπείας.

Επίσης τετραπλασίασε τον διάμεσο χρόνο επιβίωσης χωρίς εξέλιξη της νόσου στους 8,3 μήνες έναντι 2 μηνών.

Τα ενθαρρυντικά αποτελέσματα, οδήγησαν τελικά τον τριπλασιασμό των ασθενών που πήραν axicabtagene ciloleucel, φτάνοντας το 94% έναντι εκείνων που τυχαιοποιήθηκαν στην καθιερωμένη θεραπεία

Όπως χαρακτηριστικά δήλωσε ο κεντρικός ερευνητής της μελέτης Καθηγητής Jason Westin από το Αντικαρκινικό Νοσοκομείο MD Anderson του Texas, η θεραπεία αυτή με CAR-T cells χορηγούμενη στη 2η γραμμή σε ασθενείς με πρώιμα υποτροπιάζον/ανθεκτικό λέμφωμα από μεγάλα β-κύτταρα, αναμένεται να αλλάξει το πρότυπο φροντίδας για αυτούς τους ασθενείς, οι οποίοι προηγουμένως είχαν πολύ περιορισμένες επιλογές για επιτυχή θεραπευτική έκβαση.

Σύμφωνα με τους ερευνητές, ύστερα από τη διάμεση αυτή παρακολούθηση των ασθενών στη μελέτη για 47,2 μήνες, τα δεδομένα που παρουσιάστηκαν ισοδυναμούν με θεραπεία ίασης.

Από την πλευρά του ο καθηγητής Αιματολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης Γιάννης Κοτσιανίδης αναφερόμενος στα νέα δεδομένα επεσήμανε στο in.gr ότι «Για πρώτη φορά μετά από σχεδόν 30 έτη μια τυχαιοποιημένη μελέτη δεύτερης  γραμμής θεραπείας καταδεικνύει όφελος στην συνολική επιβίωση ασθενών με επιθετικό λέμφωμα.

Επιπλέον, το πιθανώς ευνοϊκότερο προφίλ ασφάλειας του axicabtagene ciloleucel και η βελτίωση στην ποιότητα της ζωής των  ασθενών που έλαβαν το φάρμακο έναντι αυτών που προχώρησαν σε αυτόλογη μεταμόσχευση,  συνηγορούν περαιτέρω στην καθιέρωση του axicabtagene ciloleucel ως θεραπεία εκλογής δεύτερης γραμμής ασθενών με επιθετικό λέμφωμα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η σημαντική δραστικότητα του axicabtagene ciloleucel σε ασθενείς με ογκώδη νόσο, δηλαδή  μεγάλο φορτίο νόσου, οι οποίοι είχαν δυσμενέστερη πρόγνωση με την κλασική αντιμετώπιση.  Ιδιαίτερη σημασία έχει και το  γεγονός πως ηλικιωμένοι ασθενείς , που παραδοσιακά αποκλείονται  από την αυτόλογη μεταμόσχευση, μπορούν να λάβουν το axicabtagene ciloleucel χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα.

Βάσει των ομολογουμένως σημαντικών αποτελεσμάτων της μελέτης, ίσως μελλοντικά το πρώτο ερώτημα στους ανθεκτικούς ασθενείς με λέμφωμα μεγάλων β κυττάρων στην κλασική ανοσοχημειοθεραπεία να μην είναι η επιλεξιμότητα για αυτόλογη μεταμόσχευση, αλλά ο χρόνος της υποτροπής. Αν η υποτροπή συμβαίνει σε λιγότερο από ένα χρόνο, όπως δηλαδή στο περίπου 75% των ασθενών, φαίνεται πως το axicabtagene ciloleucel μάλλον θα εξελιχθεί σε θεραπεία εκλογής δεύτερης γραμμής ασθενών με λέμφωμα μεγάλων β κυττάρων,

Ασφαλώς το υψηλό κόστος του axicabtagene ciloleucel προκαλεί δικαιολογημένη ανησυχία για τη διαχειρισιμότητα του από το ήδη επιβαρυμένο σύστημα υγείας της χώρας μας. Ωστόσο, η διαφορά κόστους με την κλασική αντιμετώπιση δε φαίνεται να είναι σημαντική, σύμφωνα με πρόσφατη φαρμακοοικονομική μελέτη. Άλλωστε τίποτα δεν κοστίζει περισσότερο από μια χαμένη ευκαιρία, όπως πολύ εύστοχα είπε κάποτε ένας Αμερικανός συγγραφέας».

Διαβάστε επίσης

• Τι είναι η ασθένεια Hodgkin’s, ποια η διαφορά από την μη Hodgkin’s, πώς γίνεται η διάγνωση και ποια η θεραπεία;
• Σπογγοειδής μυκητίαση (mycosis fungoides). Δερματικό λέμφωμα Τ-κυττάρων.
• Πότε διογκώνονται (πρήζονται) οι λεμφαδένες; Πόσο επικίνδυνο είναι; Ποιες εξετάσεις βοηθούν στην διάγνωση;
• Τι είναι το Λεμφοίδημα και σε ποιές παθήσεις παρουσιάζεται; Ποιά τα συμπτώματα εκτός από το έντονο πρήξιμο; Τι μπορείτε να κάνετε για την αντιμετώπιση του;
• Τι είναι η λευχαιμία; Ποιοι κινδυνεύουν; Υπάρχει θεραπεία και πώς είναι η ζωή του αρρώστου μετά την ίαση;
• Πόσοι και που είναι οι λεμφαδένες της μασχάλης και πώς μπορεί να επηρεάζονται στον καρκίνο του μαστού;
• Σε ποιες παθήσεις διογκώνονται οι λεμφαδένες; Πότε και γιατί θα πρέπει να αφαιρούνται;
• Πρωτοποριακή αντικαρκινική θεραπεία νικά το λέμφωμα.

Συνεχίζει να παλεύει ο Γιώργος Δασκαλάκης με τον καρκίνο. Ευχαριστεί του γιατρούς του που τον παρέλαβαν σχεδόν νεκρό και δίνουν ακόμα αγώνα

επιμέλεια medlabnews.gr iatrikanea

Τη μεγαλύτερη και πιο σκληρή μάχη της ζωής του δίνει το τελευταίο διάστημα ο Γιώργος Δασκαλάκης.

Δύσκολες ώρες για τον Γιώργο Δασκαλάκη, καθώς η μάχη του με τον καρκίνο συνεχίζεται.

Υπενθυμίζεται πως έχει διαγνωσθεί με καρκίνο στους λεμφαδένες.

Συνεχίζει να δίνει τη μάχη του με τον καρκίνο και να ενημερώνει τους διαδικτυακούς του φίλους για την κατάσταση της υγείας του.

Ο Γιώργος Δασκαλάκης έχει κάνει γνωστό το γεγονός ότι παλεύει εδώ και καιρό με τον καρκίνο. Ο γνωστός τραγουδιστής σε αυτό τον δύσκολο αγώνα έχει συνεχώς στο πλευρό του τη σύντροφό του, Μαρία Ντινόρη.

Αυτή τη φορά, ο Γιώργος Δασκαλάκης θέλησε να ευχαριστήσει όλους όσους τον βοήθησαν, και συγκεκριμένα τους γιατρούς και το νοσηλευτικό προσωπικό στο νοσοκομείο όπου νοσηλεύεται.

Επίσης, μοιράστηκε τη δύσκολη πορεία που αντιμετώπισε και την πρόοδο που έχει σημειώσει η υγεία του εδώ και έναν χρόνο.

«Καλημέρα Αγάπες μου όμορφες και καλό Σαββατοκύριακο να έχουμε!!! Εδώ στα γνωστά… Με τρεις ανθρώπους όμως Δρ. Ψελλάκη το Γερμανό Δρ. Κώστα και την αγαπημένη μου προϊσταμένη που μαζί με όλο το νοσηλευτικό προσωπικό παρέλαβαν πέρυσι περίπου τέτοια εποχή από το ασθενοφόρο έναν σχεδόν νεκρό… Έδιναν μάχη μέρα και νύχτα επί μέρες να με κρατήσουν στη Ζωή… με τη τελική διάγνωση φυσικά του Καρκίνου… Αλλά χωρίς αυτούς δεν φτάναμε ούτε καν στο σημείο αυτό…», αποκάλυψε αρχικά ο τραγουδιστής.

«Για μένα είναι ήρωες του Νοσοκομείου της Ρόδου γιατί εργάζονται χωρίς να κοιτάνε το ρολόι και δίνουν τη ψυχή τους για τη ζωή των άλλων… Τους ευχαριστώ μέσα από τη καρδιά μου που ανέχτηκαν εμένα το τρελό (χαχα)… Έχουμε δρόμο ακόμα μπροστά μας είπαμε σήμερα αλλά τουλάχιστον είμαστε στο σωστό μονοπάτι!!!! Θα νικήσεις μου είπαν αλλά ΥΠΟΜΟΝΗ!!! Εύχομαι Υγεία σε όλο το Κόσμο και η Παναγία μαζί μας!!! ΑΜΗΝ», είπε στο τέλος.

Συμπτώματα καρκίνου, που ΔΕΝ πρέπει ΠΟΤΕ να αγνοείτε.

του Κωνσταντίνου Λούβρου, M.D., medlabnews.gr iatrikanea

Ορισμένα συμπτώματα μπορεί να φαίνονται κοινά και αθώα, όμως αποτελούν ύποπτα σημάδια καρκίνου! Πολλές φορές είναι ανεξήγητα συμπτώματα που όμως έχουν τις περισσότερες πιθανότητες να σημαίνουν καρκίνο.

Τα συμπτώματα αυτά προβλέπουν τον κίνδυνο καρκίνο με τόση ακρίβεια σε ορισμένες ηλικιακές ομάδες ώστε οι ασθενείς θα πρέπει να απευθύνονται αμέσως σε έναν ειδικό γιατρό – εκτός κι αν υπάρχει πιθανή εξήγηση για την εμφάνισή τους. 

Στόχος είναι να εξοικειωθεί το κοινό με αυτά, ούτως ώστε να απευθύνονται εγκαίρως στους γιατρούς γιατί αν και συνήθως δεν οφείλονται σε κάτι σοβαρό, στις περιπτώσεις που υπάρχει καρκίνος η έγκαιρη διάγνωση μπορεί να κάνει τη διαφορά ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο.

Να λοιπόν ποια είναι τα συμπτώματα, που αν δείτε ότι επιμένουν (πάνω από δύο-τρεις εβδομάδες), πρέπει να σας οδηγήσουν στον γιατρό:

Αιμορραγία, 

• αιμόπτυση, φλέματα του βήχα που περιέχουν αίμα είναι σύμπτωμα καρκίνου των πνευμόνων, 
• το αίμα στα κόπρανα (μπορεί να υποδηλώνει καρκίνο του παχέος εντέρου στα μεγάλης ηλικίας άτομα) και 
• Αίμα από τον κόλπο μετά την κλιμακτήριο ή ανεξήγητη αιμορραγία στις γυναίκες, μπορεί να σημαίνει καρκίνο στον τράχηλο ή το ενδομήτριο. 
• Εκκρίσεις αίματος από τις θηλές, είναι σημάδι καρκίνου του στήθους, ενώ 
• αίμα κατά την ούρηση (ύποπτη ένδειξη για κάποιον καρκίνο του ουροποιητικού συστήματος ουροδόχο κύστη ή τα νεφρά).

Σε κάθε περίπτωση, η φαινομενικά αδικαιολόγητη αιμορραγία, μπορεί να εκδηλωθεί σε οποιοδήποτε στάδιο του καρκίνου και καλό θα ήταν να ζητήσετε την άμεση βοήθεια του γιατρού σας.

Η σιδηροπενική αναιμία, μπορεί να υποδηλώνει καρκίνο του παχέος εντέρου στους ηλικιωμένους.

Βήχας και βραχνάδα, συριγμός ή δυσκολία στην αναπνοή, μπορεί να οφείλεται σε καρκίνο του πνεύμονα.

Πέρα από το βήχα του κρυολογήματος, υπάρχει και ο επιμένων βήχας που είναι πιθανή ένδειξη καρκίνου του λάρυγγα, των πνευμόνων, του θυρεοειδούς ή ακόμα και λεμφώματος. Μη συγχέετε, ωστόσο, το απλό κρυολόγημα και μια ίωση με την καρκινική πιθανότητα και επισκεφτείτε το γιατρό σας, στην περίπτωση που ο βήχας επιμένει ανεξήγητα πολύ.

Δυσκολίες στην κατάποση, μπορεί να σημαίνουν καρκίνο του οισοφάγου. Η στένωση του λαιμού είναι πιθανώς σύμπτωμα προβλήματος στο νευρικό ή το ανοσοποιητικό σύστημα ή ενδεχομένως, προάγγελος καρκίνου σε οισοφάγο, στομάχι ή λαιμό.

Αλλαγή στις συνήθειες του εντέρου, μπορεί να αποτελεί ένδειξη καρκίνου του παχέος εντέρου. Αλλαγές στη λειτουργία του εντέρου, όπως είναι ο χρόνος που πηγαίνετε στην τουαλέτα, η ποσότητα και το σχήμα των κοπράνων, αν δεν είναι αποτέλεσμα κάποιας πιο ιδιαίτερης τροφής που φάγατε, αλλά συμβαίνει συχνά και δε μοιάζει να  υποχωρεί, είναι ένα πιθανό σημάδι, καρκίνου του μεγάλου εντέρου και καλό θα ήταν να το κοιτάξετε.

Αλλαγή στις συνήθειες της ουροδόχου κύστεως, μπορεί να αποτελεί ένδειξη καρκίνου της κύστεως ή του προστάτη. Εφόσον δεν είναι ουρολοίμωξη, αλλαγή στις συνήθειες της ουροδόχου κύστεως μπορεί να αποτελεί ένδειξη καρκίνου της κύστεως ή του προστάτη.

Μη φυσιολογικά ευρήματα στην δακτυλική εξέταση για τον προστάτη μπορεί να σημαίνει πιθανό καρκίνο του προστάτη.

Οιδήματα και όγκοι. 

Ψηλάφηση μιας μάζας στο μαστό μπορεί να σημαίνει πιθανό καρκίνο του μαστού. Διόγκωση των λεμφαδένων ή εξογκώματα στο λαιμό, τις μασχάλες ή τη βουβωνική χώρα.Καλό είναι να μην αγνοείτε εξογκώματα και οιδήματα που μπορεί να παραπέμπουν σε καρκινικούς όγκους και να φροντίζετε να διαλύετε το συντομότερο δυνατό, τυχόν αμφιβολίες, κλείνοντας ραντεβού με τον οικογενειακό γιατρό

Πληγή που δεν κλείνει. Αναλόγως με την θέση της, μπορεί να υποδηλώνει διάφορες μορφές καρκίνου (π.χ. του στόματος, του δέρματος)

Ανεξήγητος πόνος. 

Ο έντονος πόνος, σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος, είναι ένας τρόπος για τον οργανισμό να μας δείξει ότι κάτι δεν πάει καλά, ενώ αυτό το «κάτι» μπορεί, φυσικά, να είναι το οτιδήποτε. Η δε Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρεία συμβουλεύει πως ο πόνος, που τελικά είναι καρκίνος, σημαίνει ότι η νόσος έχει εξαπλωθεί και το ραντεβού με το γιατρό θα πρέπει να είναι άμεσο.

Ανεξήγητη απώλεια κιλών. 

Ο καρκίνος στο πάγκρεας, το στομάχι, τους πνεύμονες ή τον οισοφάγο είναι πιθανό να οδηγήσουν σε απότομη απώλεια βάρους μέχρι και 5 κιλών. Καλό είναι, λοιπόν, να μην αγνοήσετε τέτοιου είδους απότομες αλλαγές, καθώς συνήθως είναι από τα πρώτα συμπτώματα της νόσου.

Ένας ξαφνικός πυρετός που δεν πέφτει και δεν συνδέεται με κάποια γρίπη ή κρύωμα, θεωρείται ανησυχητικός, είτε μπορεί να υποδηλώνει ότι ένας καρκίνος εξαπλώνεται, είτε μπορεί δείξει τους πρόωρους καρκίνους του αίματος όπως λευχαιμία και λέμφωμα.

Η ανεξήγητη κούραση, ή αλλιώς κόπωση, μπορεί να υποδηλώσει εκτός από άλλες ασθένειες και καρκίνο.

Αλλαγές στις ελιές. 

Αλλαγή στην εμφάνιση, χρώμα, μέγεθος, μιας ελιάς στο δέρμα, μπορεί να σημαίνει καρκίνο του δέρματος

Μετά τα 55, αλλά μόνο στους άντρες, οι δυσκολίες στην κατάποση ενδέχεται να αποτελούν ένδειξη καρκίνου του οισοφάγου, ενώ το αίμα στα ούρα είναι ανησυχητικό για άντρες και γυναίκες ηλικίας άνω των 60 ετών.

Υπάρχουν 200 διαφορετικές μορφές καρκίνου, που προκαλούν πολλά και διαφορετικά συμπτώματα. Τα οκτώ που απομόνωσαν όμως είναι αυτά που έχουν τις περισσότερες πιθανότητες να υποδηλώνουν καρκίνο.

Σε κάθε περίπτωση, η γενική συμβουλή τους είναι πως πρέπει να εξετάζεται από έναν γιατρό οποιοδήποτε σύμπτωμα επιμένει επί περισσότερες από δυο-τρεις εβδομάδες και δεν έχει εμφανή αιτία.

Έπειτα από μία πρόσφατη δημοσκόπηση έδειξε ότι σχεδόν ένας στους δύο μεσήλικες με ύποπτα συμπτώματα αποφεύγει να πάει στον γιατρό.

Καλό θα ήταν λοιπόν, οποιαδήποτε αλλαγή δείτε σώμα σας, μην την αμελήσετε. Επισκεφθείτε αμέσως το γιατρό σας. Ένα σημάδι που δεν το δίνετε μεγάλη σημασία, ίσως να σας προειδοποιεί για κάτι. Και φυσικά αυτό που δεν θα πρέπει να ξεχνάτε, είναι να κάνετε τσεκ απ, όσο πιο συχνά μπορείτε. 
Η πρόληψη σώζει ζωές.

Διαβάστε επίσης

• Είχαν συμπτώματα καρκίνου, αλλά δεν έδιναν σημασία
• Καρκίνος του Παγκρέατος (από τους πιό θανατηφόρους).
• Ποια τα 10 συμπτώματα; Νεότερες θεραπείες (video)
• Καρκίνος των ωοθηκών. Προκαλεί πόνο - πρήξιμο χαμηλά στην κοιλιά, αίσθημα φουσκώματος, αύξηση βάρους, κούραση - ovarian cancer
• Κακοήθεις όγκοι του δέρματος. Χαρακτηριστικά που έχουν οι ελιές, που μας προειδοποιούν για πιθανό κίνδυνο.
• Καρκίνος του παγκρέατος, Ποια τα συμπτώματα και ποιοι κινδυνεύουν;
• Τι είναι οι καρκινικοί δείκτες, που χρησιμεύουν και πως μπορούν να βοηθήσουν στην διάγνωση και παρακολούθηση; Ποιοί είναι οι κυριότεροι καρκινικοί δείκτες;
• Πότε διογκώνονται (πρήζονται) οι λεμφαδένες; Πόσο επικίνδυνο είναι; Ποιες εξετάσεις βοηθούν στην διάγνωση;

Σπογγοειδής μυκητίαση, δερματικό λέμφωμα Τ-κυττάρων, κακοήθεια non-Hodgkin λεμφώματος

Αλέξανδρου Γιατζίδη

του Αλέξανδρου Γιατζίδη, M.D., medlabnews.gr iatrikanea

Ο πλέον κοινός τύπος των κατά το πλείστον χαμηλής κακοήθειας δερματικών Τ-λεμφωμάτων είναι η σπογγοειδής μυκητίαση (mycosis fungoides, MF).

Η MF εισβάλλει  συνήθως με επίπεδες ερυθηματoλεπιδώδεις κηλίδες ή πλάκες, που τυπικά εντοπίζονται στις ηλιοπροστατευμένες περιοχές του σώματος, με ή χωρίς κνησμό, με αποτέλεσμα πολλές φορές να είναι δύσκολη έως αδύνατη η κλινική διαφορική διάγνωση από το έκζεμα, τη μυκητίαση, την ψωρίαση κατά πλάκας και άλλες δερματικές παθήσεις. Η νόσος εξελίσσεται αργά στα στάδια των πλακών, οζιδίων, όγκων ή σε γενικευμένη ερυθροδερμία. Η σπογγοειδής μυκητίαση είναι ο πιο συχνός τύπος δερματικού Τ-λεμφώματος (CTCL), μια σπάνια μορφή non-Hodgkin λεμφώματος. Σε αντίθεση με τα περισσότερα non-Hodgkin λεμφώματα, η σπογγοειδής μυκητίαση προκαλείται από μια μετάλλαξη των κυττάρων Τ. Τα κακοήθη κύτταρα T στο σώμα παρουσιάζουν αρχικά μετάσταση στο δέρμα, προκαλώντας την εμφάνιση διαφόρων βλαβών.

Χαρακτηρίζεται από μπαλώματα της πλάκας για το τελευταίο στάδιο της ανάπτυξης του όγκου, ή οποιαδήποτε άλλη παρόμοια κλινική πορεία με την παραλλαγή της κλινικοπαθολογικά. Εμφανίζεται αρχικά με τη μορφή ξηρότητας στην επιδερμίδα και κόκκινων εξανθημάτων, με ή χωρίς κνησμό. Ως αποτέλεσμα, συχνά συγχέεται με το έκζεμα ή την ψωρίαση, καθυστερώντας τη διάγνωση.

Αυτές οι βλάβες συνήθως εμφανίζονται ως εξανθήματα και ενδέχεται να εξελιχθούν και να σχηματίσουν πλάκες και παραμορφωτικούς όγκους. Οι περιπτώσεις σε πρώιμο στάδιο μπορεί να διαγνωστούν λανθασμένα ως άλλες δερματικές παθήσεις έως ότου γίνει οριστική διάγνωση, μετά από βιοψία του δέρματος. Οι περισσότερες περιπτώσεις σπογγοειδούς μυκητίασης είναι πρώιμου σταδίου και η διάγνωσή τους γίνεται σε ασθενείς άνω των 50 ετών (ως μέση ηλικία ορίζονται τα 54 έτη).

Επιδημιολογία

Το πρωτοπαθές δερματικό λέμφωμα Τ-κυττάρων είναι ο πιο κοινός τύπος, που αντιπροσωπεύει το 54% του συνόλου των δερματικών λεμφωμάτων.  Η σπογγοειδής μυκητίαση είναι μια σπάνια ασθένεια. Σε 100.000 ο αριθμός των περιστατικών ήταν 0,3 περιπτώσεις. Η νόσος εμφανίζεται κυρίως σε ηλικιωμένους ασθενείς με μέση ηλικία έναρξης είναι 54-60 ετών, και τα παιδιά και οι έφηβοι μπορεί να ασθενήσουν. Μεταξύ των ανδρών από τις γυναίκες, άνδρες και γυναίκες, αναλογία εμφάνισης της 1.6-2.0:1

Αιτιολογία

Η αιτία της σπογγοειδούς μυκητίασης παραμένει άγνωστη και η ίδια η νόσος ανίατη. Η αιτιολογία της νόσου μπορεί να σχετίζεται με κυτταρογενετικούς, ανοσολογικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες.

Διάγνωση της νόσου

Βασίζεται στην κλινική και παθολογική εξέταση, διάγνωση απαιτεί ιστοπαθολογική εξέταση είναι μερικές φορές απαραίτητη για την ανοσοϊστοχημική χρώση και Τ-κυττάρων αναδιάταξη του γονιδίου υποδοχέα που μπορεί να επιβεβαιωθεί. Η ιστολογική και η ανοσοϊστοχημική μελέτη δειγμάτων δέρματος ασθενών με δερματικά λεμφώματα συμβάλλει σημαντικά στην κατανόηση και την ταξινόμηση των λεμφοϋπερπλαστικών αυτών εξεργασιών, καθώς και στη διαφορική διάγνωσή τους από άλλες φλεγμονώδεις δερματοπάθειες. 

Σταδιοποίηση Σπογγοειδούς μυκητίασης

Στάδιο Ι:

Στάδιο ΙΑ: Περιορισμένες κηλίδες και πλάκες λιγότερο από 10% της επιφάνειας σώματος

Στάδιο ΙΒ: Γενικευμένες κηλίδες και πλάκες περισσότερο από 10% της επιφάνειας σώματος

Στάδιο ΙΙ:

Στάδιο ΙΙΑ:  Περιορισμένες ή γενικευμένες κηλίδες και πλάκες με ψηλαφητή λεμφαδενοπάθεια, χωρίς παθολογοανατομική διήθηση

Στάδιο ΙΙΒ: Δερματικοί όγκοι

Στάδιο ΙΙΙ: Γενικευμένη ερυθροδερμία με ή χωρίς αδενοπάθεια χωρίς ιστολογική διήθηση λεμφαδένων και σπλάχνων. Οι λεμφαδένες είναι κανονικοί ή μεγαλύτεροι από το κανονικό, αλλά δεν περιέχουν καρκινικά κύτταρα.

Στάδιο ΙV: Ιστολογική διήθηση των λεμφαδένων, των σπλάχνων, του αίματος σε οποιοδήποτε δερματικό στάδιο. Ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί στους λεμφαδένες ή / και σε άλλα όργανα, όπως το ήπαρ ή σπλήνας 

Η πορεία των δερματικών λεμφωμάτων μπορεί να είναι καλοήθης με τελική κατάληξη τη μακρόχρονη ύφεση, στάσιμη με εξάρσεις και υφέσεις ή και προοδευτικά επιδεινούμενη με εξωδερματικές εντοπίσεις της λεμφοϋπερπλαστικής διήθησης στους λεμφαδένες, στο μυελό των οστών και στα εσωτερικά όργανα

Θεραπεία

Η θεραπευτική προσέγγιση των ασθενών με CTCL, ανάλογα με το στάδιο στο οποίο ανήκουν γίνεται και η επιλογή της θεραπευτικής αγωγής.

Στα αρχικά στάδια, στα οποία η νόσος περιορίζεται σε μικρή έκταση του δέρματος (μικρότερο από το 10%) και οι βλάβες χαρακτηρίζονται από κηλίδες ή πλάκες, υπάρχει άριστη ανταπόκριση σε θεραπευτικές μεθόδους που κατευθύνονται αποκλειστικά στο δέρμα, όπως τα τοπικά στεροειδή, η τοπική χημειοθεραπεία (π.χ. mechlorethamine, αζωτούχος μουστάρδα), τα τοπικά ρετινοειδή, η φωτοχημειοθεραπεία (PuVA), καθώς και η ακτινοθεραπεία με κατευθυνόμενη δέσμη ηλεκτρονίων. Έχει αποδειχθεί ότι αυτές οι θεραπείες μειώνουν τον τοπικό πληθυσμό των κυττάρων Langerhans, αυξάνουν την απόπτωση των κακοήθων Τ-λεμφοκυττάρων και συχνά οδηγούν σε πλήρη κάθαρση του δέρματος. Άλλες φορές, για να επιτευχθεί πλήρης ύφεση απαιτείται και η προσθήκη, για μικρό χρονικό διάστημα, ενός ανοσοτροποποιητή, όπως η ανασυνδυασμένη IFN-α, η IFN-γ ή το ρετινοειδές bexarotene (Targretin), το οποίο, τα τελευταία χρόνια,  προστέθηκε στις θεραπευτικές επιλογές.

Σε ασθενείς με πιο επιθετική εικόνα στο δέρμα και βλάβες που καταλαμβάνουν >10% της συνολικής επιφάνειας του σώματος προτιμώνται συνδυαστικές θεραπευτικές προσεγγίσεις –γιατί συχνά συνυπάρχουν και εντοπίσεις σε λεμφαδένες– για πιο γρήγορη ή ασφαλή ανταπόκριση. 

Συνδυασμοί όπως IFN-α με τοπικά ρετινοειδή, bexarotene και ασιτρετίνη ή PuVA με IFN-α είναι συχνοί. Στα πλέον προχωρημένα στάδια με λεμφαδενικές μεταστάσεις ή και κυκλοφορούντα παθολογικά Τ-λεμφοκύτταρα στο περιφερικό αίμα συνιστάται συνήθως χημειοθεραπεία με έναν παράγοντα ή συνδυασμό χημειοθεραπευτικών παραγόντων (πολυ-χημειοθεραπευτικό σχήμα). 

Σε πολύ βαριές περιπτώσεις εφαρμόζεται η εξωσωματική φωταφαίρεση, ή λευκαφαίρεση, όπως στο σύνδρομο Sézary (SS), που ακολουθείται από PuVA ή ακτινοθεραπεία, ειδικά όταν υπάρχουν προσβεβλημένοι λεμφαδένες.

Τέλος νέες θεραπείες όπως της μεχλωραιθαμίνης δίδονται για την τοπική θεραπεία της σπογγοειδούς μυκητίασης, τύπος δερματικού Τ-λεμφώματος (CTCL), σταδίου IA και IB σε ασθενείς που είχαν ήδη ακολουθήσει δερματική αγωγή. Το 2017 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χορήγησε άδεια κυκλοφορίας στο gel μεχλωραιθαμίνης σε δοσολογία 160 μικρογραμμαρίων/γραμμάριο για τη θεραπεία της σπογγοειδούς μυκητίασης (δερματικό Τ-λέμφωμα, MF-CTCL). 

Διαβάστε επίσης

• Τι είναι το λέμφωμα; Θεραπεύεται; Παγκόσμια Ημέρα Ευαισθητοποίησης για το Λέμφωμα.
• Τι είναι η ασθένεια Hodgkin’s, ποια η διαφορά από την μη Hodgkin’s, πώς γίνεται η διάγνωση και ποια η θεραπεία;
• Σε ποιες παθήσεις διογκώνονται οι λεμφαδένες; Πότε και γιατί θα πρέπει να αφαιρούνται;
• Τα περισσότερα δερματικά λεμφώματα μπορούν να αντιμετωπιστούν. Τα εξειδικευμένα Ιατρεία Δερματικού Λεμφώματος
  

Περιστεφανίτιδα. Προκαλεί φλεγμονή στα ούλα, πόνο, πυρετό, κακοσμία, πρησμένους λεμφαδένες

Γιώργου Κουτσικάκη

Dr.

Μ.Sc.

http://www.dentistpefki.gr

του Γιώργου Κουτσικάκη, Χειρουργού Οδοντιάτρου Μ.Sc., medlabnews.gr iatrikanea

Όταν ένας φρονιμίτης της κάτω γνάθου δεν έχει ανατείλει καλά, είναι ημιέγκλειστος όπως λέμε, καλύπτεται μερικώς από ούλα, την καλύπτρα.

Η καλύπτρα εμποδίζει την καλή στοματική υγιεινή, υπολείμματα τροφών συσσωρεύονται εκεί και μικρόβια αναπτύσσονται. Μερικές φορές ο από πάνω φρονιμίτης μπορεί να προκαλεί τραυματισμό κατά τη μάσηση. Σαν συνέπεια προκαλείται φλεγμονή της περιοχής που ονομάζεται περιστεφανίτιδα.

Ουλική καλύπτρα

Η Περιστεφανίτιδα Διακρίνεται σε οξεία και χρόνια.

Στην οξεία φάση έχουμε πόνο, μπορεί να έχουμε κακουχία, πυρετό και πρησμένους λεμφαδένες. Απόστημα μπορεί να δημιουργηθεί,  το οποίο μπορεί να επεκταθεί στους παρακείμενους ιστούς, ενισχύοντας τα παραπάνω συμπτώματα.

 Συμπληρωματικά μπορεί να υπάρχει δυσοσμία, κακή γεύση, τρισμός (δυσκολία στο άνοιγμα του στόματος), δυσφαγία, δυσκαταποσία (δυσκολία στη μάσηση και την κατάποση) και σα συνέπεια απώλεια της όρεξης.

Περιστεφανίτιδα

Στη χρόνια φάση τα συμπτώματα είναι ηπιότερα. Κατά διαστήματα η χρόνια περιστεφανίτιδα μπορεί να μεταπέσει σε οξεία. Κόπωση, άγχος, στρες, ίωση και γενικότερη πτώση των αντιστάσεων του οργανισμού,  μπορεί να προκαλέσει παρόξυνση της περιστεφανίτιδας.

Πόνος στην περιοχή μπορεί επίσης να οφείλεται σε τερηδονισμό, πολφίτιδα ή και νέκρωση  του φρονιμίτη ή του παρακείμενου δεύτερου γομφίου, το οποίο δεν πρέπει να μας διαφύγει κατά την εξέταση. Επίσης προβλήματα της σύστοιχης κροταφογναθικής διάρθρωσης,  ή μία τυπική ωτίτιδα μπορούν να προκαλούν πόνο.

Τώρα πώς αντιμετωπίζουμε την  περιστεφανίτιδα.  Κατ’ αρχάς με μία ακτινογραφία τοπική ή πανοραμική εκτιμούμε την κατάσταση, τη θέση και τη φορά ανατολής του φρονιμίτη.

Ακτινογραφία που δείχνει τη φορά του φρονιμίτη

Αν οι ενδείξεις μας είναι ότι δεν πρόκειται να ανατείλει ομαλά προχωρούμε σε εξαγωγή του είτε άμεσα είτε αργότερα. Με την εκτομή της ουλικής καλύπτρας απελευθερώνουμε το δόντι ώστε να καθαρίζεται καλά. Μερικές φορές μπορεί να εξαγάγουμε τον από πάνω φρονιμίτη αν τραυματίζει.

Σε περίπτωση οξείας φλεγμονής χορηγούμε αντιβίωση (συνήθως αμοξισιλίνη μαζί με μετρανιδαζόλη), παυσίπονα, παροχετεύουμε το πύον αν υπάρχει, κάνουμε πλύσεις στην περιοχή με οξυζενέ ή χλωρεξιδίνη που συνεχίζονται στο σπίτι. Εξαγωγή σε οξεία φάση (εν θερμώ) με τις σύγχρονες απόψεις δεν απαγορεύεται, αλλά τα μετεγχειρητικά συμπτώματα θα είναι πιο έντονα.

Γιώργος Κουτσικάκης, Χειρουργός Οδοντίατρος Μ.Sc.

 τηλ 210-8056112

http://www.dentistpefki.gr

E-mail: gkoutsikakis@hotmail.com

Διεύθυνση Οδοντιατρείου :  Υψηλάντου 11, Πεύκη

Διαβάστε επίσης

• Πονόδοντος, Στοματικός πόνος. Ποιές μπορεί να είναι οι αιτίες του; Γιατί πρέπει να πάτε στον οδοντίατρο όσο υπάρχει πόνος;
• 21 καλές συνήθειες και συμβουλές για καταπληκτικά δόντια
• Γνωρίζω το Στόμα μου και το Φροντίζω. Τι μπορούμε να κάνουμε για να έχουμε γερά δόντια και ούλα
• Απώλεια δοντιού, αιτία, συνέπειες, πρόληψη, αντιμετώπιση. Πώς και γιατί χάνεται ένα δόντι;
• 5 σημάδια ότι χρειάζεστε καλύτερη στοματική υγιεινή. Κανόνες στοματικής υγιεινής (video)

Λεμφοίδημα: Η συσπείρωση των ασθενών με τη στήριξη των επαγγελματιών υγείας θα βελτιώσει την ποιότητα ζωής

medlabnews.gr iatrikanea

«Η κινητοποίηση και η συσπείρωση των ασθενών με λεμφοίδημα και των οικογενειών τους, με τη στήριξη των επαγγελματιών υγείας, θα συμβάλλει στη βελτίωση της διάγνωσης και της θεραπείας τους, με τελικό στόχο την ίαση και την καλύτερη ποιότητα ζωής.»

Αυτό το μήνυμα έστειλαν ιατροί και ασθενείς στην εκδήλωση που διοργάνωσε με επιτυχία η «The Lymphedema Clinic», στον συνεδριακό της χώρο, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Λεμφοιδήματος, τη Δευτέρα 6 Μαρτίου 2023. Στη διάρκεια της εκδήλωσης, μέσα από τη συζήτηση που έγινε με μεγάλη συμμετοχή του κοινού, αναδείχθηκαν τα προβλήματα στη διαχείριση του λεμφοιδήματος και προσεγγίστηκαν πιθανές λύσεις στα ζητήματα που απασχολούν τους ασθενείς.

Tο λεμφοίδημα συχνότερα σχετίζεται με την ογκολογική θεραπεία διαφόρων καρκίνων και αφορά γυναίκες και άνδρες, αλλά επίσης παρατηρείται σαν πρωτοπαθές στους ασθενείς οι οποίοι γεννήθηκαν χωρίς λεμφαγγεία ή λεμφαδένες. Τα κύρια συμπτώματα είναι το έντονο πρήξιμο, ο πόνος και το βάρος στο χέρι, στο πόδι ή σε κάποιο άλλο σημείο του σώματος που πάσχει.

Τη σημασία της πρόληψης και της έγκαιρης διάγνωσης εξήρε ο Παθολόγος Ογκολόγος Ιωάννης Μπουκοβίνας. Ο ίδιος υπογράμμισε την ανάγκη να είναι κοινός ο αγώνας για την πρόληψη και διαχείριση του λεμφοιδήματος, ώστε να αντιμετωπιστούν γραφειοκρατικά προβλήματα όπως η αποζημίωση εξετάσεων και θεραπειών.

«Μέχρι πρόσφατα το λεμφοίδημα αποτελούσε άγνωστη λέξη. Ακόμη και σήμερα, όταν οι ασθενείς το υποψιάζονται ή το αναγνωρίζουν, δεν ξέρουν πού να απευθυνθούν», τόνισε, μεταφέροντας την εμπειρία ασθενών, η Μαρούσα Πρωτοπαπαδάκη, Αντιπρόεδρος του Συλλόγου Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής» Νομού Θεσσαλονίκης.

Ακόμα και στην ιατρική κοινότητα δεν είναι ευρέως διαδεδομένο το αν λειτουργούν εξειδικευμένες δομές, είτε δημόσιες είτε ιδιωτικές, για τη διαχείριση των ασθενών με λεμφοίδημα και την οργανωμένη αντιμετώπιση των προβλημάτων τους, όπως είπε η Ογκολόγος Παθολόγος Σοφία Λέββα. Σύμφωνα με την ίδια, η έγκαιρη πρόληψη της εξέλιξης του λεμφοιδήματος έχει τεράστια σημασία για την ογκολογική θεραπεία, καθώς ένα προχωρημένο λεμφοίδημα με λοίμωξη θα μπορούσε να καθυστερήσει την ολοκλήρωσή της.

Ο Δημήτρης Διονυσίου, Αναπληρωτής Καθηγητής Α.Π.Θ., ανέφερε ότι η κορυφαία μέθοδος θεραπείας του λεμφοιδήματος, παγκοσμίως, είναι η μικροχειρουργική αποκατάσταση του λεμφικού συστήματος με τη δημιουργία νέων λεμφαγγείων, ενώ στο μέλλον αναμένονται εξελίξεις.  Επιπλέον τόνισε ότι το τρίπτυχο για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών αποτελείται από την ιατρική φροντίδα, τις κοινωνικές υπηρεσίες και την κρατική μέριμνα.

Η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με ενδιαφέρουσα συζήτηση, στην οποία συμμετείχε  ενεργά το κοινό, εκφράζοντας έντονο προβληματισμό για τα κοινωνικά ζητήματα που τους απασχολούν, όπως η επιστροφή στην εργασία.

Η «The Lymphedema Clinic» διοργανώνει τακτικά συναντήσεις με εξειδικευμένους φορείς με στόχο τη στήριξη των ασθενών με λεμφοίδημα. Εξάλλου, όπως δήλωσε ο κ. Διονυσίου,  μέλημα της ομάδας της Κλινικής είναι η ολιστική φροντίδα για κάθε είδους λεμφοίδημα, μέσα από την παροχή έγκυρης ενημέρωσης, εξειδικευμένης υποστήριξης και επιστημονικής αντιμετώπισης.

«THE Lymphedema Clinic»

Facebook

Instagram

Web

Τι είναι το λεμφοίδημα και πότε παρουσιάζεται; Ημέρα Ενημέρωσης για το Λεμφοίδημα (video)

της Κλεοπάτρας Ζουμπουρλή, medlabnews.gr iatrikanea

Η 6η Μαρτίου,  έχει καθιερωθεί από το Διεθνές Πλαίσιο Αντιμετώπισης Λεμφοιδήματος (International Lymphedema Framework) και σε συνεργασία με Δίκτυα Υποστήριξης Ασθενών (Lymphoedema Support Networks) ως Ημέρα Ενημέρωσης για το Λεμφοίδημα (Lymphedema Awareness Day) σε πολλές χώρες παγκοσμίως.

Το λεμφοίδημα είναι μια αρκετά συχνή πάθηση, που παρουσιάζεται με αύξηση του όγκου των άνω ή κάτω άκρων ή του κορμού λόγω δυσλειτουργίας του λεμφικού συστήματος (λεμφαδένες - λεμφαγγεία) και επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα ζωής των ασθενών. Είναι ιδιαίτερα συχνό μετά από χειρουργικές επεμβάσεις αντιμετώπισης καρκίνου του μαστού και των γεννητικών οργάνων. Πολλές φορές δεν διαγιγνώσκεται και αν διαγνωστεί δεν δίνονται οι απαραίτητες κατευθύνσεις στους ασθενείς. Η έγκαιρη διάγνωση του είναι απαραίτητη για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του. 

Το λεμφοίδημα δεν θεραπεύεται, αλλά εφόσον διαγνωστεί εγκαίρως αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά με απλές μεθόδους και προλαμβάνονται οι δυσάρεστες επιπτώσεις του. Ειδικά στην περίπτωση του καρκίνου του μαστού, απλά μέτρα πρόληψης μπορούν να ελαχιστοποιήσουν τις πιθανότητες δημιουργίας λεμφοιδήματος.

Διαβάστε επίσης

• Τι είναι το Λεμφοίδημα και σε ποιες παθήσεις παρουσιάζεται; Ποιά τα συμπτώματα εκτός από το έντονο πρήξιμο; Τι μπορείτε να κάνετε για την αντιμετώπιση του;
• Σε ποιες παθήσεις διογκώνονται οι λεμφαδένες; Πότε και γιατί θα πρέπει να αφαιρούνται;
• Πότε διογκώνονται (πρήζονται) οι λεμφαδένες; Πόσο επικίνδυνο είναι; Ποιες εξετάσεις βοηθούν στην διάγνωση;
• Πόσοι και που είναι οι λεμφαδένες της μασχάλης και πώς μπορεί να επηρεάζονται στον καρκίνο του μαστού;
• Τι είναι ο φρουρός λεμφαδένας; Σε τι χρησιμεύει και πώς γίνεται η ανίχνευση του; Ποια τα οφέλη της βιοψίας και ποια η διαγνωστική ακρίβεια της μεθόδου;

Τι είναι ο φρουρός λεμφαδένας και πώς ανιχνεύεται; Η σημασία της ταχείας βιοψίας στον καρκίνο;

του Αλέξανδρου Γιατζίδη, M.D.,  medlabnews.gr iatrikanea

Τα τελευταία χρόνια, η βιοψία του λεμφαδένα φρουρού αποτελεί μια από τις σημαντικότερες εξελίξεις στη Χειρουργική Ογκολογία, δεδομένου ότι βοηθάει το χειρουργό στον καθορισμό του χειρουργικού πλάνου και ελαττώνει τη νοσηρότητα μιας εκτεταμένης επέμβασης.
Το λεμφικό σύστημα είναι το κύριο αμυντικό σύστημα του σώματος ενάντια στη λοίμωξη.